I. BÖLÜM: OSMANLI’NIN FETHİ ÖNCESİ BOSNA VE HUM’DAKİ SİYASİ
1.5. II Stjepan Tvrtko’nun I Döneminde Bosna ve Hum
aileler bu kez II. Tvrtko’yu seçerek tahta çıkarmışlardır.131 John A. V. Fine’a göre II.
Tvrtko’nun tahta çıkartılması şu şekilde gerçekleştirilmiştir: “Kısa bir süre sonra,
Nisan ya da Mayıs 1404’ün sonlarında Bosnalı soylular, Ostoja’yı tahtan indirip yerine I. Tvrko’nun gayri meşru oğlu olan II. Tvrtko’yu tahta çıkarmak için bir konsey topladılar. Onun taht için seçilmesinin ardında Sandalj ailesinin de desteğini alan Hrvoje vardı. İlk başta Tvrtko açık bir şekilde Hrvoje’nin kuklasıydı. Aslında, saltanatının başında Hrvoje’ye bağlı olan Sana vilayetinde ikamet etmekteydi. 1405 yılının bahar ayında II. Tvrko, Bosna’nın en zengin maden şehri olan Srebrenica’yı Hrvoje’ye verdi.”132 Srebrenica yer altı kaynaklarının zenginliğinden dolayı önemli bir maden kasabası idi. Bu cömert hediye elbette siyasi bir hamle niteliğindedir. Bosna ve Hum bölgesindeki en güçlü iki ailenin liderleri Hrvoje ve Sandalj Hranić arasındaki ittifak baki kaldığı müddetçe II. Tvrtko’nun bağımsız bir kral olarak hareket etme şansı bulunmamaktaydı. Ayrıca Tvrtko kendisinden önceki Kral Ostoja’nın bu ittifakın çıkarlarına hizmet etmeyen kararlar alması neticesinde, bir anlamıyla bağımsız bir idareci olmaya çalışması sonucunda nasıl tahtan indirildiğinin ve yerine kendisinin çıkartıldığını da bilmektedir. Bu sebeple kendisini destekleyen soylulara bunun gibi kıymetli hediyeler vermekten çekinmemektedir.
129 John V. A. Fine, a.g.e., s. 462.
130 Mustafa Imamović, Boşnakların..., s. 83; John V. A. Fine, a.g.e., s. 463. 131 Esad Kurtović (2009), a.g.e., s. 127.
Ostoja’nın iktidardan düşmesinin ardından kendisini destekleyen az sayıda Bosnalı soylu da ağır yaptırımlara maruz kalmıştır. Bunlardan biri olan Radič Sanković, Ostoja tarafından yıllardır korunmaktadır. Ancak Ostoja’dan sonra korumasız kalmıştır. Bunu fırsata çeviren Sandalj Hranić, Radič’in topraklarını işgal etmiştir. O zamandan sonra Hum bölgesinin büyük bir bölümü Kosača ailesine geçmiş ve Sandalj Hranić “Büyük Voyvoda” olarak anılmaya başlanmıştır.133 Muhtemelen
Sandalj Hranić’in II. Tvrtko’yu destekleme sebeplerinden biri de, Radič’e olan Ostoja desteğinin ortadan kalkması ile ilgilidir.
Ostoja’nın tahtan indirilip yerine II. Tvrtko’nun getirildiği, Dubrovniklilerle olan temasların yoğunlaştığı, Sigismund’un bölgedeki etkinliğinin arttığı bu dönemlerde Türklerin etkisi bölgede pek görülmemektedir. Zira Ankara Savaşı’nda I. Bayezid esir düşmesinden sonra ortaya çıkan taht kavları neticesinde 1402 yılında başlayan Fetret Devri, Türklerin bu bölgedeki etkinliğini geçici bir süre ertelemiştir.134
1404 yılın Mayıs ayında tahtan indirilen ve Macarlara sığınan Ostoja, elinden alınan tahtına yeniden çıkmak için çalışmalara başlamıştır. Hemen bir ay sonra Macar ordularıyla Bosna’ya girmiştir.135 Ordunun bir kolu Usora kalesininin yönetimini
alırken diğer bir kol da Bosna Krallığı’nın ikametgâhı konumundaki Bobovac’a saldırmıştır.136 Bosnalı soylulardan gelen karşılık sonucunda Macar ordusu daha fazla
ilerleyememiş ve Bobovac’ta kalmıştır. Sigismund’un vasalı olarak Ostoja buraya yerleştirilmiştir. Bu sırada Bosna tahtı için bir yanda II. Tvrtko bir yanda da Ostoja mücadele vermiştir. Bosnalı soylular II. Tvrtko’yu desteklemiş, Sigismund ve az sayıdaki soylu aileler ise Ostoja’nın yanında yer almıştır.137
II. Tvrtko’nun iktidarı döneminde Ostoja’nın ardında Macar desteği ile Bobovac’ta bulunması hem Tvrtko’yu hem de onu destekleyenleri rahatsız etmekteydi. Ostoja ve Macarlar geri kalan Bosna ve Hum toprakları için her daim bir tehlike arz etmekteydiler. Bunun yanı sıra Hrvoje ve II. Tvrtko halen Ladislaus’u desteklemektedir. Bu iki cephe arasındaki anlaşmazlık 1409 yılına kadar devam
133 Esad Kurtović, a.g.e., s. 135.
134 Mustafa Imamović, Boşnakların..., s. 81. 135 Noel Malcolm, a.g.e., s. 56.
136 Esad Kurtović, a.g.e., s. 161. 137 John V. A. Fine, a.g.e., s. 463.
etmiştir. Bu süre zarfında Macarlar hemen hemen her yıl Bosna üzerine saldırılar düzenlemekte, hem Bosna kralının hem de soyluların topraklarını taciz etmektedir. Ağustos 1405 yılında Macarlar Bihać’a bir saldırı düzenlemişlerdir.138 Hrvoje bu
saldırıyı püskürtmeyi başarmış ve Macar kuvvetleri Una yakınlarındaki Krupa’ya çekilmiştir.
Macar Kralı Sigismund bu dönemde sadece Bosna bölgesinde etkin değildir. Kendi topraklarında ve Hrvatistan’da da kendi tarafında olan sadık destekçilerine ödüller vererek onları güçlendirmiştir. 1405 yılında sadık destekçilerinden olan II. Herman’ın kızı ile evlenmiş ve Hermana geniş topraklar hediye etmiştir.139 Bu
evliliğin ertesinde Herman’ı Hırvatistan, Dalmaçya ve Slavonya banı olarak görevlendirmiştir. Bu bölgelerin güvenliğini Herman’a bırakarak yine Bosna üzerine saldırılar yapmaya başlamıştır. John V. A. Fine’a göre bu saldırılar şu şekilde gerçekleşmiştir: “Ağustos 1405’te Macarlar, Bosna’nın kuzeyinde Bihać’a saldırdı.
Hrvoje onlara karşı koyarak kenti geri almayı başarırken, Macarlar kuvvetlerini Una’daki Krupa’ya çekmişlerdi. 1406’da Drina Nehri boyunca bir Macar saldırısı başlatıldı ve Srebrnica’yı ele geçirdiler. Ancak daha sonra Hrvoje tarafından şehir tekrar geri alındı. 1407’de Macarlar, Hrvoje’ye bağlı Donji Kraji’ye baskın düzenlediler ve Bosna Nehri’nin vadisi boyunca baskın yaptılar. Kalıcı fetihler yapmamış gibi görünseler de, Macarlar büyük bir yıkım yapıp çok fazla ganimet elde ettiler. Böylece, Tvrtko için durum giderek kötüleşmeye başladı. 1407 yılında Sigismund, Hrvoje’nin kayınbiraderi Ivaniš Nelipčić’i ele geçirdi.”140 Macarlar Tvrtko’dan ziyade kendilerine karşı durabilecek asıl gücün Hrvoje olduğunu bilmektedir. Bu sebeple gerek taciz saldırıları gerekse çevresindeki müttefiklerini ele geçirerek onun gücünü kırmayı hedeflemişlerdir.
Sigismund Orta Avrupa’daki mücadelelerinin yanı sıra zaman zaman Bosna üzerine de seferler düzenlemiştir. Bu saldırıların amacı hem Bosnalı heretiklerin gücünü kırmak hem de bölgede güçlenen Hrvoje’yi zayıflatmaktır. 1408 yılında Sigismund büyük bir Haçlı ordusu göndermiştir.141 Bu sefer sonucunda Bosnalılar ağır
138 Vjekoslav Klaić, Poviest Bosne…, s. 231. 139 John V. A. Fine, a.g.e., s. 464.
140 Gös. yer.
bir mağlubiyet yaşamıştır. Bu mağlubiyet, Bosnalı soyluların arasında anlaşmazlıkların çıkmasına ve bir grup soylunun Sigismund’un egemenliğini kabul etmesini sağlamıştır.142 Sigismund’u tanımayan birçok soylu aile mensubunu ise
kılıçtan geçirilmiştir.143
Hrvoje ile birlikte savaşan soyluların büyük bir kısmı Sigismund’un egemenliğini tanımıştır. Hrvoje, ihtiyacı olduğu zaman Ladislaus’tan gerekli yardımı da görememiştir. Artık Sigismund’un karşısında durmak yerine yanında yer almanın faydalı olacağını düşünmektedir. Buna ek olarak, olası bir Hrvoje-Sigismund ittifakından Sigismund da kârlı çıkabileceği ortadadır. Zira topraklarının sınırında bulunan Dalmaçya’nın Venedik kontrolüne bırakılması işine gelmemektedir. Öte yandan Hrvoje’yi kendi safına çekip, Hrvoje’ye ait olan topraklardaki kişilerin kendini tanımasını sağlayabileceğini de düşünmektedir. Bu denli çıkarların söz konusu olduğu bir anlaşmanın sağlanması çok zor değildir. Sigismund’un yegâne şartı Hrvoje’nin kontrolündeki toprakların Ladislaus’a değil, kendine bağlılık göstermesidir. Hrvoje de Dalmaçya’nın kendisinde kalması şartıyla Sigismund’un tarafına geçmiştir.144 Bu yeni
ittifak Bosna ve Hum bölgesindeki dengeleri tamamen değiştirmiştir. Hrvoje artık saltanatın onurlu bir asilzadesi ve yeni kurulan “Ejder Düzeni”nin (Bhs. Zmajev red;
İng. The Order of the Dragon)145 bir üyesidir. Katolik inancını heretiklerden korumayı
amaç edinmiş bir oluşumun Hrvoje gibi Bosna kilisesi mensubu birini aralarına almaları oldukça ilginçtir. Bu konu ile ilgili olarak herhangi bir tarihi kayıt karşımıza çıkmamasına rağmen gerek Hrvoje’nin o dönemde bölgedeki hâkimiyeti gerekse mensubu olduğu inanç, Sigismund için onun önemini artırmıştır. Bu gelişmeler
142 Mustafa Imamović, Boşnakların..., s. 83. 143 John V. A. Fine, a.g.e., s. 465.
144 Gös. yer.
145 Bu düzen, 1408 yılının Aralık ayında Sigismund tarafından kuruldu. Amacı, Macar Krallığı’nı (yani Sigismund’u) yerli ve yabancı düşmanlardan ve Katolik Kilisesi’ni putperestlerden ve heretikten savunmaktı. Düzen Macarların yanı sıra yabancıları da içermekteydi. Stefan Lazarević Sırbistan’ın Ortodoks yöneticilerini ve Eflak Prensleri de Düzenin üyeleri arasındadır. Ayrıca ilerleyen dönemlerde, III. Vlad Tepeş’in “Vlad III Dracula” babası II. Vlad Dracul’un da bu düzenin bir üyesi olduğu, III. Vlad Tepeş’e de “Dracula” (Ejderin oğlu) adının verilmesinde bu sebeple olduğu ileri sürülmektedir. (John V. A. Fine, a.g.e., s. 465; G. Nandriş “A Philological Analysis of ‘Dracula’ and Rumanian Place- Names and Masculine Personal Names in -a/-ea” The Slavonic and East European Review, Vol. 37, No. 89 (Jun., 1959), the Modern Humanities Research Association and University College London, School of Slavonic and East European Studies, s. 373).
ışığında, Sigismund’un Hrvoje’nin etkinliğini kullanarak zaman içinde Bosna’daki heretikleri Katolik inanca yöneltmeyi planladığı varsayımında bulunulabilir.
Hrvoje’nin, Sigismund’un safına geçmesine Ladislaus’un tepkisi gecikmemiştir. 1409 yılının Haziran ayında Napoli kralı daha önceden Hrvoje’ye bıraktığı Dalmaçya bölgesini Venediklilere satmaya karar vermiştir. Bu gelişme elbette Hrvoje tarafından hoş karşılanmamıştır. Kendi yönetiminde olan büyük bir arazi elinden alınacak ve Venedik’e verilecektir. Bu dönemdeki arazi meselesini ve Ostoja ile II. Tvrtko arasındaki mücadeleyi Hammer şu şekilde aktarmaktadır: “Venedik ahidnâmesi tasdik olunur olunmaz Bosna tâcı için birbiriyle çekişmekte olan
iki prens, yâni Tuvarko (Thwarko) ve Ostoyo -ikisi de bir Osmanlı ordusunun yardımına nâil olmak için- Süleymân’a kendiliklerinden külliyetli meblâğ arzettiler. Süleymân, beğlerin takdîm etmekte oldukları on bin dukayı kabûl ile berâber aralarında çekişme mevzûu olan arâzîyi bir ucundan bir ucuna kadar tahrîb etmekten de vazgeçmedi.”146
1409 yılının sonuna kadar II. Tvrtko, kendisine olan desteğin hızla azalmasına rağmen, “kral” olarak anılmaya devam etmiştir. Yılın sonunda Ostoja Bosna kralı olarak geri döndüğünde onun tekrar tahta çıkması, daha önce onu tahtan indiren soylular tarafından dahi kabul edilmiştir.147 Bu tarihten 1414 yılına kadar II. Tvrtko ile
ilgili herhangi bir veriye ulaşılamamaktadır. Muhtemelen bu zamanı Radenović ailesine ait topraklarda saklanarak148 yahut başka bir bölgede sürgünde geçirmiştir.149