İstamat Zihni Özdamar

1879 yılında Yorgi Bey ve Hirsanti Hanım’ın oğlu olarak Bodrum’da doğdu. Adı bazı kaynaklarda “İstamat, İstimat ve İstemat” olarak geçmektedir. Bu ismin Yunancadaki karşılığı “Stamati”dir. Babası Pulluoğlu Yorgo olarak tanınmaktadır. Bundan dolayı Bodrumlu, Bodrumi, Pulluoğlu ya da Puloğlu lakabıyla bilinmektedir. İlk ve orta öğrenimini Bodrum’da tamamladıktan sonra lise eğitimi için İzmir İdadisi’ne devam etti. 1908-1909 yıllarında Hukuk Mektebi’nden mezun olarak Aydın Bidayet Mahkemesi üyesi olarak göreve başladı. Bu görevi 12 yıl sürdürdü ve akabinde İstanbul Savcı Yardımcılığı görevine atandı. Milletvekili seçildiğinde doldurmuş olduğu tercüme-i hal kâğıdında, İstanbul Hükümetinin kendisini Ermeni tehciri için yapılan tahkikatta Yozgat bölgesine Özel Sorgu Hakimi olarak görevlendirdiğini ancak, bu görevi milli ve vatani duygularına ters düşüğü için kabul etmediğini belirtmektedir.302 _{26 Mayıs 1919 tarihinde Yunanlıların Aydın bölgesine} ilerlemesi üzerine İstamat Zihni Bey; Denizli, Isparta üzerinden Afyon’a gelerek burada yerel milis gücü Kuva-yı Milliye ile birlikte hareket etti. Afyon’da Afyon İkaz Gazetesi’nde Milli Mücadele lehinde yazılar yazdı.303 _{Afyon’dan Ankara’ya} geldiğinde burada Yozgatlı Papa I. Eftim304 _{ile tanıştı.}

Papa I. Eftim, Fener Rum Patrikhanesi’nin dinî siyasete alet ettiğini ve Türkiye aleyhinde faaliyetlerde bulunduğunu bütün dünyaya açıklayarak, 3-16 Temmuz 1922 tarihinde Kayseri Zincirdere Manastırında I. Türk Ortodoksları kongresini topladı. Kongreye 72 üye katılmış ve kongre sonunda Fener Rum Patrikhanesi’nden ayrılarak müstakil Türk Ortodoks Patrikhanesi’nin kurulmasına karar vermişlerdi. Zihni Bey,

302 _{TBMM AGEM, TBMM ATKÖ, No: 906; İhsan Güneş, Türk Parlamento Tarihi (TBMM V.} Dönem 1935-1939), Cilt 2, No: 26, 2001, 284.

303_{İkaz, 8 Aralık 1919.}

304 _{Pavlos Karahisaritis ya da Zeki Erenerol (1934 Soyadı kanunundan sonra) olarak da bilinen Papa I.} Eftim 1884 yılında, Yozgat’da doğdu. Babasının adı Karahisarlı Oğullarından Baraş’tır. İlk ve orta öğrenimini Yozgat Akdağmadeni’nde yaptı. 21 yaşına geldiğinde Ruhban mesleğine girdi. 1908 yılında Ankara’ya giderek babasının mesleği olan, manifaturacılığa başladı. Dini faaliyetlerine de bu arada devam ederek 1912 yılında Diyakos (papaz yardımcısı), 1915 yılında seçimle papaz olarak “Eftim” adını aldı. Yozgat’a geri dönerek 1918 yılında Keskin metropolit vekili iken İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi’nin dini siyasete alet etmesi konusunda görüş ayrılığına düşerek, Müstakil Türk Ortodoks Patrikhanesi’ni kurdu ve ölümüne kadar başında kaldı. Kendisi hakkında gazetecilerin “Türk dostu” ifadesini kullanmalarına kızarak “Ben Türk dostu değil, Türkoğlu Türk Eftim’im” diyenPapa I. Eftim, 1968 yılında, 84 yaşındayken vefat etti. Mustafa Kemal Paşa Papa Eftim’i “Milli Mücadele’de bize bir ordu kadar yardım etmiştir” sözleriyle takdir etmiştir. Aynı durum İstimat Zihni için de geçerlidir. (Mustafa Ekincikli, Milli Mücadele’de Türk Ortodoksları, XII. Türk Tarih Kongresi, 1999, 1302). (Ayrıca Detaylı bilgi için Yonca Anzerlioğlu, Karamanlı Ortodoks Türkler, Ankara, 2003)

91

Papa I. Eftim ile birlikte Türk Ortodoks Patrikhanesi’nin kuruluşunda yer aldı. İstamat Zihni Bey, Patrikhane tarafından çıkarılan Anadolu’da Ortodoksluk Sâdası adlı gazetenin sahipliği ve başyazarlığını üstlendi.305

Bu sırada Milli Mücadele bütün hızıyla devam etmekte olup Anadolu’nun kadınıyla erkeğiyle bu mücadelede yer alırken, Kayseri’deki Türk Ortodoks Patrikhanesi de İstamat Zihni Bey ve arkadaşları da milli mücadele lehinde mücadeleyi destekleyici kararlar almışlardı.306 _{İstamat Zihni Bey Kayseri’de yayınladığı Anadolu’da} Ortodoksluk Sâdası adlı gazetede yayınladığı makaleler ile batılı devletlerin Türk milletine karşı yaptığı haksızlığı açıkça eleştirmekte ve Türk milletinin buna boyun eğmeyeceğini bildirmektedir. Yine Fener Rum Patrikhanesi’ne yazdığı açık mektupta Patrikhane’nin, 20 yıldır Venizelos’un siyasetini İstanbul’da hayata geçirmeye çalıştığını belirtmiştir. Patrikhane’nin eline haç yerine hançer aldığını ve Türklere karşı olmadık zulümler planladıklarını dile getirmiştir. Anadolu’da Yunan işgal bölgesinde birçok cami mescit ve dergâhların yakılıp yıkılmasına karşı Türklerin geri aldıkları bölgelerdeki kilise ve diğer dinî müesseselere dokunmadıklarını adaletle ve hoşgörüyle muamele ettiklerinden bahsetmiştir.307

İstamat Zihni Bey, bir yıl kadar Ankara’da kurulan TBMM hükümeti tarafından atandığı Denizli Mahkemesi üyeliği görevini yürüttükten sonra istifa ederek İstanbul’da serbest avukatlık yapmaya başladı. Avukatlık yaptığı dönemde milli meselelerden hiç uzak kalmadı.

Lozan sonrasında Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan mübadele anlaşması gereği mübadeleye tabi tutulan Anadolu Rumları arasında İstamat Zihni Bey’in de bulunduğu Türk Ortodokslar da ülkeden çıkarıldı. Çünkü mübadele anlaşması köken (ırk) eksenli değil, inanç eksenli olarak yapılmıştı. Ancak bu mübadelede bazı istisnalar olmuştur. Bu istisnalardan birisi de İstamat Zihni Bey hakkındadır. İçişleri Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü’nün17Aralık 1924 tarih ve 1277 sayılı kararnamesine yapılan bir ek ile Türk milletine verdiği hizmetlerinden dolayı

305 _{Mesut Erşan, Fahri Yetim, Bodrumlu İstamat Özdamar: Siyasi ve Kültürel Faaliyetleri,} Uluslararası Bodrum Sempozyumu, 09-12 Mayıs 2011, 4.

306 _{Zübeyir Kars, Milli Mücadelede Kayseri, Ankara: ATAM, 1999, 117-137.} 307_{Anadolu’da Ortodoksluk Sâdası, 9 Eylül 1922, 1-2; Babalık, 19 Eylül 1922.}

92

hukukçu İstamat Zihni Bey Bakanlar Kurulunun 29.04.1924 tarihli kararıyla mübadele dışında tutulmuştur.308

İstamat Zihni Bey 1925-1935 yılları arasında İstanbul’da serbest avukatlık yaptı. Her fırsatta Türklüğünü ön plana çıkaran İstamat Zihni Bey, kendisini şu sözlerle takdim etmiştir:309 _{“Sizler gibi bu vatanda doğup büyümüş, Türk mekteplerinde nur-ı irfan} ile mütenaim olmuş bütün ruhuyla Türk hükümetine merbut Anadolu’nun hakiki bir öz evladı.”

1935 yılında V. Dönem milletvekilliği seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi listelerinden 442 oyla Eskişehir bağımsız milletvekili seçilmiş ve 8 Şubat 1935 tarihli seçim mazbatasını alarak 1 Mart 1935 tarihinde meclise girmiştir.310 _{İstamat Zihni} Bey’in Türk Ortodokslarının temsilcisi olarak aday gösterilmesi ve seçilmesinde Papa Eftim’in etkisi büyüktür.311 _{İlk adaylığını açıkladığında gazetelere verdiği} beyanatta; “Öteden beri güttüğüm mefkûre ve gaye peşinde yürürken engel olacak azınlık mümessili değil ulusun saylavı olarak seçilmek istiyorum. Mecliste de bu gayeyi takip edeceğim. Koyu milliyetperver Türk Ortodoksu, Türk yurttaşıyım. Cumhuriyetçi olmakla beraber devletçi, halkçı, laik ve inkılâpçıyım. Bütün emelim sırf Türklüğe, Türk Cumhuriyeti’ne bütün kudretimle çalışmaktır. Ta küçüklüğümden beri büyüdüğüm Türk mekteplerinde ve Türk topraklarında aldığım vatan ve Türk duygularını rehber yaparak daima ulu önderimizin çizdiği hatlar ve çizgiler içinde vakf-ı nefs etmeği namus borcu bilirim”312 sözleriyle devlete bağlılığını ve Türk milletine olan aidiyetini açık bir şekilde ifade etmiştir.

Milletvekilliği görevi sırasında 251 oyla Gümrük ve İnhisarlar Encümeni azalığı ve kâtipliğine seçilmiştir. 3 Nisan 1939’da açılan VI. Dönem mecliste de 292 oyla yine aynı encümen azalığına devam etmiştir.313 _{Meclis genel kurulunda çeşitli vesilelerle} konuşmalar yapmış ve oylamalarda diğer gayrimüslim vekillerin aksine farklı bir tavır sergilemiştir. Bunlardan en önemlisi Varlık Vergisi hakkındaki kanunun

308 _{BCA, 102-58.30..10.0.0.13.25..18. (İstimat Zihni’nin hukuka hizmetlerinden dolayı mübadeleden} istisnası.)

309 _{Anadolu’da Ortodoksluk Sâdası, 9 Eylül 1922, 1.}

310 _{TBMM ZC, Devre V. Cilt 1, 1 Mart 1935; İhsan Güneş, Türk Parlamento Tarihi (TBMM V.} Dönem 1935-1939), Cilt. 2, No:26, Ankara, 2001. 284; TBMM AGEM, TBMM ASM, No: 906. 311 _{Teoman Ergene, İstiklal Harbinde Türk Ortodoksları, İstanbul: İP. Neşriyat,1953, 231.} 312 _{Cumhuriyet, 4 Şubat 1935.}

313 _{İsmet Binark, Türk Parlamento Tarihi, TBMM, VI. Dönem, (3 Nisan 1939-15 Ocak 1943) Cilt I,} 2004, 505.

93

oylanması sırasındaki tavrıdır. Birçok tartışmalara neden olan ve daha çok gayrimüslim vatandaşları rahatsız eden 4305 sayılı Varlık Vergisi Kanunu’nun oylaması sırasında diğer gayrimüslim milletvekilleri Dr. Taptas ve Dr. Abravaya Marmaralı oylamaya katılmazken, İstamat Bey oylamaya katılarak yasanın kabulü yönünde oy kullanmıştır.314 _{Yine azınlık vakıflarıyla ilgili kanun çalışmalarında} kanun lehinde konuşmalar yapmış ve kanun lehine oy kullanmıştır.

TBMM genel kurulda Adliye Vekaleti Bütçesi, Atatürk’ün cenaze töreni, 1936 yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu, 1937 yılı Maarif Vekâleti Bütçesi, 1937 yılı Millî Müdafaa Vekâleti Bütçesi, 1937 yılı Sıhhat ve İctimâî Muavenet Vekâleti Bütçesi, 1937 yılı mâlî yılı muvezene-i umumiyesine dahil bazı daire bütçelerinde değişiklik yapılması, 1938 senesi Adliye Vekaleti Bütçesi, 1938 yılı Hariciye Vekaleti Bütçesi, Devlet Memurlarının Aylıklarının Tevhid ve Tedavülü Hakkında Kanun, Emekli Binbaşı Şükrü Aytuğ’un cezasının affı, Kızılay Cemiyeti varidatının arttırılması, Polis Teşkilat Kanunu, Vakıflar Umum Müdürlüğü 1937 ve 1938 yılı bütçeleri hakkındaki kanun gibi konularda konuşmalar yapmıştır.

İstamat Zihni Bey, Vakıflar Kanunu’nda yapılan vakıflara mütevelli seçilmesi yetkisinin Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne verilmesi şeklindeki düzenlemeden sonra Balıklı Rum Hastanesi’ne mütevelli olarak seçildi.315 _{TBMM’de oluşturulan 5. Dil} Kurultayı üyeliğine seçilen milletvekilleri arasında yer alarak dil çalışmalarına da katılmıştır.

İstamat Zihni Bey’in milletvekili seçilmesine Yunanlılar pek sevinmediler. Çünkü İstamat Zihni Bey Rumların aslının Türk kökenli olduğunu savunmuştur.316 _Ayrıca Zihni Bey’in Megola İdea düşüncesine karşı olması ve Anadolu’ya aidiyetini ve devlete bağlılığını her fırsatta açıklaması Fener Rum Patrikhanesine mensup Rumlar tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Fener Rum Patrikhanesini kızdıran çalışmalardan birisi de Zihni Bey’in Fener Rum Patrikhanesi’nin Varlık Vergisi nedeniyle CHP aleyhinde ve Demokrat Parti lehinde yapmış olduğu çalışmalar hakkında CHP genel sekreterine bilgi vererek uyarılarda bulunmasıdır.317

314 _{TBMM ZC, Devre 6, İçtima 4, 11.XI 1942.} 315 _{Ergene, 230-231.}

316 _{Goloğlu, 171.}

94

Milletvekilliği sona erdikten sonra İstanbul’a yerleşip siyasilerle irtibatını koparmayan Zihni Bey, maddi ve manevi sıkıntılar içerisine düşmüş ve siyasilerden yardım talebinde bulunmuştur. 12 Aralık 1948 tarihinde Milli Şef İsmet İnönü’ye bir dilekçe yazmış ve içinde bulunduğu durumu arz ederek yardım talep etmiştir.318 Zihni Bey’in İstanbul Valisi Lütfi Kırdar’a yazdığı mektup onun son yıllarında durumu hakkında oldukça bilgilendiricidir. Kendi ifadeleriyle “ … kara günlerde hiçbir Ortodoks vatandaşa nasip olmayan milli hizmetlerime karşı evvelce hükümetçe Milletvekili seçilinceye kadar verile gelen ve şimdi de yeniden verilmekte olan tahsisat, hayat pahalılığı yüzünden en zaruri aile ihtiyacâtımın teminine kâfi değildir. Şefkat yuvası ocağınıza barınarak şu istirhamnameyi takdim ediyorum ve yalvarıyorum. Türk kalpli koyu Türkoğlu Türk, memlekete, Türklüğe candan sadakatle bağlı, Özdamar’ınızı haksız olarak sevmeyen nefretle karşılayan rumperverlerin nazar-ı hakareti önünde muhtaç düşürmeyiniz.”319sözleri onun içinde bulunduğu şartları göstermesi açısından önemlidir.

Evli ve dört çocuk babası olan İstamat Zihni Bey soyadı kanunu ile Özdamar soyadını aldı. Türkçe dışında Rumca ve Fransızca dillerini biliyordu. V. VI. ve VII. Dönem Eskişehir bağımsız milletvekilliği yaptı. 1946 yılında vekilliği sona erdikten sonra İstanbul’da ikamet etmeye devam etti. İstamat Zihni Özdamar 1962 yılında İstanbul’da vefat etti.

Ayrıca İstamat Zihni’nin gerek milli mücadele döneminde İkaz gazetesinde ve gerekse Anadolu’da Ortodoksluk Sadası Gazetesi’nde yazdığı makaleler dikkate alındığında vatansever bir anlayışa sahip olduğu anlaşılmaktadır.

2.2.2.2.1. İstamat Zihni Özdamar’ın Eserleri

2.2.2.2.1. 1. Anadolu’da Ortodoksluk Sadası Gazetesi

Kurtuluş Savaşı sürecinde top yekûn bir mücadele verilmiştir. Bu mücadelede askerî ve siyasi faaliyetler kadar halkla ilişkiler, basın yayın yoluyla yapılan propaganda faaliyetleri de önemli bir yer tutmuştur. Bu çerçevede Anadolu’daki Ortodoks Türkler de Kayseri’de Anadolu’da Ortodoksluk Sadası isminde bir gazete çıkararak

318 _{BCA, 30. 100. 40. 241. 9.} 319 _{BCA, 490.1.0.0- 563.2240.2.}

95

Milli Mücadele’ye kendi ölçülerinde katkı sağlamaya çalışmışlardır. Gazetenin İmtiyaz sahibi ve başyazarı İstamat Zihni Bey’dir. 22 Temmuz 1922 tarihinde yayın hayatına başlamış ve haftada bir defa yayınlanarak toplam 16 sayı olarak çıkmıştır. Gazete Osmanlı Türkçesiyle 4 sayfa olarak basılmıştır. Son sayısı 8 Nisan 1923 tarihinde yayınlanarak yayın hayatına veda etmiştir. İdare merkezi 6. sayıya kadar Zincirdere Manastırı iken, daha sonra idare merkezi Kayseri Ay Nikola Kilise’si olarak gösterilmiştir.320

Gazete ilk 13 sayıda “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetine Tabidir. Umum Anadolu Türk Ortodoksları Kilisa Kongresinin Mürevvic-i efkârıdır.” ana başlığı ile yayınlanmış; daha sonra ana başlık üç sayıda “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetine Tabi’ Umum Anadolu Türk Ortodokslarının Dini ve Ahlaki Haftalık Gazetesidir” şeklinde değiştirilmiştir. Gazete Kayseri Liva Matbaası’nda basılarak cumartesi günleri 12. sayıya kadar ücretsiz olarak dağıtılmış ve 13, 14, 15. sayılarda fiyatı 5 kuruş olarak belirtilmiş, son sayıda ise her hangi bir fiyat belirtilmemiştir.321 Gazetede çıkan yazıların konuları arasında şunlar yer almaktadır: Kayseri’de yapılan Kilise Kongresinde alınan kararlar, tamimler, Türk Ortodoks Kilise’sinin Fener Rum Ortodoks Kilisesi’nden ayrı bir kilise olduğuna dair açıklamalar, ırk olarak Türk ve Anadolu’nun öz evlatları olduklarına dair yazılar, rahiplerin eğitimleriyle ilgili yazılar, vaazların Türkçe verilmesine dair yazılar, Milli Mücadeleyi destekleyen yazılar, Milli Mücadele’de kazanılan zaferlerin kutlama mesajları, Fener Rum Patrikhanesine karşı çıkan yazılar. Gazetenin bütün sayıları (1-16) Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü tarafından transkript edilerek basılmıştır.