IPA’nın bileşenleri

IPA kapsamında yapılacak mali yardımlar beş ana baslık altında toplanmıştır. IPA bileşenleri olarak adlandırılan bu başlıklar şunlardır:

I) Geçiş Yardımı ve Kurumsal Yapılanma Bileşeni II) Sınır Ötesi İşbirliği Bileşeni

III) Bölgesel Kalkınma Bileşeni

IV) İnsan Kaynaklarının Gelişimi Bileşeni V) Kırsal Kalkınma Bileşeni

Beş bileşenden ilk ikisi olan Geçiş Yardımı ve Kurumsal Yapılanma ile Sınır Ötesi İşbirliği bileşenleri, tüm aday ve potansiyel aday ülkeler için söz konusu olmakla birlikte, bölgesel kalkınma, insan kaynaklarının gelişimi ve kırsal kalkınma bileşenleri sadece aday ülkeler tarafından kullanılabilecektir (Ntilek 2006).

I) Geçiş yardımı ve kurumsal yapılanma

Geçiş Yardımı ve Kurumsal Yapılanma bileşeni, IPA uygulamasının en önemli bileşenidir. Bu bileşenin faydalanıcıları hem aday hem de potansiyel aday ülkelerdir. Müktesebat uyumu, kamu yönetimi reformu, adalet ve içişleri reformu, sivil toplumun gelişimi ve temel haklar, çevre politikası, eğitim ve sağlık sistemi reformu ve mali kontrol gibi konular bu bileşen kapsamında ele alınmaktadır. Bu bileşenle, AB müktesebatının benimsenmesi, politik ve ekonomik kriterlerin yerine getirilebilmesi yoluyla kurumların kapasitelerinin artırılması, ilgili birimler arasında koordinasyon ve işbirliğinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Geçiş Yardımı ve Kurumsal Yapılanma bileşeni altındaki mali yardımlar, aday ve potansiyel aday ülkelerin Topluluk program ve ajanslarına katılımını desteklemek

63

amacıyla da kullanılmakta ve bölgesel ve yatay programlara bu bileşenden destek sağlanmaktadır (Ntilek 2006, Akın 2008).

Bu bileşen kapsamındaki yardım alanları IPA Uygulama Tüzüğü’nün 64’üncü maddesinde tek tek sayılmıştır. Buna göre başlıca yardım alanları şunlardır;

• Müktesebat uyumu,

• Piyasa ekonomisinin güçlendirilmesi,

• Mali kontrol sistemlerinin oluşturulması ve güçlendirilmesi, • AB program ve ajanslarına katılım,

• Kamu yönetimi reformu,

• Adalet ve içişleri alanında reform, • Eğitim ve sağlık sistemi reformu,

• Nükleer güvenlik, radyoaktif atık yönetimi ve radyasyondan korunma alanlarında müktesebat uyumu ve AB en iyi uygulamalarına uyumlu kurumsal yapılanma,

• Çevre politikası,

• Toplumun her seviyesinde uzlaşmanın ve güven ortamının oluşturulmasının teşvik edilmesi, • Sivil toplumun gelişimi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki temel haklar, • Demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü, azınlıkların korunması ve saygı, sivil toplum diyalogunun geliştirilmesi için hükümet ile sivil toplum kuruluşları arasındaki diyalog.

Çizelge 5.12. Geçiş dönemi yardımı ve kurumsal yapılanma bileşeni kapsamındaki taahhütler (2007-2012), (Anonim 2010c)

Ülkeler Toplam Taahhüt

(Milyon Avro) Oran (%)

TÜRKİYE 1.439 30,5 HIRVATİSTAN 261 5,5 MAKEDONYA 225 4,8 ARNAVUTLUK 440 9,3 BOSNA-HERSEK 520 11,0 KARADAĞ 174 3,7 KOSOVA 554 11,7 SIRBİSTAN 1.113 23,6 TOPLAM 4.724 100,0

Geçiş Dönemi ve Kurumsal Yapılanma Bileşeni kapsamında 2007-2012 döneminde ayrılan kaynak toplam 4 milyar 724 milyon Avrodur. Bu Bileşen IPA bileşenleri için ayrılan

64

toplam kaynağın %56,6’sını oluşturmaktadır. I. Bileşenin 1 milyar 439 milyon Avrosu Türkiye için ayrılmıştır. Çizelge 5.12 incelendiğinde bileşenden en büyük payı %30,5 oranıyla Türkiye’nin aldığı görülmektedir.

II) Sınır ötesi işbirliği

Sınır Ötesi İşbirliği bileşeni, aday ve potansiyel aday ülkelerin birlikte yararlanabileceği bir bileşendir. Bu bilesen, aday ve potansiyel aday ülkelerin birbirleri arasında veya ikili işbirliği seklinde ya da bu ülkelerin AB üyesi ülkelerle bölgesel veya uluslararası sınır ötesi işbirliğini desteklemektedir. Bu şekildeki işbirliği, ilgili tüm ülkelerin karşılıklı çıkarları çerçevesinde iyi komşuluk ilişkilerini ilerletmek, istikrar, güvenlik ve refahı büyütmek ve bu ülkelerin uyumlu, dengeli ve sürdürülebilir kalkınmalarını sağlamak amacını gütmektedir. Sınır bölgelerinde sürdürülebilir ekonomik ve sosyal kalkınmayı geliştirmek; çevre, halk sağlığı, organize suçlara karsı mücadele konularında ortak mücadele yürütmek; etkin sınır güvenliğini sağlamak; yasal ve idari işbirliğini arttırmak ve yerel düzeyde insan ilişkilerini geliştirmek, Sınır Ötesi İşbirliği bileşeninin desteklediği alanlardır (Ulucan 2007).

Bu bileşen kapsamındaki yardım alanları IPA Uygulama Tüzüğünün 86’ncı maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre başlıca yardım alanları şunlardır:

• Üye ülkeler ile bir veya daha fazla faydalanıcı ülke arasındaki sınır ötesi işbirliği, • İki veya daha fazla faydalanıcı ülke arasında sınır ötesi işbirliği,

• İlgili bütün ülkelerin karşılıklı çıkarları çerçevesinde iyi komşuluk ilişkilerini ilerletmek, istikrar, güvenlik ve refahı artırmak,

• Sınırların etkinliğini ve güvenliğini sağlamak,

• Güvenli sınırlar oluşturmak için yasal ve idari işbirliğini geliştirmek, • Sınır bölgelerinde sürdürülebilir ekonomik ve sosyal kalkınmayı artırmak, • Ülkelerin uyumlu, dengeli ve sürdürülebilir kalkınmalarını sağlamak,

• Çevre, halk sağlığı, kültürel ve doğal varlıklara yönelik tehditlere ve organize suçlara karşı mücadele konularında ortak mücadele yürütmek,

• Bölgesel ve yerel düzeyde sınır ötesi temasları teşvik etmek,

Çizelge 5.13. Sınır Ötesi İşbirliği Bileşeni kapsamındaki taahhütler (2007-2012), (Anonim 2010c)

65 (Milyon Avro) Türkiye 43 12,0 Hırvatistan 90 24,9 Makedonya 31 8,6 Arnavutluk 57 15,9 Bosna-Hersek 30 8,4 Karadağ 27 7,6 Kosova 11 3,1 Sırbistan 70 19,4 Toplam 359 100

Çizelge 5.13’de görüleceği üzere, Sınır Ötesi İşbirliği Bileşeni kapsamında 2007-2012 öneminde ayrılan kaynak toplam 359 milyon Avro’dur. Bu bileşen IPA bileşenleri için ayrılan toplam kaynağın %4,3’ünü oluşturmaktadır. Bileşen kapsamında en büyük payı %24,9 oranıyla Hırvatistan almaktadır. Hırvatistan’ı %19,4 ile Sırbistan ve %15,9 oranıyla Arnavutluk izlemektedir. Türkiye'nin aldığı pay ise %12’dir.

III) Bölgesel kalkınma

Bölgesel Kalkınma bileşeninden yalnızca aday ülkeler yararlanabilir. Söz konusu bilesen, aday ülkelerin AB uyum politikalarının uygulanması ve idaresine yönelik hazırlıklarına, özellikle de Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu ve Uyum Fonu hazırlıklarına yönelik olarak, bu ülkelerin politika geliştirmelerine destek sağlamaktadır. Bölgesel Kalkınma Bileşeninin öncelik alanları şunlardır: ulaştırma altyapısı, çevre altyapısı (özellikle su, atık su ve hava kalitesi konuları), enerji altyapısı (yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği konuları), eğitim altyapısı, sağlık altyapısı ve bilişim teknolojileri dâhil KOBİ’lere destektir (Anonim 2014d).

Genel olarak ülkenin iç ekonomik ve sosyal uyumunun yanı sıra AB ile uyumun desteklenmesini amaçlayan bu bilesen, söz konusu kapsamlı hedefe ulaşmak için üç alt bilesene ayrılmıştır. Bunlar % 35-40 çevre, % 30-35 ulaştırma ve % 25-35 bölgesel rekabettir.

Çizelge 5.14. Bölgesel Kalkınma Bileşeni kapsamındaki taahhütler (2007-2012), (Anonim 2010c).

66 (Milyon Avro) Türkiye 1.404 75,3 Hırvatistan 317 17,0 Makedonya 144 7,7 Toplam 1.865 100,0

Çizelge 5.14'de görüleceği üzere, Bölgesel Kalkınma Bileşeni kapsamında 2007-2012 döneminde ayrılan kaynak toplam 1 milyar 865 milyon Avro’dur. Bu bileşen IPA bileşenleri için ayrılan toplam kaynağın %22,3’ünü oluşturmakta olup, I. Bileşenden sonra en fazla kaynak ayrılan ikinci bileşendir. Bölgesel Kalkınma Bileşeninde en fazla kaynak %75,3 ile Türkiye için ayrılmıştır.

IV) İnsan kaynaklarının gelişimi

İnsan Kaynaklarının Gelişimi bileşeni ile aday ülkeler, politika geliştirme ve AB uyum politikalarının uygulanması ve idaresine yönelik hazırlıklar, özellikle de Avrupa İstihdam Stratejisi çerçevesinde Avrupa Sosyal Fonu’na uyum hazırlıkları konusunda desteklenir. Bu bileşen altında, istihdamın artırılması, sosyal içerme (sosyal dışlanmayla mücadele), eğitim ve mesleki eğitim yoluyla istihdam kalitesinin artırılması ve çalışanların kapasite artırımı gibi alanlardaki faaliyetler desteklenmektedir (Gösterici ve Ormanoglu, 2007). Bunlar yapılırken Topluluğun istihdam, kadın-erkek eşitliği, sosyal içerme ve eğitim alanındaki ilkelerinin gözetilmesi öngörülmektedir.

Bu program kapsamındaki fonlar % 40–50 istihdam, % 30–40 eğitim ve öğretim ve % 20– 25 sosyal katılım için tahsis edilecektir. Yararlanıcı ülkeler, hem İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Bileşeni hem de Bölgesel Kalkınma Bileşeninin programlaması için referans belge olan Stratejik Uyum Çerçevesini hazırlamaktadırlar (Anonim 2010c).

Çizelge 5.15. İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Bileşeni kapsamındaki taahhütler (2007- 2012), (Anonim 2010c).

Ülkeler Toplam Taahhüt

(Milyon Avro) Oran (%)

Türkiye 390 74,9

Hırvatistan 86 16,5

Makedonya 45 8,6

67

Çizelge 5.15'de görüleceği üzere, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Bileşeni kapsamında 2007-2012 döneminde ayrılan kaynak toplam 520 milyon Avro’dur. Bu bileşen IPA bileşenleri için ayrılan toplam kaynağın % 6,2’sini oluşturmaktadır. İnsan kaynaklarının geliştirilmesi, istihdamın artırılması ve beşeri sermayeye yapılan yatırımların artırılması amacıyla bu bileşenden en fazla kaynağı yine %74,9 oranıyla ülkemiz almaktadır.

V) Kırsal kalkınma

Beşinci bileşen olan Kırsal Kalkınma Bileşeni, aday ülkeleri politika geliştirmenin yanı sıra AB’nin Ortak Tarım Politikasının uygulanması ve yönetimine hazırlık konusunda da desteklemektedir. Özellikle aday ülkelerin OTP ve ilgili diğer politikalara ilişkin müktesebata uyum çalışmalarına katkıda bulunmaktadır. Ayrıca, bu bileşen ile kırsal alanların ve tarım sektörünün sürdürülebilir uyumuna ve aday ülkelerin OTP ve ilgili diğer müktesebatın uygulanmasına ve Kırsal Kalkınma için Avrupa Tarım Fonu’na yönelik hazırlıklarına katkıda bulunmak amaçlanmaktadır (Gösterici ve Ormanoglu 2007).

Bu bileşenin bir diğer amacı da, özellikle üyelik sonrasında gündeme gelecek olan Kırsal Kalkınma için Avrupa Tarımsal Fonu kapsamındaki faaliyet türlerini finanse ederek aday ülkeyi üyelik sonrası fonlara hazırlamaktır (Dıraor 2008).

Kırsal Kalkınma Bileşeni kapsamında aşağıdaki faaliyetlere destek sağlanmaktadır (Anonim 2014e):

• Tarımsal işletmelere destek,

• Tarım ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanması, • Kırsal ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi, • Üretici birliklerine teknik destek.

Çizelge 5.16. Kırsal Kalkınma Bileşeni Kapsamındaki Taahhütler (2007-2012), (Anonim 2010c)

Ülkeler Toplam Taahhüt

(Milyon Avro) Oran (%)

TÜRKİYE 661 75,1

HIRVATİSTAN 157 17,8

68

TOPLAM 880 100,0

Çizelge 5.16’da görüleceği üzere, Kırsal Kalkınma Bileşeni kapsamında 2007-2012 döneminde ayrılan kaynak toplam 880 milyon Avro’dur. Bu Bileşen IPA bileşenleri için ayrılan toplam kaynağın %18,6’sını oluşturmaktadır. Kırsal Kalkınma Bileşeninden en çok pay alacak olan ülke Türkiye’dir. IPA kapsamında bu Bileşen için ayrılan kaynağın %75,1’i ülkemizin kullanımına açıktır. Ülkemizin diğer aday ülkelere göre tarım alanlarının genişliğinin, tarımsal işletme sayısının ve tarımsal nüfusunun fazlalığının doğal bir sonucu olarak bu Bileşenin de en büyük yararlanıcısı Türkiye olmuştur.