4.1) GENEL SİYASİ VE EKONOMİK GÖRÜNÜM
İran’ın ekonomisi petrol fiyatlarına bağlı bir performans sergilemektedir. OPEC üyesi ülkeler içerisinde Suudi Arabistan’dan sonra ikinci büyük üretici olan İran, 154,5 milyar varil ile Dünya sıralamasında Venezüella ve Suudi Arabistan’ın ardından üçüncü olup, Dünya petrol rezervlerinin yaklaşık %10’una sahiptir. Ayrıca 33,6 trilyon metreküp ile de doğalgaz rezervleri açısından da Rusya’nın ardından dünya ikinciliğini elinde bulundurduğu tahmin edilmektedir. Döviz girdilerinin
%80’ini petrol ihracatından elde eden İran, bu haliyle petrol fiyatlarındaki dalgalanmalara karşı aşırı duyarlı olduğu için petrol dışı endüstrileri geliştirme programları uygulamaktadır. Ancak aşırı merkezi planlamacı, ithal ikameci modelde ısrar edilmesi bu programların başarıya ulaşmasını engellemektedir. Geçen yıllarda olduğu gibi 2012 yılında da petrol ihracatının İran’ın toplam ihracatının içerisindeki payının %80’ini aşacağı tahmin edilmektedir. Özellikle ham petrol varil fiyatlarının 150 dolara dayanması, genel ekonomik durum ve bütçe dengesi üzerinde olumlu etki oluştursa da ABD ve Birleşmiş Milletlerin uygulamış olduğu yaptrım kararları neticesinde İran ihraç etmiş olduğu petrolün parasını ülkeye getiremediği için bir ekonomik krizle karşı karşıya kalmış, hızla artan döviz fiyatları ve bankacılık sisteminin durması ülke ekonomisini olumsuz etkilemiş halen de etkilemeye devam etmektedir.
Tablo 16. İran -Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler Resmi Adı İran İslâm Cumhuriyeti
Nüfusu 78 milyon (2012 sonunda)
Yüzölçümü 1.648.000 km²
Diller Farsça (resmi dil) %53, Azeri Türkçesi ve Türk lehçeleri %18, Kürtçe %10, Gilaki ve Mazandarani %7, Luri %6, Beluciler % 2, Arapça % 2, diğer% 2
Resmî Din İslam
Başlıca Kentleri Tahran (8.7 milyon), Meşhed (2.9 milyon), İsfahan (2 milyon), Kerec (1.9 milyon), Şiraz (1.7 milyon), Tebriz (1.6 milyon) Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad
Ruhani Lider Ayetullah Seyid Hamaney
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 39 Etnik Yapısı %51Farsi, %24Azeri, %8Gilaki-Mazandarani, %7Kürt, %3
Arap, %7 Diğer Kişi Başına Gelir 1 642 $
Para Birimi Riyal (Halk arasında Tümen ifadesi kullanılmaktadır.) 1 Tümen = 10 Riyal
Döviz Kuru 1 ABD Doları = 34.400 İran Riyali (Serbest Piyasa Döviz Kuru)
1 ABD Doları = 12.272 İran Riyali (Resmi Döviz Kuru) 1 Euro =45.500 İran Riyali (Serbest Piyasa Döviz Kuru) 1 Euro =15.861 İran Riyali (Resmi Döviz Kuru)
(Serbest piyasa döviz kuru bilgileri günlük olarak değişmektedir.)
Saat Farkı (+1,5 Türkiye)(Türkiye saatinden 1,5 saat daha ileridir.)
Kaynak: Economist Intelligence Unit, Iran Country Profile
Tablo 17. İran - Temel Ekonomik Göstergeler
2011 2012(Tahmini)
GSYİH (Milyar $) 435 470
Kişi Başına Düşen GSYİH ($) 13.013 12.904
Tüketici Fiyat Enflasyonu (Ort; %) 20,6 23,6
Cari Hesap Dengesi (Milyar $) 26,2 -9
İhracat, fob (Milyar $) 109,4 66,3
İthalat, fob (Milyar $) 74,4 66,9
Dış Borç (Milyar $) 11,6 9,4
Kaynak: Economist Intelligence Unit, Iran Country Profile
İran ekonomisinin %40’ını devletin doğrudan, %45’ini ise “bonyad” olarak adlandırılan İslâmî esaslı vakıfların elinde tuttuğu söylenebilir. Ekonominin kalan %15’lik kesim ise İran özel sektörü (bazaar)’nün elindedir. İran rejimi içerisinde önem arz eden siyasal, ekonomik kuruluşlar ve olgular şunlardır:
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 40 İran Parlamentosu (Majlis): 290 üyelidir ve sadece bir yasama organı niteliğinde olmayıp devlet idaresinde önemli bir yer tutan ve “velayet-i fakih” olarak adlandırılan fetva istihsal organı olarak siyasi hayata hâkimdir. Parlamentodaki başlıca partiler; Anayasanın Hizmetkarları, Militan Mollalar Birliği, İslamî İştirak Cephesi ve İslam Devrimi Mücahitleri olarak sıralanabilir.
Mollalar: Rejim içerisindeki en ciddi siyasi güç durumundadırlar. Aslında mollalar İslam devrimi öncesi Şah zamanında da halk arasında etkinliği olan bir sınıfken devrimden sonra siyasetteki tüm önemli mevkilere atanan bir grup halini almıştır. Homojen bir yapısı olmayan ve genellikle ekonomide dışa açılmaya muhalif bir grup olarak bilinmektedirler.
Vakıflar (Bonyad): Özellikle Irak’la yapılan savaş sonrası dönemde savaşta can kayıpları veren ailelere yardım amacıyla faaliyete başlayan bu vakıflar, devasa parasal kaynakları ve muazzam işgücü katılımları ile son derece etkili bir hale gelmiş ve İran ekonomisinin %45’ini kontrol etmeye başlamışlardır.
Bugün İran’da faaliyet gösteren en büyük vakfın (Bonyad-ı Mustafazan ve Canbazan) 12 milyar dolardan daha fazla bir malî güce sahip olduğu ve iştirakleri aracılığı ile 400 binden fazla insana doğrudan iş imkânı sağladığı tahmin edilmektedir. Bu vakıf ülkede faaliyet gösteren pek çok
“bonyad” arasında sadece en büyük olması nedeniyle bir örnektir.
İşadamları (Bazargan) : İslam devriminden önceki dönemlerden bu yana ülkede ihracat, ithalat, kambiyo ve sermaye piyasaları gibi yapıları elinde tutan ve ekonominin yaklaşık %15’lik bir bölümünü kontrol eden son derece etkili bir sınıftır. Siyasi bir güç olarak ilk sahneye çıkışları, 1978 yılı boyunca Şah Muhammed Rıza Pehlevi yönetimine karşı düzenlenen ve ekonomik yaşamı felce uğratan grevler serisini organize etmek biçiminde olmuştur. Daha o günlerde İslamî gruplarla sıcak ilişkiler içine giren bu grup şu anda da rejimin en yakın destekçileri arasındadır ve özellikle son 20 yıldır kapalı ekonominin yarattığı rantlarla beslendiği için ekonomide dışa açılma ve Rafsancani – Hatemi çizgisinin savunduğu dünya ile entegre olma gibi fikirlere kesinlikle karşıdır. Faizsiz kâr sisteminin geçerli olduğu İran’da resmî olmayan biçimde bankacılık sektörü olma fonksiyonunu da
“bazaar” mensubu işadamları yürütmektedirler.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 41 Uluslararası Ambargo ve ABD Yaptırımları: İran’ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerini uluslararası denetime açmaması nedeniyle Birleşmiş Milletler (BM)’in 2006 Aralık, 2007 Mart ve 2008 Mart ve 2010 Temmuz tarihlerinde uygulamaya koyduğu yaptırımlar ülke ekonomisi üzerindeki riskleri artırmıştır. Yaptırımlar çerçevesinde ülkenin, kurumlarının ve bazı bireylerinin İran dışındaki finansal varlıkları dondurulmuş, nükleer enerji sektöründe kullanılabilecek mal ve hizmetlerin İran’a satışı yasaklanmıştır. Ayrıca, BM üye ülkelerinde faaliyet gösteren bankalar İran ile ticarette finansal destek sağlamamaları (akreditif açmamaları) hususunda teşvik edilmektedirler.
ABD ise 1996 yılından beri İran’a yaptırım uygulamakta; ABD şirketlerinin ve yurtdışındaki kollarının İran ile iş yapmalarını, İran'da bulunan petrol kaynaklarının geliştirilmesini finanse etmeye yönelik sözleşmeler imzalamalarını ve ABD vatandaşlarının İran'da yatırım ve ticarî faaliyette bulunmalarını yasaklamaktadır. Bu yaptırımların kalkacağı beklentisini sona erdiren gelişme, 11 Eylül 2001 tarihinde ABD’nin New York ve Washington kentlerine düzenlenen saldırılar sonrasında Başkan G.W. Bush’un 2002 yılı Şubat ayında aralarında İran’ın da bulunduğu bazı ülkeleri “şer ekseni” (axis of evil) olarak nitelendirmesidir.
26 Temmuz 2010 tarihinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından alınan kararla İran’a ABD ve BM tarafından uygulanan yaptırımlar önem arz etmekte olup, bu meyanda özellikle ödemelerin bankacılık kanalıyla yapılmasında ki sorunlar firmalarımızı zor durumda bırakmaktadır.
Türkiye’den sadece bir bankanın İran ile olan ticari faaliyetlerimize aracılık hizmetleri verdiği bilinmektedir. Bu bankanın İran ile dış ticarette verdiği hizmetin gerek firmalar gerekse söz konusu banka açısından etkinleştirilmesi için görüşmeler sürdürülmektedir. Bu bankanın İran’da sınırlı sayıda banka ile mali ilişkisi bulunmaktadır. Bankacılık çerçevesinde İran’la ticaret yapmak isteyen firmaların İran’la ticarette bankacılık hizmeti veren söz konusu banka ile temasa geçerek hangi ürünlerin ihracatında hizmet verdikleri, gerekli işlemler ve bankacılık maliyetleri konusunda önceden bilgi almalarında yarar görülmektedir.
Ülke şu anda uygulanan uluslararası yaptırımlar nedeniyle döviz tahsisinde sıkıntılarla karşılaşmış durumdadır. Döviz tahsisi açısından, ilaç ve gıda dışındaki ürünler öncelikli olarak değerlendirilmemektedir. Akreditifin açılmış olması doğrudan döviz tahsisinin sağlanacağı anlamına gelmemektedir. Ticaret Bakanlığı’nca ithalatına izin verilmesine ve akredifin açılmış olmasına rağmen Merkez Bankası nezdindeki mübadele merkezince gerekli döviz tahsisi sağlanamayan ithal partileri mevcut olup, bu durumda ihracatçı mal bedelini tahsil edememe veya çok uzun sürede tahsil etme riskiyle karşılaşmaktadır. Bu hususun ihracatçılarca dikkate alınması gerekmektedir.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 42 Uygulamada zaman zaman müracaat edildiği anlaşılan sarraflar yoluyla mal bedeli tahsilinin istisnai bir uygulama olduğu ve riskli bir yöntem olduğu gözardı edilmemelidir. Bu yöntemde ihracatçı malı sarrafın adına göndermekte, sarraf gelen malı alıcısına parayı ise satıcıya teslim etmekte ve bu işlem için bir komisyon almaktadır. Sarraf bir komisyoncu durumundadır.
İran Ticaret Bakanlığı tarafından 02 Şubat 2012 tarihinde yayımlanan 5866/210/90 sayılı Yönerge ile iç piyasayı koruma ve desteklemek için yeni düzenlemeler yapılmış ve söz konusu düzenlemeler 4 Şubat 2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İran'ın ithalatının kısıtlanmasına yönelik olan söz konusu düzenlemeler uyarınca, belli başlı 180 adet GTİP (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) numarasına sahip ürün için (mobilya, gıda, içecek, kozmetik, ev malzemeleri ve süs eşyaları v.b.) İran Ticaret Bakanlığı Sipariş Kaydı Birimi tarafından kayıt verilmediği sürece, söz konusu ürünlerin ithalatı ancak önceden ihracat yapılması koşuluyla (döviz geliri hasıl olması şartıyla) mümkün olabilecektir.
Konuya ilişkin olarak Tahran Ticaret Müşavirliğimiz tarafından, İran Gümrük İdaresi ve İran Ticaret Bakanlığı başta olmak üzere ilgili diğer meslek örgütlen (Mobilya Birliği v.b.) nezdinde de görüşmeler yapılmış olup, söz konusu görüşmelerde, yukarıda belirtilen ürünlerin ithalatına ilişkin herhangi bir yasaklama kararı olmadığı, ancak İran devleti tarafından belirlenen kur ile serbest piyasadaki kur arasında büyük fark ve tutarsızlık bulunduğundan dolayı, İran'a ihraç edilecek olan ürünlerin (yukarıda belirlenen sektörler kapsamındaki ürünler) sipariş kaydının onaylanmasının ancak ihracattan sağlanan döviz geliri tutarı kadar olabileceği ifade edilmiştir. Söz konusu uygulamanın ülkemiz için kaldırılması yönünde Bakanlığımız tarafından İran makamları nezdinde gerekli girişimlerde bulunulmuştur.
İran Hükümeti bu kısıtlamalara ilaveten 74 adet ürünün sipariş kaydını yani ithalatının yasaklamıştır.
Bu ürünler arasında Motor Taşıt araçları (Motor hacmi 2500cc ve altında olan arabalar hariç) da yer almakta olduğunda firmalarımızın İran mevzuatındaki değişiklikleri yakından takip etmeleri önem arz etmektedir.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 43 4.2) İRAN OTOMOTİV ANA VE YAN SANAYİ PAZARI
İran otomotiv pazarı 1979 İslam Devrimi’ne kadar gelişimini hızla sürdürmüştür. Devrimden sonra ülkedeki tüm üretim tesisleri millileştirilmiş ve 1980 İran-Irak savaşı ile beraber merkezi planlamacı bir ekonomik yapı tesis edilmiştir. Otomotiv sektöründe tüm ağırlık savaşın etkisiyle ordu araçlarının üretimine verilmiştir. Savaşın bitişi ile beraber 1988’de otomotiv arzı talebi karşılayamama noktasına gelmiş ve ithalata başlanılmış ancak biriken yüksek dış borcu kontrol altına almak için otomotiv ithalatı yasaklanmıştır.
Günümüzde, İran Orta Doğu’nun, Türkiye’den sonra ikinci büyük otomotiv üreticisidir ve aynı zamanda Dünya’da en sıkı kontrole sahip otomotiv pazarlarından biridir. İran hükümetinin kontrol stratejisi ile amacı; yerli üretimi, ithalatı engellemek sureti ile korumak ve uluslararası otomotiv markaları ile yerel şirketler arası ortak girişim kurulmasını teşvik etmektir. Ülke BM ve ABD yaptırımlarına rağmen yabancı sermaye çekme ve otomotiv sektörünü uluslararası çevrelere açma konularında yavaş da olsa gelişme kaydetmektedir.
Tablo 18. İran Yeni Araç Kaydı ve Araç Parkı (Adet)
2004 2005 2006 2007 2008*
Yeni Araç Kaydı 798.572 836.076 888.780 1.023.411 1.119.499 Araç Parkı 5.156.964 5.802.607 6.482.238 7.294.301 8.109.013
Kaynak: Global Insight Middle East & Africa Automotive Industry Forecast Report (*Tahmin)
İran’ın araç parkı istatistiklerine 2008 yılına kadar ulaşılabilmektedir. 2007 yılında 1.023.411 adet yeni araç kaydı gerçekleşmiştir. 2008 yılında ise 1.119.499 adet yeni araç kaydının yapıldığı tahmin edilmektedir. İran’daki mevcut araç parkının 7-8 milyon arası olduğu tahmin edilmektedir. İran’da 2,3 milyon araç 15 yaş, 2 milyon araç ise 20 yaş üzerindedir. Ülkede her 1000 kişi başına düşen araç sayısı 94’dür.
İran’daki yüksek nüfus ve düşük araç sahipliği oranı pazarı uluslararası otomotiv markaları için cazip hale getirmektedir. Ayrıca, ithalat sınırlamaları ve yerli üreticilerin limitli üretim kapasiteleri talep birikmesine neden olmuştur. Araç parkı yıllar itibariyle hızlı bir artış gösterse de pazar gelişime son derece açık ve doymamış bir pazardır.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 44 İran otomotiv sektörü siyasi istikrarsızlıklara ve risklere karşı son derece esnek bir yapıya sahiptir.
Sektör 2010–2011 yılında, tahminlerine göre %3 büyüme göstermiştir. Yüksek enflasyon, artan petrol fiyatları, bastırılmış talep sonucu pazar büyüme potansiyelinin altında gelişme göstermiştir.
Tablo 19. İran Otomotiv Ana Sanayi Üretimi
2009 2010 2011 Değişim (2010-2011)
Otomobil 2,175,220 1,367,014 1,413,276 %3.3
Ticari Araç 466,330 232,440 235,229 %1.1
Toplam Araç Üretimi 2,641,550 1,599,454 1,648,505 %3.0
Kaynak:OICA (Organisation Internationale Des Constructeurs D'automobiles - International Organization of Motor Vehicle Manufacturers)
İran’da 2011 yılında toplam 1 milyon 648 bin adet araç üretilmiştir. Üretilen bu araçların 1 milyon 413 bini otomobil, 235 bini ticari araçtır. 2011 yılı motorlu taşıt üretimi 2010 yılına göre %3 artmıştır. Üretilen araçların çoğu eski sayılabilecek modellerdir ve araçların kalitesi uluslararası standartlara göre oldukça düşüktür. Öyle ki, yerli üretim ile üretilen birçok araçta, kapıların düzgün olarak kapanmaması, frenlerin tutmaması gibi şikâyetlerle sıkça karşılaşılmaktadır. Bu düşük kaliteye rağmen fiyatlar dünya otomotiv piyasasına göre oldukça yüksektir.
İran’da otomotiv üreten 22 adet firma bulunmakta olup gelecekte bu sayının yeni ortak girişimler ve lisans anlaşmalarıyla artacağı tahmin edilmektedir.
Tablo 20. İran’da Otomotiv Üreten Firmalar ve Ürünleri
Firma Adı Üretim Adres
Amico Co. Amico M1929C, Amico M1929D, Amico
M2633D, Amico M2642FTR Kamyonları, Amico M6H, Amico M6SD, Amico M405S, Amico Amico M405H Kamyonetleri ve Amico motorsikletler.
Mazda 3 binek otomobilleri, Isuzu NKR Kamyonetleri ve Narvan minibüsleri.
www.bahmangroup.com , www.bahmandisel.com Gorohe Bahman Isuzu NDR kamyonlar.Sanate www.bahmandiesel.com
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 45 Diesel Co.
Hepco Tarım ve yapı araçları. www.hepcoir.com
Iran Khodro Co. IKO Samand, IKO Soren, Suzuki Grand Vitara, Renault Tondar 90, Pegeout 206, Pegeout 405, Pegeout RD, Pegeout Pars, Paykan pup, paykan X11 binek otomobilleri.
www.ikco.com
Iran Khodro Diesel Co.
Mercedes Benz marka Axor 2628/4500, LK, L1924, L2624, LK2624, Actros 1844 L/S 3600, ACTROS 3331K/3900, Axor 1828/4800, Axor 1843/LS/3600, Axor 1935/4800, LP/LPK 608, Axor 3335K/3900 kamyonlar, C457, SC457 Şehirlerarası otobüsler, Gazelle, Sobol panelvanlar, HOWO çekiciler, Hyundai Chorus minibüsler, Hyundai Mighty Light kamyonetler, MAN Megatrus Şehir otobüsleri ve Mercedes Benz Sprinter ambulanslar.
www.ikd-co.com
Kerman Khodro Co
Hundai Avente (Elantra) ve Hundai Verna (Accent) binek otomobilleri.
www.pac.ir
Khodro Kavir Co.
BMC 832 LBD, BMC 832 YCX, BMC 1142 kamyonları, 883 Backhoe Loader, BMC beton pompalama araçları. Morattab Co. SSong Yong Musso Jeep Dörtçekerleri. (Mercedes
Benz motoru kullanılıyor)
www.morattabkhodro.com
Modiran Co. MVM binek otomobilleri. www.mvs.ir
Oghab Afshan Co.
Scania C12, Scania C12 VIP, Scania C9 otobüsleri. www.oghabafshan.com
Pars Industrial
Renault Tondar, Nissan Maksima binek
otomobilleri, Nissan Roniz, Nissan Pickup dört çekerleri.
www.parskhodro.ir
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 46 Raniran Co. Volvo B12B TX, Volvo B12, Volvo B7R, Volvo
B10M, Volvo B7R Otobüsleri.
www.runiran.com
Renault Pars Co.
Tondar 90 (Logan) www.renault.co.ir
Saipa Co. Citroen C5, Citroen Xantia, Nissan Pickup, Nissan Roniz, Nissan Maksima, Pride Nasim (KIA
Motors), Pride Saba (KIA Motors), Pride Saipa 141 (KIA Motors), Saipa 132 (KIA Motors), Renault Logan, Renault PK, Renault Neo Pk, Carvan.
www.saipacorp.com
Saipa Diesel Co.
Kamyon ve kamyonet çeşitleri. www.saipadisel.com
Shahab Khodro Co.
Şehir içi otobüsleri. www.shahabkhodro.com
Zagros Khodro Co.
Proton Gen 2, Proton Wira, Proton Impian binek otomobilleri.
www.zagrosskhodro.com
Zamyad Co. Iveco ve Daewoo kamyonetleri. www.zamyadco.com
Kaynak: Tahran Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği
İran Khodro Grubu, İran’da faaliyet gösteren en büyük otomotiv üreticisidir. Firma, 1963 yılında otobüs ve minibüs montajına yönelik olarak kurulmuştur. Günümüzde İran Khodro Co. milli markalar olan Samand ve Soren’nin yanında çeşitli Peugeot (405, Pars, RD, 206, 206SD), Renault (Logan) ve Suzuki (Grand Vitara) modellerini üretmektedir. Otomobil pazarının %55,8’ine hâkim olan firma, 2011 yılında milli otomobil markası olan “Samand” dan toplam 9000 adet olmak üzere, aralarında Çin, Suriye, Rusya, Irak, Venezüella, Türkiye, Gürcistan, Mısır ve Senegal gibi ülkelerinde bulunduğu 32 ülkeye ihraç etmiştir. Firma, Mercedes-Benz’in E Serisi ve Çinli Chery firmasının Chery modelini üretmek üzere ilgili firmalar ile ortak girişim kurma çalışmalarına devam etmektedir.
İran Khodro Diesel Co. firması ise Mercedes Benz marka Axor, Actros, L Serisi kamyonları, C457, SC457, MAN otobüsleri, Gazelle, Sabol panelvanları, Howo çekicileri, Hyundai Chorus minibüsleri ve Hyundai Mighty, Mercedes Sprinter kamyonetleri üretmektedir. Grup Azerbaycan, Beyaz Rusya, Tunus ve Hindistan’da ortak girişimlere sahiptir. İran Khodro Grubu, 20011 yılında kaydetmiş olduğu senelik 725 bin araç olan üretimini, 2013 yılına kadar 1.100.000 araca çıkarmayı hedeflediğini açıklamıştır.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 47 Saipa Co. millileştirilmeden önce Citroen’e ait bir üretim tesisiyken günümüzde, Kia (Saba, Nasim, Saipa), Citroen (Xantia, C5), Renault (Logan, PK, Neo) ve Nissan (Pickup, Roniz, Maksima) modellerini üretmektedir. Citroen C4 ve Renault Megane modellerini üretmeye yönelik çalışmalara ise devam edilmektedir. Saipa Co. firması %41,9’luk pazar payı ile İran Khodro grubundan sonra İran otomobil pazarındaki ikinci büyük firmadır.
Grohe Bahman Co. firması ise Mazda 3 serisini ve Isuzu NKR Kamyonetleri ve Narvan minibüsleri üretmektedir. Firmanın senelik üretim kapasitesi 60 bin araçtır.
Morattab Co. firması ise Pazhan adı altında Land Rover Defender modellerini üretmekteyken üretim 2005 yılında durdurulmuştur. Firma günümüzde Ssangyong Musso Jeep modelini üretmektedir.
Zagross Khodro Co. bir Malezya markası olan Proton’un Wira, Gen2, Impian modellerini üretmektedir. Firma Genel Müdürü Mehrdad Gholami 5 sene içerisinde satışlarının senelik 100 bin adet seviyesine çıkaracaklarını açıklamıştır.
Fiat, İranlı Pars Sanayi Gelişim Vakfı (PIDF) ile lisans anlaşması yapmıştır. Vakıf Siena üretimine 2008’de başlamıştır. PIDF senede 50 bin adet Siena üretileceğini ön görmektedir. Ayrıca PIDF yetkilileri, Palio hatchback, Palio Weekend Satation Wagon ve Strada kamyonet modellerininde üretimine başlanması ile senelik üretimin 250 bin araç civarında olacağını açıklamışlardır.
Çinli otomotiv üreticisi Chongqing Changan İran’da küçük otomobil sınıfında yer alan Benni modeline ait bir montaj fabrikası kuracağını açıklamıştır. Fabrikanın kapasitesinin senelik 50 bin araç olacağı açıklanmıştır.
İran otomotiv pazarında 2011 yılında toplam 1.6 milyon araç satıldığı tahmin edilmektedir. Avrupa kökenli otomotiv markaları pazarda lider konumda bulunmaktadırlar. Avrupa markalarının İran otomotiv pazarından almış oldukları pay %37’dir. Güney Kore markalarının pazardan aldıkları pay ise %34’tür. Japon otomotiv markaları ise pazarın %6’sına hâkimdirler. ABD yaptırımları gereği İran pazarında hiçbir ABD otomotiv markası faaliyet göstermemektedir.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 48 İran’da en fazla rağbet gören otomotiv markası Hyundai’dir. Hyundai grubu yıllık 480 bin adetlik araç satışı ile yeni araç satışı pazarından %34’lük pay almaktadır. Bir başka deyişle satılan her üç araçtan biri Hyundai grubuna aittir. Hyundai grubunun en fazla talep gören modeli Kia Pride olup 2011 yılında 350 bin adet satıldığı tahmin edilmektedir. Hyundai’nin İran’da rağbet gören diğer modeller ise Rio ve Verna modelleridir.
PSA (Peugeot, Citroen) grubunun İran pazarında 2011 yılında 400 bin civarında araç satışı gerçekleştirdiği ön görülmektedir. PSA grubunun pazar payı %25 civarındadır. PSA’nın en fazla talep edilen modelleri Peugeot 405, Peugeot 206 ve Pars modelleridir.
İran Khodro firmasının 2011 yılı içerisinde pazarda en fazla rağbet gören modelleri İran milli arabası olarak kabul edilen Samand ve Yeni Samand’dır. Paykan Pup, Paykan X11 ve Paykan X12 modelleri de firmanın rağbet gören diğer önemli modelleridir.
Renault’un İran pazarındaki payı %7,7 olup 2011 yılında 120 bin adet Renault’un satıldığı tahmin edilmektedir. En fazla talep edilen Renault modeli senelik 80 bin adetlik satış ile Logan’dır. Logan dışındaki önemli modelleri ise Megane ve Logan Pup’dır.
Nissan’ın 2011 yılında 80 bin adet araç satışı ile İran otomotiv pazarından %5’lik pay aldığı öngörülmektedir. Nissan’ın en fazla satılan modeli 50 bin adetlik satış rakamı ile Saipa24 modelidir.
Volkswagen’in İran’daki tek otomotiv markası olan Gol ile pazardaki payının %2 olduğu ve 2011 yılında Gol modelinden 30 bin adet sattığı tahmin edilmektedir.
Bu markaların dışında, İran otomotiv pazarında faaliyet gösteren, 2011 yılı araç satış tahminlerine göre %2’nin altında paya sahip diğer markalar; Fiat, Mazda, Chery, Proton, Suzuki, Mitsubishi, Saic ve Daimler Chrysler markalarıdır.
İran oto yan sanayi pazarı incelendiğinde, yerli yedek parça üretiminin ve satış sonrası teknik destek hizmetlerinin yetersiz olduğu görülmektedir. Yerli üretimin iç talebi arz ve kalite açısından etkin olarak karşılayamaması iç talebin ithalata kaymasına neden olmaktadır. Ancak, birçok ürüne olduğu gibi, oto yan sanayi ürünlerine de uygulanan yüksek gümrük vergisi oranları ithalatı engellemektedir. Bu nedenle, birçok oto yan sanayi parçası ülkeye kaçak yollarla sokulmaktadır.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 49 İran 2011 yılında toplam 5,7 milyar dolarlık oto yan sanayi ithalatı gerçekleştirmiştir. En fazla ithal edilen oto yan sanayi ürün grubu ve toplam ithalat içerisindeki payları şöyledir: Motor aksam ve parçaları (%13), içten yanmalı motorlar (%8), dış ve iç lastikler (%7), transmisyon mili, yatak ve kovan (%5), motorlu şasiler (%5), montaj karoseri ve aksamı (%4) dizel ve yarı dizel motorlar (%4).
Tablo 21. İran Oto Yan Sanayi İthalatı (1000$)
GTIP Kodu Ürün 2010 2011
8409 Motor Aksam ve Parçaları 586,498 814,895
4011; 4012;
4013
Dış ve İç Lastikler 349,897 387,323
870870 Jant ve Tekerlek Aksamı 74,680 86,994
870829 Montaj Karoseri Aksamı 51,708 181,989
8483 Transmisyon Mili, Yatak, Kovan
870821 Emniyet Kemerleri 3,248 12,798
8511 Ateşleme Cihazları 49,779 93,984
8507 Akümülatörler ve Aksam-Parçaları
96,390 125,568
870893 Debriyaj ve Aksam-Parçaları 42,112 74,604
870850 Akslar 58,527 234,018
870891 Radyatörler 7,626 18,173
842123;
842131
Filtreler 15,315 34,315
8482 Bilyeli Rulmanlar 141,118 184,439
870840 Vites Kutuları 129,151 239,138
8706 Kara Taşıtları için Motorlu Şasiler
25,739 120,762
8707 Kara Taşıtları için Karoserleri
44,862 48,709
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 50
8512 Farlar ve İşaret Cihazları 34,551 97,175
870880 Amortisörler 6,236 101,123
870880 Amortisörler 6,236 101,123