Avrupa Birliğinde Kırsal Kalkınmaya Geçiş ve Nedenleri

41

AB’nin yaklaşık %90’ı kırsal alan olup, nüfusun %56’sı kırsal alanda yaşamaktadır. Kırsal alanların yaklaşık %77’sinde tarım ve ormancılık yapılmaktadır. Bu durum, Birlik içinde kırsal kalkınmanın özel bir öneme sahip olması sonucunu doğurmuştur. Ayrıca kırsal kalkınma faaliyetlerinin kırsal topluluklarla bölgesel ve uyum politikaları kapsamında yapılacak büyük yatırımlar arasında bağlantı kurulmasını sağlayan küçük ölçekli bir yerel altyapının geliştirilebilmesine olanak sağlaması da kırsal kalkınma politikalarının aslında çok boyutlu ve yürütülmekte olan enerji, ulaşım, çevre gibi politikalarla ilişkili olduğunu göstermektedir. Bugün kırsal kalkınma politikasının kapsamı geleneksel “tarım” etkinliklerinden çok daha geniş algılanmakta; çevre koruma ve geliştirme önlemleri, kırsal toplulukları destekleme ve bir bütün olarak kırsal kalkınma tasarılarını da içermektedir (Gülçubuk ve ark. 2010).

AB’de kırsal kalkınma konusu her zaman gündemde yer edinmiş ancak, konu genel olarak tarım politikalarının tamamlayıcı bir unsuru olarak görülmüştür. 1968 yılında Mansholt olarak bilinen tarım reformu planında tarım işletmelerinin modernizasyonu, tarım nüfusunun azaltılması ve tarımda çalışanların sosyoekonomik bilgilerinin ve mesleki yeterliliklerinin artırılması hedef olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda, Maastricht Anlaşmasının ekonomik ve sosyal bütünleşmenin sağlanmasına yönelik hedeflerle ilgili 130A nolu maddesine eklenen kırsal bölgeler de dâhil olmak üzere ibaresi kırsal kalkınmaya yasal dayanak olarak kabul edilmiştir (Anonim 2009).

1988 yılında Komisyon tarafından Kırsal Toplumun Geleceği adlı bir tebliğ hazırlanmıştır. Bu tebliğ kırsal alanların sadece coğrafyaya dayalı olarak ele alınmaması gerektiğini, bu alanların ekonomik ve sosyal hayatın çok farklı aktivitelerine sahne olan karmaşık bir yapı teşkil ettiğini belirtmiştir. Ayrıca kırsal alanların sadece içinde barındırdığı nüfusa iş ve hayat veren alanlar olmadığı, bunun yanında toplumun tüm kesimlerine hitap eden, ekolojik dengenin kurulduğu çok fonksiyonlu alanlar olduğu vurgulanmıştır.

Bu tebliğde, kırsal kalkınma için üç esas hedef belirlenmiştir; • Ekonomik ve sosyal bütünleşmenin sağlanması,

• Tarım konusunun tekrar düzenlenerek kırsal ekonominin bir bütün olarak ele alınması, • Çevrenin ve doğal kaynakların korunması (Anonim 1998).

42

Kapsamlı reform paketi Gündem 2000’le birlikte 2000–2006 yılları arasında geçerli olmak üzere yapısal fonların hedefleri üçe indirilmiştir (1988 reformlarında Topluluğun yapısal politikaları için 5 temel hedef belirlenmiştir.). Buna göre hedef 1, kalkınmada geri kalmış bölgelerin yapısal uyum ve gelişmesinin desteklenmesini amaçlamıştır. Bu hedef kapsamındaki bölgeler kişi basına Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla’sı (GSYH) Birlik ortalamasının %75’inden az olan bölgelerdir. Yapısal fon kaynaklarının yaklaşık üçte ikisinin bu hedefe aktarılması öngörülmektedir. Hedef 2 ile yapısal zorluklarla karşı karşıya olan bölgelerin desteklenmesi hedeflemektedir. Bu hedef kapsamında; sanayi, hizmetler ya da balıkçılık sektörlerinde yaşanan değişikliklerden etkilenen bölgeler, ekonomik çeşitlilik bulunmaması sebebiyle, ciddi bir düşüş içinde bulunan kırsal bölgeler ve ekonomik faaliyetlerin kaybı sebebiyle güçlük içinde bulunan kentsel bölgeler yer almaktadır. Hedef 3 ile de eğitim, mesleki eğitim ve istihdam konularında modernleştirme çabaları kapsama alınmıştır. Son hedef, diğer hedeflerin uygulanmadığı bölgelerde yürürlükte olacaktır (Anonim 2009).

Avrupa Birliği (AB) kırsal kalkınma politikaları zaman içinde değişime uğramıştır. AB’nde ortak tarım politikası zamanla mal ve hizmet üretiminin yanı sıra tarımın Birlik üzerindeki çok yönlü etkisini ve kırsal alanların karşı karşıya kaldığı sorunları dikkate alan bir politikaya dönüşmüştür. OTP’de ve yapısal fonlarda AB tarımının rekabet edebilirliğinin artırılması, çevreyle ilgili konuların entegre edilmesi, genişlemeye hazırlıklı olunması ve kırsal kalkınma politikasının daha kolay uygulanabilir ve entegre hale getirilmesi amacıyla, Gündem 2000 reform anlaşması kabul edilmiştir. Gündem 2000 ile kırsal kalkınma, OTP’nin ilk ayağı olan piyasa politikaları ve gelir desteklerinin yanında, resmen OTP’nin ikinci ayağı haline gelmiştir (Anonim 2009).

4.3.2. 2007–2013: Yeni kırsal kalkınma yaklaşımı ve politikası

2007–2013 dönemi AB mali perspektifinde, kırsal kalkınma artık tek bir OTP kalemi altında değil, ayrı fon tahsisatı yapılarak bütçelenen dirilmiş bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Yeni kırsal kalkınma politikası, OTP’nin ikinci saç ayağı olarak düşünülmektedir. İlk kez bu dönemde, doğal kaynakların korunması ve yönetimi başlığı altında ve AB’nin tarıma yaptığı doğrudan yardımlardan da ayrı olarak kırsal kalkınma baslığına yer verilmiştir. Bu bütçe kalemi altında 2007–2013 mali dönemi için yaklaşık 88,5 milyar Avro kaynak tahsis edilmiştir (Anonim 2010a).

43

AB’nin 2007–2013 dönemi kırsal kalkınma yaklaşımı kapsamında, 2007–2013 döneminde üye ülkelerin tarım ve kırsal kalkınma alanındaki projelerine fon aktaracak olan Kırsal Kalkınma için Avrupa Tarımsal Fonuna (EAFRD) ilişkin 1698/2005(EC) sayılı Konsey Tüzüğünde dört öncelik belirlenmiştir.

2007 Yılı itibariyle uygulamaya giren yeni tüzükte kırsal kalkınmaya yönelik hedefler, yeniden yapılanmayı, kalkınmayı ve yenilikleri destekleyerek tarım ve ormancılıkta rekabetçiliği geliştirme; arazi yönetimini destekleyerek çevreyi ve kırsal kesimi iyileştirme ve son olarak kırsal alanlardaki yasam kalitesini iyileştirme ve ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesini teşvik etme şeklinde belirtilmiştir. Söz konusu kırsal kalkınma hedefleri belirlenen 4 eksen yoluyla uygulanacaktır (Ayanoğlu 2008). Bu dört eksen;

Eksen–1: Tarım ve Ormancılık Sektörlerinin Rekabetçiliğinin iyileştirilmesi, Eksen–2: Çevre ve Kırsal Kesimi iyileştirme,

Eksen–3: Kırsal Alanlarda Yasam Kalitesi ve Kırsal Ekonominin Çeşitlendirilmesi, Eksen–4: Kırsal Ekonominin Geliştirilmesi Faaliyetlerinin Birleştirilmesi.

Yeni dönemin öncelik alanları dâhilinde, 2007–2013 dönemi AB kırsal kalkınma politikası temel olarak; insana, mekâna ve çevreye duyarlı planlamayı öne çıkaran, bölgelerarası gelişmişlik farklarını azaltmayı hedefleyen bir yaklaşımla planlanmıştır. Özellikle rekabet edebilirlik, kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, tarım dışı istihdam, insan kaynaklarına yatırım, mesleki eğitim, yerel girişimler, kırsal altyapı, çevre ve korunan alanlar, kırsal peyzaj ve arazi yönetimi gibi temalara yönelmiştir. Bu yönüyle, kırsal kalkınma politikasının sadece tarımla ilgili olan ve tarımla uğrasan nüfusa göre tasarlanan bir politika alanı olmaktan uzaklaştırılması amaçlanmıştır (Dıraor 2008).