Araştırma tüm Denizli İlini kapsamaktadır. İlin yüzölçümü 12.134 km2’dir. İli genelinde rakım 354 ve 1700 m arasında değişiklik göstermekte olup, İlin merkezinin yüksekliği 428 m’dir. İlde Merkez İlçe dâhil 19 İlçe (Merkez, Acıpayam, Akköy, Babadağ, Baklan, Bekilli, Beyağaç, Bozkurt, Buldan, Çal, Çameli, Çardak, Çivril, Güney, Honaz, Kale, Serinhisar, Sarayköy, Tavas), 103 belde, 371 köy bulunmaktayken, 31 Mart 2014 tarihinde 6360 Sayılı Kanuna göre Büyükşehir olmuş ve il genelinde bulunan tüm belde ve köyler mahalle statüsü kazanmıştır. Ancak araştırmanın 2013 yılında başlamasından dolayı İlin büyükşehir olmadan önceki hali araştırmaya konu olmuştur. İl Akdeniz ve Ege Bölgeleri arasında geçiş bölgesi özelliklerini taşımaktadır. İl Merkezi Horozu, Tekstil sanayisi ve Pamukkale Tabiat varlığıyla tanınmasına rağmen, İlçelerin tarım potansiyeli bakımından Türkiye genelinde çok özel bir yere sahiptir.
16
İl genelinde çok farklı üretim deseni olması ve İlin yüzölçümü bakımından büyük olması sebebiyle, değişik alt bölgelere ayrılarak çalışılması daha uygun bulunmuştur. Alt bölgelere ayırma da 2004 yılında hazırlanan Denizli İli Master Planı kullanılmıştır. Ayrıca ilin önemli bir tarım potansiyeli olması ve il genelinde daha önce böyle bir çalışmanın yapılmamış olması nedeniyle, araştırmaya duyulan gereksinim ve araştırmanın yöreye katkısı açısından, araştırmanın önemini bir kez daha ortaya çıkarmaktadır.
3.2.1.1. Alt bölgelerin seçilmesinde kullanılan yöntem
Denizli İlinin Merkez ilçeyle beraber 19 ilçesi bulunmakta olup; İl genelinde polikültür tarım yapılmaktadır. İlçeler arasında da ürün deseni yönünden büyük farklılıklar vardır. Bu durum dikkate alınarak Denizli İli gerek biyofiziksel gerekse sosyoekonomik yapılarına göre, İl Master Planının da tespit edilen 6 adet alt bölgeye ayrılarak incelenmesi uygun görülmüştür. Çizelge 1’de bu alt bölgeler ve hangi ilçeleri kapsadıkları gösterilmiştir.
Çizelge 3.1. Denizli İli agroekolojik alt bölgeleri, (Sönmeztürk ve ark. 2004)
1.Alt Bölge 2.Alt Bölge 3.Alt Bölge 4.Alt Bölge 5.Alt Bölge 6.Alt Bölge 1-Merkez 2-Akköy 3-Buldan 4-Honaz 5- Sarayköy 1-Bekilli 2- Çal 3- Güney 1- Bozkurt 2- Çardak 1- Acıpayam 2- Babadağ 3- Beyağaç 4- Kale 5- Serinhisar 6- Tavas 1- Baklan 2- Çivril 1- Çameli
Çizelge 3.2’de her bir alt bölgede öne çıkan, üretim bakımından öncelikli spesifik ürünler verilmiştir. I. Alt Bölgede (Merkez, Akköy, Buldan, Honaz, Sarayköy) üretim değeri yönünden öncelikli olarak endüstri bitkilerinden pamuk; II. Alt Bölgede (Bekilli, Çal, Güney) üzümsü meyvelerden çekirdekli ve çekirdeksiz üzüm; III. Alt Bölgede (Bozkurt, Çardak) endüstri bitkilerinden kimyon ve anason ile tarla bitkilerinden arpa ve buğday (kuru tarım olarak yetiştirilmekte); IV. Alt Bölgede (Acıpayam, Babadağ, Beyağaç, Kale, Serinhisar, Tavas) endüstri bitkilerinden tütün, tarla bitkilerinden arpa, buğday, meyvelerden kavun, karpuz ile hayvancılık; V. Alt Bölgede meyvelerden elma; sebze bitkilerinden domates ile hayvancılık; VI. Alt Bölgede ise su ürünleri (alabalık) yetiştiriciliği yapılmaktadır.
17
Çizelge 3.2. Denizli İli alt bölgelerin oluşturulmasında etkili olan ürün deseni, ( Sönmeztürk ve ark. 2004)
Alt Bölgeler Ürün Deseni
I.Alt Bölge Endüstri Bitkileri (Pamuk)
II. Alt Bölge Üzümsü Meyveler (Çekirdelli ve çekirdeksiz üzüm)
III. Alt Bölge (*) Endüstri Bitkileri (Kimyon, anason)
Tarla Bitkileri (Arpa, buğday)
IV. Alt Bölge
Endüstri Bitkileri (Tütün) Tarla Bitkileri (Arpa, buğday) Meyveler (Kavun, karpuz) Hayvancılık
V.Alt Bölge
Meyveler (Elma) Hayvancılık
Sebze Bitkileri (Domates)
VI. Alt Bölge Su Ürünleri (Alabalık) (*) Bu alt bölgede kuru tarım yapılmaktadır.
3.2.1.2. Alt Bölgeleri temsil eden ilçelerin seçimi
Alt bölgelerin iliçinde çok büyük alan kaplaması (%90,4) ve toplamda 14 Mart 2013 tarihli ÇKS’ye kayıtlı 49.277 tane çiftçi barındırması, gerek örneklemeyi gerekse de anket yapmayı zorlaştırmaktadır. Bunun için her bir alt bölgeden o bölgeyi en iyi temsil kabiliyetine sahip birer adet ilçe seçilmesi uygun görülmüştür. İlçe seçimlerinde bölgede yıllardır çalışan T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Denizli Tarım İl Müdürlüğünden teknik personeller ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumundaki birim amiri pozisyonundaki uzmanların görüşlerinden yararlanılmıştır. Herkesin üzerinde hem fikir olduğu ve alt bölgeyi tarım potansiyeli bakımından da temsil edebilecek ilçeler, alt bölgeyi temsilen örneklemeye alınmıştır. Çizelge 3.3’de örnekleme için seçilen alt bölgeler gösterilmektedir.
Çizelge 3.3. Her bir alt bölge için seçilen ilçeleri
1.Alt Bölge 2.Alt Bölge 3.Alt Bölge 4.Alt Bölge 5.Alt Bölge 6.Alt Bölge
18
Bozkurt Acıpayam
3.2.1.3. Ana kitlenin tespiti
Araştırmanın sahası, Denizli ili Acıpayam, Bozkurt, Çal, Çameli, Çivril ve Sarayköy ilçelerini kapsamaktadır. Örnek hacminin belirlenmesinde ana kitleyi kendi içinde tabakalara ayıran tabakalı örnekleme metodu kullanılmıştır. Tespit edilen örnek hacminin tabakalara dağılımını sağlamak için Neyman Yöntemi dikkate alınmıştır (Çiçek ve Erkan, 1996).
Tabakalama işleminde her bir alt bölgeyi temsilen seçilen ilçelerdeki ÇKS’ye kayıtlı işletme (çiftçi) sayısı ve arazi büyüklükleri dikkate alınmıştır. Örnek işletme sayısı ise %95 güven aralığında, popülasyon ortalamasının %5’i kadar bir hata payı ile belirlenmiştir.
3.2.1.4. Örnek büyüklüğünün tespiti
ÇKS kayıtlarına göre çalışma alanına giren altı ilçedeki tüm tarım işletmeleri arazi büyüklüklerine göre küçükten büyüğe doğru sıralanarak populasyon tespit çizelgesi oluşturulmuş olup, örnek büyüklüğü Neyman Yöntemine göre hesaplanmıştır. Belirlenen sayıda köy ve hane sayısı tesadüfi olarak seçilmiştir.
Araştırmada örnek büyüklüğünü tespit etmek için aşağıdaki formül kullanılmıştır.
2 2 2 2 i i i ixS
N
xD
N
xS
N
n
Burada;Ni : i’ninci tabakadaki birim sayısı, Si : i’ninci tabakanın standart sapması, N: Toplam birim sayısı,
D: d/Z,
19
Z: t-dağılımı cetvel değeri (%95 güven sınırı için 1,96), n : Gerekli asgari örnek büyüklüğünü göstermektedir.
3.2.1.5. Örnek işletme sayısının tespiti
Örnek işletme sayısının tespitini ise %5 hata payı ile sağlamak için %95 güven sınırına ait Z değeri (N-1) serbestlik dereceli t-cetvelinden okunmuştur. Belirlenen örnek büyüklüğü tabakalara oransal olarak dağıtılmıştır.
Çizelge 3.4. Örnek işletme sayısının belirlenmesi
Tabakalar (da) İşletme Sayısı Ortalama (da) St. Sapma (Si) Ni x Si Si2 Ni x Si2 <15 4.878 9,7 3,6 17319,0 13 61.490 15,1-30 6.639 22,2 4,3 28793,3 19 124.877 30,1-60 6.943 42,6 8,5 58699,6 71 496.276 60,1-120 3.843 82,6 16,4 62902,4 268 1.029.589 >120 1.352 200,3 513,6 694331,3 263742 356.579.842 Toplam 23.655 45,6 862.045,6 358.292.074
Çizelge 3.5. Tabakalara göre anket sayılarının dağılımı
Tabakalar (da) İşletme Sayısı Oranı % Anket Sayısının Tabakalara Dağılımı
<15 4.878 20,6 45 15,1-30 6.639 28,1 62 30,1-60 6.943 29,4 64 60,1-120 3.843 16,2 36 >120 1.352 5,7 13 Toplam 23.655 100,0 220
20
Hesaplanan örnek işletme sayısı da 220’ye tamamlanmış ve tabakalara orantılı olarak dağıtılmıştır.
3.2.1.6. Yapılacak anket sayısının, seçilen işletmelere göre dağılımı
Seçilen İlçe başına düşen anket sayısı iki aşamada belirlenmiştir. İlk aşamada seçilen her bir ilçede ÇKS’ye kayıtlı işletme sayılarının, 6 İlçede bulunan toplamda 23.655 olan işletme sayısına oranlanması yapılmıştır. İkinci aşamada ise elde edilen ÇKS kayıt oranları toplamda 220 olan anket sayısına oranlanmıştır.
Çizelge 3.6. Seçilen ilçelere düşen anket sayısı
Seçilen İlçeler ÇKS’ ye kayıtlı
işletme sayısı (%) Anket sayıları
Acıpayam 5.310 22,4 49 Bozkurt 1.548 6,5 14 Çal 4.327 18,3 40 Çameli 2.948 12,5 28 Çivril 7.680 32,5 72 Sarayköy 1.842 7,8 17 TOPLAM 23.655 100,0 220
Çizelge 3.6.’da belirtildiği üzere en fazla anket 72 tane anket ile Çivril İlçesinde yapılırken, en az anket ise 14 tane anket ile Bozkurt İlçesinde yapılacaktır.