Bosnalılar ile Osmanlının İlk Temasları

1353 yılında Çimpe Kalesi’nin Osmanlıya geçişi ile birlikte Osmanlı Avrupa’da ilk toprak kazanımını gerçekleştirmiştir. Ancak Çimpe Kalesi sadece bir toprak kazanımı olarak değil aynı zamanda Avrupa’ya yapılacak seferler için de bir üs olarak önem arz etmektedir. 1354 yılında Gelibolu, 1357 yılında ise Tekirdağ, Çorlu, Malkara ve Lüleburgaz alınmıştır. Balkanlarda Osmanlının ilerlemesine yönelik önemli merkezlerden biri, belki de en önemlisi, Edirne kentidir. Bu genişleme politikalarını gerçeğe dönüştürmek için önemli bir merkez olan Edirne başkent olarak seçilmiş ve Rumeli Beylerbeyliğinin de merkezi olmuştur.62 _{Ancak Edirne’nin fetih}

tarihi ile ilgili farklı görüşler mevcuttur. Bu farklı görüşler 1361 ile 1371 tarihleri arasında farklı dönemleri işaret etmektedir. En sağlıklı değerlendirme Halil İnalcık’ın “Edirne’nin Fethi” adlı makalesinde yapılmış ve yine bu makalede belirtildiği üzere Edirne, 1361 tarihinde Osmanlı topraklarına katılmıştır.63 _{Edirne’nin fethedilmesiyle}

Balkanlardaki ilerleyiş hız kazanmıştır. 1363 yılında Felipe ve Gümülcine’nin de alınmasıyla64 _{Bizans’ın Bulgar ve Sırplarla olan kara bağlantısı kesilmiştir.}

Bu gelişmelerin ardından bölgede güçlenmek için fırsat kollayan, sınırlarını Kuzey’e, Doğu’ya ve Batı’daki Adriyatik kıyılarına kadar genişletmeyi hedefleyen Sırplar, güneyde de gücünü kaybeden Bizans’ın topraklarına göz dikmişlerdir. Bu amaçlarını gerçekleştirmelerine engel olabilecek bir başka güç olan Türkler, güneyde Doğu Roma ile ittifak kurarak ve hızla yeni topraklar alarak Sırplar için tehlike oluşturacak duruma gelmişlerdir. Bu ittifak karşısında Sırplar Macarlarla ittifak

61 _{Mustafa Imamović, Boşnakların..., s. 73.}

62 _{Aytekin Gezici, Dünyaya Hükmeden Türk Devletleri, Tutku Yay., 2013, s. 265.}

63 _{Halil İnalcık, “Edirne’nin Fethi”, Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı, 1965, s. 137-} 159.

kurmuşlardır. Bu ittifaka daha sonra Eflak, Bosna ve Bulgar güçleri de eklenmiştir.65 Kurdukları bu yeni ittifaktan güç alan Sırp Kral Vukašin ve Despot Uglješa Türkleri bölgeden atmak için Meriç Nehri’nin yakınlarına kadar gelmişlerdir. Sırplar ile Türkler arasındaki ilk büyük savaş olarak bilinen Sırpsındığı Savaşı66 _{1364 yılında}

gerçekleşmiş ve Osmanlıların galibiyeti ile sonuçlanmıştır.67 _{Bu savaşın sonuçlarının}

Balkanlar üzerinden büyük etkileri olmuştur. Bu etkilerden en önemlisi ise, Balkan devletleri üzerindeki Macar baskısının azalmış olmasıdır. Bunun yanı sıra, Osmanlıların bu zaferi Balkanlarda daha hızlı ilerlemelerinin de önünü açmıştır.

Sırpsındığı Savaşı’nın yaralarını sarmak için Sırplar 1371 yılında yine Osmanlıların üzerine yürümüşler, Çirmen olarak bilinen bu muharebede Osmanlılar Sırplarla birlikte onların müttefiklerini de bozguna uğratmışlardır.68 _{Sırplar geniş}

bölgelere yayılan Osmanlı’ya karşı tek başlarına mücadele edemeyeceklerini anlamışlar ve bu doğrultuda, yeni ittifaklar oluşturmak için Bosnalı, Hırvat ve Arnavut yöneticiler ile görüşerek Osmanlı’ya karşı ortak bir direnç oluşturma çabasına girmişlerdir.

1381 yılında, günümüzde Paraćin olarak bilinen bölge yakınlarındaki Dubravnica Nehri’nin kıyısındaki Petrus kalesine yapılan Türk akını neticesinde Osmanlı ve Sırp Knezliği karşı karşıya gelmiştir.69 Lazar Hrebeljanović’in komuta ettiği Sırp güçleri Osmanlı akınını püskürtmeyi başarmıştır.

Bu yenilginin ardından Osmanlı’nın Balkanlarda ilerlemesi bir müddet yavaşlamıştır. 1387 yılına gelindiğinde, Toplica Nehri’nin vadisindeki Pokuplja yakınlarında Pločnik Muharebesi (Türkçede telaffuzu “Ploçnik” şeklindedir, ancak “Ploşnik” olarak bilinir) meydana gelmiştir.70 _{Pločnik Savaşı’nı Bakir Tanović,}

“Osmanlılara karşı bu ilk direnişe Boşnaklar da katılmıştır. 1387’deki Pločnik

65 _{Aytekin Gezici, a.g.e., s. 175.}

66 _{Haldun Eroğlu, “Osmanlı-Sırp İlişkileri (1347-1521)”, OTAM, 41, Bahar 2017, s. 86.}

67 _{Aşık Paşazade, Osmanoğulları’nın Tarihi, Çev.: Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç, Yayına Haz.:} Hayati Develi, Samih Rifat, K Kitaplığı, İstanbul, s. 117.

68 _{Halil İnalcık, “Türkler ve Balkanlar”, BAL-TAM; Türklük Bilgisi III, Balkan Türkoloji Araştırmaları} Merkezi, Prizren 2005, s. 27.

69 _{Sima M. Ćirković, The Serbs, Blackwell Pub., 2004, s. 83}

70 _{Vjekoslav Klaić, Povjest Hrvata II; Od najstarijih vremena do svršetka XIX. stoljeća, Svezak Drugi,}

Savaşı’nda Sırplar ve Boşnakların birleşik güçleri tarafından Osmanlılar büyük bir yenilgiye uğratıldı ve oradan (Osmanlıların) sadece beşte biri sağ çıkabildi.”71

şeklinde bildirmektedir.

1387 yılında Balkanları ilgilendiren diğer gelişmeler arasında Macar tahtı için yaşanan taht kavgaları neticesinde Sigismund’un galip gelmesi ve Macar tahtına çıkması bulunmaktadır.72

Bu dönemde Bosna kralı olarak iktidarda olan I. Tvrtko gerek diğer bölge liderleri ile gerekse Lazar ile kurduğu diplomatik ilişkiler sonucunda giderek güçlenmiştir. Ayrıca Osmanlı’ya karşı elde edilen zaferler bu bölgedeki yöneticilerin ve halkın morallerini de yükseltmiştir. I. Tvrtko, Osmanlı’ya karşı elde edilen zaferlere rağmen tehlikenin farkındadır. Üstelik Sırp Prensi Lazar da Türk egemenliği altına girmektense komşu ülkelerle Türklere karşı müttefik bir cephe oluşturma fikrini benimsemiştir.73 _{Bu nedenle, hem Tvrtko hem de Lazar Türklere karşı durabilecek bir}

güç oluşturma düşüncesinde birleşmişlerdir. 1388 yılında Osmanlılar Bosna’nın içlerine kadar girmeye başlamıştır. Bileća olarak bilinen yerde karşı karşıya gelmişlerdir. Mavro Orbin Türklerin ve Bosnalıların arasında gerçekleşen Bileća Savaşı’nı şu şekilde anlatıyor:

“Tvrtko zamanında, Türk komutan Şahin Bosna’ya on sekiz bin askerle girdi. Vlatko Vuković ve Radić Sanković gibi Tvrtko’nun komutan ve voyvodalarının savunduğu memleketi yakıp yıkmaya başladılar. İlk kez Rudina’da karşı karşıya geldiler. Daha sonra Bileća’da sayıları yaklaşık 7.000’i bulan Bosnalılar küçük kayıplar yaşarken, Türk gücü kırıldı, mağlup oldu ve dağıldı. Bu yenilgi Türklere, gelecekte daha dikkatli olmalarını ve bu Krallığı ya da Kral Tvrtko’ya tabi başka bir ülkeyi o kadar kolay ele geçiremeyeceklerini öğretti”.74

71 _{Bakir Tanović, “Pad Bosanske Srednjovjekovne Države 1463. - Doba Fetha - Osvajanje Bosne”,}

Zbornik Radova; Bosanska Srednjovjekovna Država i Suvremenost, Fakultet političkih nauka u

Sarajevu, Dom štampe, Sarajevo 1996, s.134. 72 _{Mustafa Imamović, Boşnakların..., s. 79.} 73 _{Noel Malcolm, a.g.e., s. 55.}

Orbini’yi onaylar nitelikte Hammer, bu olayı şöyle anlatıyor: “Bosna’da

dolaşmakta olan yirmi bin Osmanlı üzerine iki müttefik milletin askerleri hücûm ile, o derecede mağlûp ettiler ki, aralarından ancak beşbini umûmî kıtâlden kurtulabildi.”75

Bileća Savaşı’nda Tvrtko’nun voyvodası Vlatko Vuković76 _{Türklere karşı}

büyük bir başarı göstermiş ve bir kahraman olarak anılmaya başlamıştır.77 _Bosnalılar

da Türklere karşı almış oldukları bu galibiyet ile diğer bölge unsurlarının dikkati çekmeye başlamışlardır. Pločnik ve Bileća’da kazanılan bu zaferler Sırp Knezliği’ni, Branković Devleti’ni ve Bosna Krallığı’nı Osmanlıların üzerine gitme konusunda cesaretlendirmiştir.

Osmanlı’ya karşı ittifak oluşturan bölge hükümdarları Osmanlı üzerine yürüme konusunda kararlıydılar. Sırp Knezliği’nin ordusuna Lazar Hrebeljanović önderlik ederken Kosova ve Üsküp’ü yönetimi altından tutan damadı Vuk Branković de bu seferde ona katılmıştır. Bu ittifakın içerisinde yer alan Bosna Krallığı’nın yöneticisi I. Tvrtko, Bileća kahramanı Vlatko Vuković’i Bosna ordusuna önderlik etmesi için görevlendirmiştir.78 _{Bu ittifak güçleri ile Osmanlı ordusu 1389 yılında karşı}

karşıya gelmiştir. Hammer’e göre “Sırbistan, Bosna, Hersek, Arnavudluk prenslerinin

hisse-i musîbelerinden (sevablı hisselerinden) meydana gelen müttefikler ordusuna nisbetle Osmanlı askerinin miktarı pek az idi.”79 _{Buna rağmen Bosna, Sırp vd.}

müttefikler için durum oldukça vahimdir. Tvrtko ilk andan itibaren tehlikenin ne kadar büyük olduğunun farkındadır. Bu sebeple en kıymetli voyvodası olan Vlatko Vuković’i ordusuyla beraber göndermiştir.80 _{Bu karşılaşmada Sırplar ve ittifak}

kuvvetleri ağır bir yenilgiye uğramışlardır.81 _{I. Kosova Muharebesi’ni Osmanlılar}

75 _{Joseph V. Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, 1. Kitap, I. Cilt, Çev.: Mehmed Ata, Vecdi Bürün vd.,} Yay. Haz.: Mümin Çevik, Erol Kılıç, Üçdal Neşriyat ve Sabah Yay., İstanbul 1993, s. 181.

76 _{Vlatko Vuković, Hum Bölgesindeki Hranić ve Kosača soylu ailelerinin lideri olan Vuk Kosača’nın} iki oğlundan biriydi. Vuk Kosača’nın 1359 yılındaki ölümün ardından yerine oğlu Vlatko Vuković geçti. (Ante Ivanković, Podrijetlo hrvatskih rodova vrličkog područja, Matica hrvatska, Vrlika 2003, s. 83.)

77 _{Bakir Tanović, a.g.m., s. 134.}

78 _{Boris Nilević, “Bosanske Države”, (Red. İbrahim Tepić) Bosna i Hercegovina od najstarijih vremena}

do kraja Drugog svjetskog rata, Bosanski kulturni centar, Sarajevo 1998, s. 67.

79 _{Joseph V. Hammer, Büyük…, 1. Kitap, I. Cilt, s. 186.}

80 _{Vladimir Ćorović, Historija Bosne, Prva Knjiga, Slovo, Beograd 1940, s. 327.}

81 _{Serap Toprak, XIX. Yüzyılda Balkanlarda Ulusçuluk Hareketleri ve Avrupalı Devletlerin Balkanlar}

Politikası, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı,

kazanmış olmasına rağmen “üçüncü Osmanlı padişahı olan Sultan Murad

Hüdâvendigâr, Haçlılara karşı kazandığı Kosova Meydan Muharebesi’nden sonra savaş alanını gezerken Miloş Obiliç adındaki yaralı bir Sırp askeri tarafından zehirli bir hançerle vurularak şehid edilmiştir.”82

Muharebeden hemen sonra Türkler Kosova ve Sırbistan’ı bırakıp kendi sınırlarına çekilmişlerdir. Kral Tvrtko buna güvenerek birkaç hafta sonra Floransa ve Trogir’e başarısı ile övünerek galibiyetini konu alan mektuplar yollamıştır. 83 _Trogir’e

yollanan mektuba çalışmanın ikinci bölümünde yer verilmektedir. Bu savaşın ertesinde Osmanlılar için Sırbistan’ın kuzey kısımlarına giden yol açılmıştır. Öte yandan Neretva vadisine kadar giren Osmanlı güçleri Vlatko Vuković tarafından durdurulmuştur.

Tvrtko’nun egemenliğinin son yıllarında Bosna Devleti en ihtişamlı dönemlerini yaşamakta buna paralel olarak da Bosnalı soylu aileler de hem siyasi hem de ekonomik olarak gelişmekte ve güç kazanmaktaydılar. Ancak bu ilerlemenin ilerleyen dönemlerde devlete faydasından ziyade zararının dokunacağı görülecektir. I. Tvrtko’nun dönemi ile ilgili en iyi değerlendirmelerden birisini Mustafa Imamović şu şekilde yapmıştır: “Tvrtko’nun 1391 yılındaki ölümü, Bosna Devleti’nin yükseliş

devrinin sonu ve devletin sonunun başlangıcıdır.”84