Serkan VALANDOVA Kalkınma Bakanlığı
Bölgesel Rekabet Edebilirlik Dairesi Daire Başkanı
Merhaba. Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü Bölgesel rekabet edilebilirlik Dairesi Başkanıyım. Öncelikle Orta Karadeniz Kalkınma Ajansımıza böyle bir organizasyon yaptığı ve böyle bir gündemle bize gelişmeleri gerek kümelenme gerek inovasyon alanındaki gelişmeleri size aktarma fırsatı verdiği için çok teşekkür ediyorum.
EURADA’dan değerlerli katılımcılarımız var, üniversitelerden, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından. Umarım güncellememiz sizin için de faydalı olur.
Öncelikle bölgesel inovasyon politikaları, bölgesel inovasyon sistemleri üzerine küçük bir giriş yapmak istiyorum. 2009 yılında ilk defa ulusal inovasyon stratejisi sonrasındaki adım ne olacak diye konuşurken Tübitak'la yaptığımız çalışmalarda bunun bölgesel bir inovasyon stratejisi ve eylem planıyla takip edilmesi gerektiği konusunda görüş bildirmiştik. Ondan sonrasında il yenilik stratejileri konusunda bir çalışma ortaya çıkmıştı ama biz her zaman ağırlığımızı bölgesel yenilik stratejilerinde tuttuk ve bu konuyu çalışan kalkınma ajanslarımız oldu. Aklımızda olan şey yeni bir model önerisi geliştirmekti ama kalkınma ajansları mesele olunca tek bir modelin ülke genelinde uygulanmasının uygun olmadığı konusundaki görüşümüz zaten bölge planı hazırlık sürecinden bu yana geçerli. Biz bir bölge planlama yönetimi ve bölge planlama formatı değil bir kılavuzu hazırlamıştık her bölgesinin bölge kendi bölge planını kendi öncelikleri çerçevesinde kendi anlayışıyla farklılaştırarak ki bu farklardan zenginliğin ortaya çıkacağın düşünüyoruz. Bu şekilde hazırlanılması gerektiğini düşünmüştük. Şimdi de herhangi bir format dâhilinde olmadan sadece ulusal bir politikanın bölgeye kırılımını anlayabilmek üzerine bölgesel yenilik stratejilerinin hazırlanması, bu kapsamda çalışmalar hayata geçirilmesini en başından beri destekledik. Buna reaksiyon göstererek bunu gündemine alan ajanslarımıza ayrıca teşekkür ediyoruz. Politika yapma süreci bir istişare. Sonuçta politika yapıcılar, politikayı alıcılar ve uygulayıcılar var ve ulusal düzeyde belirlenmiş bir politikanın bölgede nasıl algılandığı, bölgede nasıl sahiplenildiği ve onun hayata geçirilmesi için bölgenin nasıl bir misyon üstlendiğinin anlaşılması lazım.
Biz ulusal sanayi stratejisini yayınlıyoruz, bir makine sanayi imalat sanayi stratejisini yayınlıyoruz. Fakat bir bölge, bölge planına bunu yansıtırken benim
hizmet ederim diye düşünmeli bunu ifade etmeli ve bunu biz de bölgeden gelen reaksiyonla ulusal stratejimizi revize edebilmeliyiz. Bu sürekli çalışılması gereken bir istişare süreci. Sanayi stratejisi için bu gerekli ki şu an sanayi stratejisinin takibiyle ilgili olarak sanayi bakanlığıyla bu çalışmayı yapıyoruz.
Bölgesel uyumu biz merkezde bunu söyledik ama bölgelerde neler olduğunu takip ediyoruz. Bu tür çalışmalarla inovasyon stratejilerine yönelik olarak da böyle bir uyumlu politika diyalogunu sürekli tutacak şekilde devam ettirebileceğiz. Tabi dil de önemli. Hepimizin bir analiz algısı var. Biz kalkınma ajanslarımıza bu analiz düzeyini ve ortak politika yapma sürecinde kullandığımız dil birliğini sağlamaya çalışıyoruz ve bu tür dokümanlar da buna hizmet ediyor.
Başka bir bölgemiz de bu dokümanı aldığında kendisinin hangi konumda olduğunu mukayese edebilecek şekilde bu dokümanlardan yararlanabiliyor. O yüzden öncelikle kısa bir giriş yapıp bu çalışma için çok teşekkür ettiğimizi, takdirle izlediğimizi ve öğrendiğimizi de ifade etmek istiyorum. Kalkınma ajanslarına bizim ilk eğitim programlarında sayın genel sekreterlerimiz ve ajans personelimiz ile ilk biraya geldiğimizde aktardığımız şuydu. İlk 6 ay biz size tüm birikimimizi aktaracağız, ondan sonra artık bir sizlerden öğreneceğiz, biz sizlerden yararlanacağız. Bu sürecin hızlandığını da görmek bizi oldukça memnun ediyor.
İnovasyon kavramı çerçevesinde bir de bizim küme diye gündemimiz var.
Kümelenme politikalarının koordinasyonunu sağlamaya çalışıyoruz. Burada en büyük paydaşlarımız Ekonomi Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı ve Kalkınma Ajansları.
Kümeyi bir politika muhatabı olarak aldığımızda bu süreçte de yine bir politika yapıcının yereli dinlemesi, yereli algılaması aşamasında kümeler çok önemli bir muhatap olarak karşımıza çıkıyor. Bilgi alışverişini sürekli kılacak şekilde karşımızda kümeleri görmek istiyoruz. Piyasalar her zaman mükemmel işlemiyor.
Gerek kurumsal, gerek konjonktürel, gerek iş yapış tarzından kaynaklanan bazı sıkıntılar nedeniyle kamu müdahale ihtiyacı hissediyor kimi zaman düzeltici olarak kimi zaman biraz daha karıştırıcı olarak ama bir eksiklik gördüğünde politika enstrümanları ile müdahale etmek istiyor. Bunu işletme bazlı yapmak çok
mümkün değil. Bizim de ara ölçekte bir politika muhatabına ihtiyacımız var. Gerek bu destekleri belirleyebilmek gerekse takibini yapabilmek. Çünkü bir işletmeye verdiğiniz desteğin 3 yıl sonra ne şekilde hayata geçeceğini ya da 3 yıl sonra bir işletmenin nerede olacağını takip etmek, bunu bilmek biraz politika yapma sürecindeki maliyetleri de artırıyor. Bu çok yapılabilir değil ama bu küme böyle olduğunda karşınızda bir üretim birimi var, bir lobi var ve hedeflerinizi onlarla paylaşmak, kümenin inovasyona yönelik aktivitelerini desteklemek daha yapılabilir ve buna yönelik politika üretmek de daha az maliyetli. O yüzden artık
süreçlerinde gerek istihdam kapasitelerindeki destekleri her zaman vereceğiz ama verimliliği artırmak yetmiyor. Artık bir strateji doğrultusunda biraz ileriye bakabilmek, ulusal bölgesel hedefleri birleştirebilmek bir ulusal stratejinin içerisinde yer almak gerekiyor. O yüzden kümelere çok önem veriyoruz.
İnovasyon konusunda, kümelerin inovasyonu tetiklediği, inovasyona uygun bir ortam yarattığı konusunda sayısız çalışama var biz de zaten bu genel kabulden hareket ediyoruz. Odağımız küme değil ama küme konusunda ülkemizde yapılabilecek çok şey olduğu için kümeye odaklanmış bir gündem takip ediyoruz uzun süredir. Kalkınma ajansları desteklerinin de bu konuda evirildiğini görüyoruz biz. Daha önce işletme politikaları odağında daha geniş hedef kitlelere hitap eden ve işletmeleri destekleyen ve alt sektörlere çok fazla inemeyen mesela KOBİ’lere yönelik destek çağrıları görüyorduk şimdi daha odaklı çıkıyoruz bunlara ve ucunda da kümeler var. Kümelenme mantığıyla hayata geçen üretim artışını diğerlerinin artışıyla diğerlerinin üretim artışıyla birleştirebilen bir değer zinciri yaklaşımı sergileyen işletmeler destek almaya başlıyor. Biz bu süreçte şunu gördük.
Kümelenme ve inovasyon bunlar ilişkili kavramlar ama küme politikalarına dahil olmak kamunun da politika yapma sürecinde daha inovatif yaklaşımlar geliştirmesini sağlıyor. O yüzden bugün çok güzel bir gündem belirlenmiş. Ben bu işin, kümelenmenin kamunun inovatif yaklaşımlar sergilenmesine nasıl katkılar sağladığı kısmına odaklanacağım. Değerli arkadaşlarımız da iyi küme politikalarının zaten inovasyonu tetikleyen inovasyona uygun bir ortam yaratan enstrümanlar olduğu konusunda daha detaylı bilgi verecekler.
Küme muhatap olduğunda gündeme neler geliyor? İşletmelere yönelik enstrümanlarda her zaman biz finansmanı ön plana çıkarıyoruz. İnsan kaynakları kapasitenin artırılmasını gündeme çıkarıyoruz. Ama bir sorun bölge ölçeğinde ele alındığında karşımızda bir üretim birimi olduğunda son altı aydır çalıştığımız bazı yeni destek enstrümanları dünyada yeni değil ama bizde uygulaması yeni olabilecek destek enstrümanları gündeme gelebiliyor mesela bunlardan bir tanesi bölgesel girişim sermayesi. Yenilik, kümelenme, inovasyon, bölgesel gelişim, risk sermayesi, “venture capital”ekadar inebilecek yeni finansman enstrümanlarının geliştirilmesi, bunları konuşabilir düzeye geliyoruz bir politika muhatabımız olduğunda. Çünkü sorun tespiti daha net olarak geliyor bize. Biz bir kümenin sorununu görebiliyoruz. Kümenin bir yol haritası ortaya konduğunda bir iş planı ortaya konduğunda bir iletmeye destek vermektense kümeye vermenin yaratacağı katma değeri görebiliyoruz ve buna yönelik olarak destek enstrümanı tasarlayabiliyoruz. Kamunun yeni dönemde yaptığı ulusal düzeydeki destek enstrümanlarını bölge düzeyinde hatta daha alt düzeylerde farklılaştırmak.
Özellikle kümeler buna fırsat tanıyor bizim için.
gündemimiz olacağını beraberce göreceğiz ve 2013 yılının özellikle son çeyreğini artık 2013’e küme yılı diyebileceğimiz şekilde desteklemeyi ve gündem
oluşturmayı da hepimizin gündemini oluşturacağını düşünüyoruz. İlk vurgulamak istediğim nokta daha iyi politika yapmak için nitelikli bilgiye, organize politika muhatabına ihtiyaç var. Biz bunun için önce Ekonomi Bakanlığı ve Sanayi Bakanlığıyla birlikte ortak bir dil geliştirmeye çalıştık küme politikalarında. Buna öncelikle küme tanımlamalarından girdik. Tanımın ne kadar geniş algılanması gerektiğini, kesinlikle sınırlayıcı olmaması gerektiğini gördük ve özellikle Ekonomi Bakanlığının uluslar arası rekabeti geliştirmeye yönelik olan tebliğinde mümkün olduğunca geniş bir tanım tutarak kümelenme niyeti olanları bu konuya ısındırma ve bir sonraki seviyedeki daha kompleks desteklere ulaşmalarını sağlayacak bir ısındırma süreci yaşamayı öngördük. Şuan o destekten yaklaşık 100 tane küme birlikteliği faydalandı ve 500 ile 1 milyon dolar kapsamında destekten
faydalanabiliyor. Bunlar çok uzun süreli destekler ve destek süresince revize edilebilen destekler. Ne kadar bir yol haritası istesek de zaman içinde
konjonktürel değişikliklerle bunların da etkilenerek değişebileceği öngörüyoruz ki Ekonomi Bakanlığı da bu şekilde hareket ediyor. Bir tarama çalışması yaptık.
Çünkü bir politika muhatabımız varsa muhatabımızın kaç kişi olduğunu, nerelerde olduğunu bilmek istersiniz. Türkiye genelinde tamamen kalkınma ajansların desteğiyle ve ekonomi bakanlığının da toparlayıcı desteğiyle bir proje kapsamında yapıldı çünkü bu. Tekrar bir küme haritası çıkardık. Fikir düzeyinde olan kümeler, uygulama düzeyinde olan kümeler, olgun kümeler, gelişmekte olan kümeler.
Bunlara ilişkin bir fikrimiz var artık. Hem bizim sayfamızdan hem Ekonomi Bakanlığı web sayfasından bu haritaya ulaşabilirsiniz. Ve bunlar çok tanımlayıcı çalışmalar bunlar çok geniş bir perspektifle ve küme kavramını düşünerek ele almak lazım. İkinci aşama şuydu. Şimdi tespit ettiğimiz kümeler var. Onları daha iyi tanımamız lazım ve bu tanımlamada da aynı dili kullanmalıyız ki ülkenin her tarafında kümeleri mukayese edebilelim herkes kendini bilsin. Kendini dünyada, Türkiye’de ve bölgesinde konumlandırabilsin. Bunun için aynı dili konuşmamız lazım. Bu haftanın başında tamamladık biz bu çalışmayı. Kalkınma ajanslarından değerli uzman arkadaşlarımız geldi. Ortağımız olan kamu kurumlarımız geldi ve bir küme tanımlama rehberi üzerinde mutabık kaldık. Bu ayın dokuzuna kadar bu rehberi de bitirmiş olacağız. En azından analiz çerçevemiz aynı olacak ve bunu da herkesle paylaşacağız çünkü bilginin yayılımından, yayılan bilginin daha da
için savunuculuk yapmak konusunda üç bakanlık da faaliyet gösteriyor. En son Ostim’de bir araya geldik onların üretimden kaynaklanan, piyasaya ulaşmadan kaynaklanan sorunları vardı. Sayın başkanımız ofset konusunu yaygınlaştırmak ve kümelerin kamu alımlarında daha yaygın söz sahibi olabilmesini sağlamaya çalışıyor. Bu konuda konuyla ilgilenebilecek bir sürü kamu kuruluşu var ve Savunma Sanayi Müsteşarlığı bile bu işin bir tarafında ofset deneyimi aktararak bu alımların artırılmasını sağlayacak şekilde. Şimdi kamu yeni bir şekilde politika yapıyor.
Yenilik yaklaşımı kamu politikalarına yansıdı. Farklılaşmaya başladı. Biz küme önemlidir, işbirliği önemlidir derken kamunun arasındaki işbirliğini de çok uzun süredir biraz göz ardı etmiştik. Onu da tekrar hatırladık ve burada hem kümeler için hem bizim için önemli olan bir kavram üzerinde odaklandık. Ortak gündem belirleme. Ortak sorunlara ortak vizyonla ortak çözümler üretme. Bu göründüğü kadar kolay değil. Şuan burada biz de burada ortak bir gündem çerçevesinde bir araya geldik ama çıktığımızda bu gündem içinde ne yapacağız, bu gündem içinde benim beşinci öncelik sıram sizin yirminci öncelik sıranızda ise bunu asıl
birleştireceğiz? Temel mesele burada. Bu bölgesel inovasyon stratejisine de yansıyor. Ekimde bir eylem planı var ve bu eylem planının sahiplenilmesi gerekiyor. Bu eylem planının hayata geçirilmesi, bu hayata geçirimin takip edilmesi, belki zaman içerisinde güncellenmesi gerekiyor. O yüzden buna biraz daha uzun soluklu bir çalışma olarak bakıp ve en önemli şeyin ortak gündem oluşturmak olduğunu fark ederek ve bu tür çalışmaların öncelikle buna hizmet ettiğini fark ederek hareket etmekte fayda var. Özellikle kümelere de bir mesaj vermek gerekirse burada organize olabilmek için destek alın. Sanayi Bakanlığı’nın da yeni destek programı açıklandı ve şu anda destek programının ikinci, üçüncül mevzuatı hazırlanıyor. Daha büyük ölçekli kümeleri desteklemeyi amaçlayan ama çok geniş bir spektrumda kümelere destek vermeyi öngören bir program. Bu işin güzel tarafı her üç bakanlık ve bu konuda çalışabilecek kalkınma ajansları arasında kimin hangi kümeye ne destek verdiğini, nerede ne kapasite yaratıldığını takip edebilecek bir altyapı üzerinde de çalışıyor olmamız. Bu yüzden kamu desteğini bütüncül bir şekilde verebileceğiz. Tabi şunu da unutmamamız lazım. Olay her zaman kamunun mali desteği değil. Kamunun engel kaldırıcı bir rol oynaması lazım. Her zaman kümelerin paraya ihtiyacı olmuyor. Önlerindeki sıkıntıların ortadan kaldırılması gerekiyor. Bu nedir? En basitinden piyasaya erişimdir. Bazı üretim, bazı lisans gereksinimleridir. Mevzuattan kaynaklanan sıkıntılardır. Çok
hedefini görmemiz lazım. Karşımızda nasıl bir büyüklük var, ne hedefliyor? Biz kümelerimiz oturmayı istiyoruz. Bakın bizim ulusal stratejimiz bu, siz bölgeniz itibariyle, konumunuz itibariyle bunun neresindesiniz? Burada yenilik konusunda çok fazla girmeyelim çünkü bu artık bir temel kapı.
Yeniliği kurumsallaştıramayan işletmelerin, kurumsallaştıramayan kümelerin zaten bu yeni süreçte herhangi bir politika muhatabı olarak algılanması mümkün değil. Buna tekrar vurgu yapmak istiyorum. Bu yenilik bir defa yapılacak bir şey değil. Sizin bu piyasada var olabilmemiz için stratejik üstünlüğünüzü konumunuzu perçinleyebilmek için yenilik yapar bir kurumsal bir kapasite geliştirmeniz lazım ve kendinizi yenilemeniz lazım çünkü piyasa çok hızlı yenileniyor. Dediğim gibi verimlilik ve stratejiyi birlikte ele almamız gerekiyor.
Statükocu düşünmememiz lazım. Bunu çoğu zaman kendimize de söylüyoruz.
Vaktiyle İngiltere’de yapılmış olan bir araştırma vardı. Öğrencilerin bir kısmına yüksek riskli ve getirisi yüksek olan fonlar veriyorlar, bir kısmına düşük riskli fonlar veriyorlar ve işlem yapmalarını bekliyorlar. Öğrencilerin risk algısının ötesinde kimse almıyor ve satmıyor. Hani beklenen riski optimize edecek şekilde portföy oluşturmak değil mi? Ama davranış kalıplarını değiştirmiyorlar, kendilerine ne verilirse onunla devam etmeye çalışıyorlar. Bu kamu için de böyle özel sektör için de böyle. Bize verili olan şartlar dahilinde düşünmememiz lazım. Bunu düşünmemek için de ihtiyacımız olan tek şey bir analiz çerçevesi. Konumumuzu daha iyi anlayabileceğimiz diğerleriyle komünike edebileceğimiz rasyonel bir analiz çerçevesi. Biz bunu oluşturduğumuzu düşünüyoruz ve Türkiye’de bu hizmeti veren çok fazla kurum da var zaten. Danışmanlık şirketleri de var. Ciddi bir kapasite oluştu bu konuda. Herkesin birbirinden öğrenerek uygulamasını gelişeceği bir ortam oluştu. O yüzden en azından fikri altyapısının hazır olduğunu düşüyoruz ama küme konusunda yapılacak çok şey var. Artık Cluster land’e gidildi, cluster 55’e gidildi. Artık bir fikrimiz oluştu. Avrupa’da gündem nedir, dünyada gündem nedir? Neyi konuşuyorlar? Dönüşümü konuşuyorlar. Kümelerin nasıl dönüşmesi gerektiğini konuşuyorlar. Artık hayat sürecinin sonuna gelmiş olan kümelerden nasıl faydalanılması gerektiğini konuşuyorlar. Ulusal politikaların bir parçası olarak kümelere görev veriyorlar. Biz bu aşamalara geleceğiz ama biraz geç oldu ama avantajımız var. Biraz daha hızlı hareket edebileceğimizi düşünüyoruz.
Yeniliği kurumsallaştırma demiştik. Burada kamu yönetiminde de yeniliği kurumsallaştırmak lazım yeni meslek araçları üretmemiz gerekiyor bizim de.
Çünkü ihtiyaçlar çeşitlenmeye başladı. Bunu bir ölçüde karşılayabiliyoruz ama özellikle altyapılı arsa üretiminde, mekânsal üretimde ve işletme desteklerinde çok yenilikçi yaklaşımlar hem hizmet sağlarken hem de bu hizmetlerin
yaklaşık 2000’de ilk defa gündeme gelmişti. Farklı küme programları uygulandı kümelenmenin başarılı bir yaklaşım olduğu, başarı almış bir yaklaşım olduğu ve Türkiye’de de biraz daha içinin doldurulması gerektiğini öğrenerek bu süreçte devam ettik ve bizim de öğrendiğimiz şu. Kümeler gerçekten bilgi üretiyor, bilginin yayılmasına imkân sağlıyor yeniliği tetikliyor yakınlık önemli bir avantaj.
İstihdamın özellikle iş gücünün serbest dolaşım kazanmasını ve bu bilgi yayımından faydalanmış olan iş gücünün serbest dolaşım kazanması çok önemli.
Bu yayılma etkisini ikiye katlıyor belki de. Ama işin bir tarafı da kamunun oluşturulmuş olan mekanizmaları yeni yaklaşımlar sergileyebilmesi. Bir öğrenme sürecinden geçerek yeni ihtiyaçlara yeni çözümler üretebilmesi. O yüzden iyi bir noktada olduğunuzu düşünüyoruz. Bundan sonra ilk yapılması gereken bu analiz çerçevesi üzerinde mutabık kalıp hızlıca harekete geçmek. Dediğim gibi gündem bizi beklemiyor. Ekonomi Bakanlığı’nın bölgemizde de Samsun' da da Çorum’da da Trabzon’da da Gaziantep’te de desteklediği projeler var. Bazı kümeler analizden geçiyor ve biz de destek programlarımızı ona yönelik olarak değiştiriyoruz. Son söyleyeceğim şey yine kümelere yönelik. Ajanslarımızı çok çalıştırmıyorsunuz, bu konuda çok talepkar değilsiniz. Güdümlü projeler sizin için. Doğrudan faaliyet destekleri sizin için. Teklif çağrıları küme üyesi işletmelere göre farklılaştırılacak, özelleştirilecek destekler ve burada biraz da talep tarafının da geliştirilmesi lazım.
Her şeyi ajanstan beklemeyelim. Ajans sizin ihtiyaçlarınıza göre her gün destek çağrısı üretmeyecek. Sizin ihtiyacınızı da ifade edebilmeniz lazım. Ama özellikle güdümlü proje destekleri diğer kurumların destekleriyle harmanlanabilecek ve kümenin özel ihtiyaçlarına göre çeşitlendirilebilecek tailor-made destekler. Bu konuda biraz daha çaba istiyoruz. Kurumsal desteği vermeye kalkınma ajansı personelimizle bu desteği vermeye her zaman hazırız. Dinlediğiniz için çok teşekkür ederim saygılar.
Stanislav GINDA
RDA Bielska- Biala (ARRSA) President
Mr. Chairman, Mr. Secretary General, Ladies and Gentlemen
My name is Stanislav Ginda. I represent regional development agency inBielska-Bialaand I have privilege and honor to present these practices and tools for Central Europe’s cluster development. Before I start my presentation I would to give information about our background considering clustering. Our agency creates and manages one of the most prosperous clusters in Poland. I mean this cluster of marrow transplantation. We have fifteen partners in our cluster and all of have hospitals, private clinics medical universities. So if you would have any questions about this cluster I will be happy to give you answer. Let’s start our presentation.
As I mentioned we are dealing with many international projects with clustering issues. The clustering issues are very popular especially in eastern part of Poland because it allows our partners a new way of understanding, cooperation, mutual interest and etc. What is a clustering in our dimension? It is not a simple task. The concept is used for a variety of different business structures such as national, regional, cross border clusters of competence, industrialized innovation systems. It is also used for different purposes to increase competitiveness as a means of supporting collective research, nationalized and foreign industry, implementing environmental management systems even though there is a multitude of definition most of them sure of the idea of proximity, network and specialization. However in the regional challenges market fragmentation, weak industry linkages, insufficient cooperation within the EU in the innovation sector lead to a situation where the clusters do not always have the necessary innovation capacity to face global competition and become world-class clusters in a sustainable dimension.
As I mentioned we are dealing with many international projects with clustering issues. The clustering issues are very popular especially in eastern part of Poland because it allows our partners a new way of understanding, cooperation, mutual interest and etc. What is a clustering in our dimension? It is not a simple task. The concept is used for a variety of different business structures such as national, regional, cross border clusters of competence, industrialized innovation systems. It is also used for different purposes to increase competitiveness as a means of supporting collective research, nationalized and foreign industry, implementing environmental management systems even though there is a multitude of definition most of them sure of the idea of proximity, network and specialization. However in the regional challenges market fragmentation, weak industry linkages, insufficient cooperation within the EU in the innovation sector lead to a situation where the clusters do not always have the necessary innovation capacity to face global competition and become world-class clusters in a sustainable dimension.