İslamî Hareket’in Kürt Sorununda 1991 İntifadasından Sonraki Rolü

1991 İntifadasından sonra İslamî Hareket güçleri diğer güçlerle beraber tekrar Kürdistan’a döndü. Ranya şehrinde kendisine ana bir karargâh açtı. Sonra Kürdistan’ın diğer illerinde şubeler açmak için Bitvate’de bir başkanlık karargâhı açtı. 22 Temmuz 1991’de Kürdistan Cephesiyle çalışma usulleriyle ilgili olarak bir ittifak gerçekleştirdi217.

Fakat 1991-1992 yıllarında, Hareket’in bazı komutanlarının olumsuz tavırlarından dolayı, bir yönden kendi içindeki önderlikle ilgili bir yönden de Kürdistan Cephesi önderlikleriyle problemler yaşadı.

Kürt kuvvetleriyle Irak Hükümeti kuvvetleri arasında meydana gelen şiddetli çarpışmaların bir sonucu olarak, milyonlarca Kürt, Türkiye sınırına göç etti. Dağlara ve Türkiye ve İran’a sığındılar. Her iki taraf arasında şiddetli çarpışmalar oldu. Bunların en önemlisi Kûrî çarpışmasıdır218. Bütün bunlar Birleşmiş Milletlerin 688 no’lu kararına yol açtı. Bu karar, Irak Hükümetinin özelde Kürdistan’ın genelde Irak’ın şehir ve kasabalarında gerçekleştirdiği eylemleri mahkum etmektedir. 28 Nisan’da Kürt kuvvetleri, kurtarılan bölgelere bir daha geri döndü. Bağdat’ta Irak Hükümetiyle başarısızlıkla sonuçlanan görüşmeler başladı. Merkezi Hükümet,

216

Piştîvân, el-İrhâb fî Kurdistân: et-Târîh-et-Teşrîʽ- et-Tecribe, s. 77-78.

217

Piştîvân, a.ge., s. 71.

218

5.3.1991’de bütün Kürdistan’da gerçekleştirilen İntifadadan sonra, Irak kuvvetleri bölgeye hedef gözetmeksizin sert hamlelerde bulundu ve Kürdistan’ın bir çok bölgesine hakim oldu. Özellikle 7.4.1991’de ve Erbîl’e yakın yazlık Selahaddîn’i ele geçirdikten sonra, Irak kuvvetleri yazlığa yakın olan Kûrî köyüne saldırdı. Fakat Mesut Barzanî önderliğindeki Peşmerge güçleri ona karşı koydu ve galip geldi. Sonra bu kuvvetler 11.4.1991’de bu köye tekrar saldırmak için geldi. Kürt kuvvetleri onlara karşı koydu ve inkar edilemeyecek bir zayiat verdi. bk. Şiwan Raber Gureu

Şerekani Kûrî u Danistan Paşmavi i Raberin Bun (Kûrî, savaşı ve intifa neticesi olan diyalog), C. 3, Erbîl, 1425/2004, 4-43.

70

Kürdistan’daki bütün yönetici ve görevlilerini geri çekmek zorunda kaldı. Bu, Hükümette büyük bir boşluk oluşturdu. Bundan dolayı Kürt önderliği, bu geri çekilmenin ortaya çıkardığı boşluğu kapatmak için hükümet kurması amacıyla erken seçim kararı aldı219.

İslamî Hareket’in bu evredeki rolünü dört eksene ayırıyoruz.

Birinci Eksen: Seçimler

Daha önce açıkladığımız gibi İslamî Hareket Bölgesel Kürt Yönetimine katıldı. 19 Ağustos 1992 yılında yapılan seçimlere İhvân’la ittifak yaparak girdi. Diğer partilere oranla daha fazla oy aldı. Ancak bu oran parlamentoya girmesine yetmedi. Çünkü parlamentoya girebilmek için seçim barajı %7 idi. Bu Hareket ise %5 kadaroy almıştı.

İkinci Eksen: Yönetim ve hükümet

İslamî Hareket, İhvân’la ittifak yapmasına rağmen seçimde aldığı oy parlamentoya girmesini sağlamadı. Ancak Kürdistan Hükümeti, İslamî Hareket’ten hükümete girmesini istedi fakat o reddetti. Bakanlık sayısıyla ilgili olarak bazı problemlerinin olduğu söylenmektedir. Bu bakanlıklardan biri Evkâf Bakanlığı idi. Hareket mescid işleriyle uğraşmaya devam ediyordu. Mescitleri parti düzenlemeleri ve toplantıları mekanı olarak kullanıyordu. Cami ve mescitlerde ezan ve diğer dinî hizmetlerin kendi müntesiplerinden başkası tarafından görülmesini engelliyordu. Bu bakanlığın onayladığı bir şey değildi ve hükümet için bir tehdit oluşturmaktaydı.Ancak Hareket bundan vazgeçemeye yanaşmadı. Birkaç sefer Evkâf Bakanını ölümle tehdit ettiler. Cami ve mescitlerde isminin anılmamasını belirttiler. Bu da İçişleri Bakanlığının müdahelesini zorunlu kıldı. Emir zorla uygulandı. Mescit işlerini düzenlemeleri ve oralarda toplantılar yapmaları yasaklandı.

Ancak 1996’da iki bakanla yönetime ve hüküme katıldı. Üçüncü bakanlığı da Erbîl idaresiyle sınırlandırdı. Süleymaniye Hükümetine de iki bakanla katıldı. Daha önce bu konu ayrıntılı olarak anlatılmıştı.

219

71

Üçüncü Eksen: Kürt halkı için çalışmak

Baktığımız zaman Kürt halkının bu dönemde her türlü özellikle iktisadî zorluklarla boğuştuğunu görürüz. Çünkü iki türlü ambargo altındaydı. Birincisi Birleşmiş Milletlerin Irak’a uyguladığı genel ambargo; ikincisi ise Merkezî Irak Hükümetinin Kürdistan Bölgesel Yönetimine uyguladığı ambargodur. Bu dönemde insanî yardımlardan başka geçim kaynakları yoktu. Çünkü Kürdistan bölgesinin alt yapısı, Irak Hükümeti mekanizmaları ve kuvvetlerinin saldırıları sonucu tahrip edilmişti. Muhtemelen bu dönemde bu kuruluşların rolünü gösteren en güzel belge, Şeyh Osman’ın tezkiyesi ve desteğiyle kurulan (IFSR) teşkilatının yapmış olduğu yardım hizmetleridir.

Bu teşkilatın yapmış olduğu yardımları kısaca şöyle zikredebiliriz: 1. Daha önce tahrip edilen mescitlerin yeniden yapılması

2. İlkokul binalarının yapılıp Bölgesel Hükümete teslim edilmesi 3. Değişik bölgelerde sağlık merkezlerinin yapılması

4. İhtiyaç duyulan yerlerde su kuyularının açılması

5. Hayır kuruluşları ve iyilikseverlerin yardımlarıyla Kürdistan’ın pek çok yetimine bakılması. Sakatlara aylık bağlanması

6. İyilikseverlerin sakatlara ve hastalara hediyeler vermeleri

7. Oruçlular için iftar planları. Farklı bölgelerde iftar çadırlarının açılması 8. Bayramlarda fakirlere elbise verilmesi

Dördüncü Eksen: Eğitim Yönü

Kürdistan’da pek çok medresenin açılmasında İslamî Hareket’in payı vardır. Örnek olması açısından bunlardan bazılarını zikretmek istiyoruz.

1. Abdulazîz Şerʽî İlimler ve İslamî Öğretim Enstitüsü: Halepçe şehrinde açılmıştır. Kızlar ve erkekler bölümü olmak üzere iki bölümden oluşmaktaydı.

2. Şeyh Muhammed el-Hâl Enstitüsü: Şerʽî ilimler için Süleymaniye’de açılmıştı.

72

3. 1997 yılında İslamî Hareket dinî ve şerʽî ilimler için İmam Şâfiʽî Enstitüsü ismiyle Erbîl’de bir enstitü daha açtı.

4. Musʽab b. Umeyr Enstitüsü: Sirvân şehrinde İslamî kültür için açılmıştı. 5. Bâzyân şehrinde büyük bir medrese: bu medrese 1995 yılında İmam

Buhârî Medresesi ismiyle açılmıştı.

Bunların bir kısmından daha önce bahsetmiştik.

2.6. İslamî Hareket’in Olumsuz Yönleri

İslamî Hareket’in olumlu bazı yönlerine değindikten sonra, bu bölümde de kuruluşundan beri kendisine eşlik eden bazı olumsuz yönlerinden bahsetmeye çalışacağım.

Bu olumsuzlukların veya yargılamaların çoğu “Mustakbelu’l-Hareketi’l-

İslamiyye fî Kurdistâni’l-Irâk” isimli kitaptan alınmıştır. Çünkü bu kitabın yazarı

olan Muhammed Nûrî el-Bâzyânî, Hareket’in kanatları altında yaşamıştır. Hatta Ziraat ve Ziraatin Islahı Bakanlığını yürütmüştür. “Mekke ehli dağ yolunu en iyi bilir” denildiği gibi Üstat Bâzyânî de Hareket’in safları arasında meydana gelen hadiseleri bizzat yaşamıştır. Kitabında Hareket’in olumsuzluklarına ayrıntılı olarak işaret etmiştir.