Otomotiv sektörü günümüzde Türkiye imalat sanayinin başı çeken sektörlerinden biri olup, Türkiye Avrupa’daki en büyük otobüs üreticisi ve ikinci en büyük hafif ticari araç üreticisi haline gelmiştir.
Türkiye’de oto ana sanayinde bugün 15 firma binek otomobil, otobüs, kamyon, kamyonet, minibüs, midibüs ve çekici gibi çeşitli araçların üretimini yapmaktadır. Motorlu araç üretim kapasitesi 2011 yılı itibariyle 1.626.360 adet/yıl olup aynı yıl içerisinde 1.072.978 adet araç üretilmiştir. Sektörde 47.000 civarında çalışan bulunmaktadır. 2011 yılsonu verilere göre Türkiye araç parkı 16,8 milyon adet araçtan oluşmaktadır.
Günümüzde Türk otomotiv yan sanayi, kapasitesi, ürün çeşitliliği ve kalite standartlarıyla yalnız Türkiye araç parkına değil tüm dünya otomotiv endüstrisine parça sağlamaktadır. Otomotiv ana sanayisinde 1964’ler de %15 olan yerli parça kullanım oranı bugün bazı araçlarda %90’lar seviyesini aşmıştır. Artık birçok firmamız Türkiye’de üretilen dünya araçlarında ortak tasarımcı olarak yer almaktadır.
Türkiye oto yan sanayindeki bilgi birikimi, tecrübe, geniş ürün yelpazesi, yüksek ihracat potansiyeli ve Türkiye’nin AB ve Ortadoğu pazarlarına yakınlığının sağlamış olduğu coğrafi avantajlarından dolayı, Türkiye oto yan sanayi sektörü yabancı yatırımcıları kendine çekmektedir. Şu anda otomotiv yan sanayinde 192 yabancı sermaye ortaklığı bulunmaktadır. Dünyadaki büyük şirketlerin pek çoğu Türk firmalarıyla ortak yatırımlar yapmışlardır.
Yan sanayi bugüne kadar sürdürdüğü gelişimini, gerek doğrudan yurt dışındaki üreticilere gerek yenileme pazarına ihracatını arttırarak, devam ettirmiştir. Türkiye’nin oto yan sanayi ihracatı 1997 yılında 896 milyon dolar iken 2011 yılında 8,2 milyar dolara ulaşmıştır. İhracatı yapılan başlıca parçalar motor aksam ve parçaları, dış ve iç lastikler, montaj karoseri aksamı, jantlar, kauçuk parçalar, transmisyon mili, frenler ve servo frenlerdir. Bir başka deyişle, Türkiye aslında parçalar halinde pek çok otomobil, otobüs ve kamyon ihraç etmektedir.
Türkiye’de üretilen oto yan sanayi ürünleri dünyanın pek çok ülkesine ihraç edilmektedir. Başlıca ihraç pazarları Almanya, İtalya, İngiltere, Fransa, Rusya, Romanya ve Polonya’dır. 2011 yılında oto yan sanayi ihracatının %72’si AB ülkelerine yapılmıştır. Türk firmaları, OPEL, VW, FORD, GM gibi pek çok Batılı üreticiye yüksek kalitede parça sağlamaktadırlar.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 74 Türkiye'nin oto yan sanayi ithalatı 2009 yılında 8,1 milyar dolar, 2010 yılında 10,5 milyar dolar ve 2011 yılında da 12,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İthalatı yapılan başlıca parçalar dizel ve yarı dizel motorlar, vites kutuları, iç-dış lastikler, montaj karoseri aksamı, motor aksam ve parçaları, ve akslar ile transmisyon aksamıdır. Yeni modellerin birçok parçası ithal edilmektedir. Türkiye'nin ithalat yaptığı başlıca ülkeler Fransa, Almanya, İtalya, İngiltere, Polonya ve Japonya'dır.
Dünya otomotiv yan sanayisinin en büyük alıcısı konumunda olan otomotiv ana sanayinin 2011 yılı üretimi bir önceki seneye göre %2 artarak 79,9 milyon adet olmuştur. Dünya otomotiv üretimi 2011 yılında 15 ülkede yoğunlaşmıştır. Bu ülkeler: Japonya, ABD, Çin, Almanya, Güney Kore, Fransa, İspanya, Brezilya, Kanada, Meksika, Hindistan, İngiltere, Rusya, Tayland ve İtalya’dır. Bu ülkeler aynı zamanda araç parkı en geniş ülkeler olmaları bakımından oto yan sanayi firmaları için fırsat teşkil etmektedirler.
Son yıllarda dünyada ana sanayi firmalarının sayısı şirket birleşmelerinden dolayı azalmakta ve firmalar büyümektedir. 1980'lerde Dünyada 85 bağımsız otomotiv üreticisi üretim yapmaktayken bu rakam 2000'de 18'e düşmüştür. 2012 yılında ise bu sayının 10-15'e ineceği tahmin edilmektedir.
Hâlihazırda 1,5 milyon adet/yıl rakamının altında üretim yapan otomobil üreticilerinin uzun süre bağımsız kalamayacakları sanılmaktadır.
Dünya araç üretiminde en büyük 10 üretici firma; General Motors, Toyota, Ford (Jaguar-Volvo), Volkswagen Group, Daimler-Chrysler, Nissan, Honda, Peugeout-Citroen, Hyundai-Kia, Renault-Dacia-Samsung olarak sıralanmaktadır. Bu firmalar toplam motorlu araç üretiminin %74’ünü gerçekleştirmekte ve 70 civarında ülkede üretim tesisleri bulunmaktadır. Bu firmalar üretimlerini gelişmekte olan pazarlara, vergi ve girdi maliyetleri açısından daha uygun koşullara sahip ülkelere kaydırmaktadırlar. Üstün işgücü, yüksek kalite anlayışı, gelişmiş yan sanayisi, uluslararası teknik mevzuata uyumlu yapısı ve güçlü lojistik, enerji ve iletişim altyapıları ile Türkiye bu küreselleşme sürecinde önemli üretim merkezlerinden biri haline gelmiş olup, 2011 yılı motorlu araç üretiminde Dünya’da 15. Avrupa’da 7. sırada bulunmaktadır.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 75 Dünya araç üretiminde yaşanan daralmanın, ülkemiz oto yan sanayi kapasite kullanımı azaltması ve yeni yatırımların yapılmasını engellemesi beklenmektedir. Bu durum, ihracatlarının %72’sini Avrupa Birliği bölgesine gerçekleştiren oto yan sanayi firmalarımızın yeni pazarlara yönelmeleri ihtiyacını doğurmaktadır. Krizden nispeten daha az etkilenen çoğunluğu petro-dolar zengini Ortadoğu ülkeleri bu açıdan firmalarımız için büyük önem arz etmektedirler. Petrolün varil fiyatı 2013 Mart ayı itibariyle 92 dolar seviyesindedirr. Petrol varil fiyatları dalgalanma göstersede, hali hazırda birikmiş büyük bir sermayenin bu ülkelerde bulunduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Bu kapsamda, çoğunluğu petro-dolar zengini Orta Doğu ülkelerinden biri olan İran çalışmanın hedef ülkesi olarak seçilmiş ve bu kapsamda incelenmiştir. Ülkenin genel siyasi ve ekonomik yapısının yanında, otomotiv ana ve yan sanayi pazarı, pazarın güçlü ve güçsüz yanları ile pazardaki fırsat ve tehditler, pazara giriş koşulları, dağıtım kanalları, ihracat prosedürleri, vergileri, standartları, vize rejimleri, medya araçları, ulaşım ve haberleşme imkânları incelenmiştir. Ayrıca, faydalı adresler ve ithalatçı adresleri bilgilerine yer verilmiştir.
Türkiye’deki ve dünyadaki mevcut durum göz önüne alındığında firmalarımızın yeni ihraç pazarları bulmak ve hâlihazırdaki pazar paylarını geliştirmek için gerçekleştirmeleri halinde yarar elde edecekleri faaliyetler vardır.
Araştırma ve geliştirme faaliyetlerine önem verilmeli, üretimde rekabet avantajı sağlayacak farklılıklar yakalanmalıdır. Ülkemizde, firmalarımızda ve bireylerimizde bir AR-GE bilincinin oluşması gerekmektedir. Ancak bu şekilde firmalar ana sanayici firmalara ortak tasarımcı olarak pazarda yer alabilir, 10 milyar doları geçen oto yan sanayi ithalatı azaltılıp, ihracat artırılabilir. Oto yan sanayi firmalarımız yenilikçi bir ürün ürettiklerinde, ürün kalitesini veya standardını yükseltici, maliyetleri düşürücü mahiyette yeni teknikler uyguladıklarında, yeni teknoloji geliştirdiklerinde veya yeni teknolojilere uyum sağladıklarında; personel giderleri, araştırma faaliyeti için kullanılan alet, teçhizat ve yazılım giderleri, araştırma için kullanılan danışmanlık hizmeti giderleri, ülke içerisindeki AR-GE kurum ve kuruluşlarına yaptırılan AR-GE hizmeti giderleri ve patent başvuru giderlerinin belli bir kısmı “Araştırma-Geliştirme Yardımı” kapsamında karşılanmaktadır. Destekle ilgili olarak Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu - TÜBİTAK (www.tubitak.gov.tr) veya Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı – TTGV’den (www.ttgv.org.tr) detaylı bilgi edinilebilir.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 76 Yurtdışına açılmak isteyen oto yan sanayi firmalarımızın, uluslararası ticarette büyük öneme sahip kalite ve çevre belgeleri ile insan can, mal emniyeti ve güvenliğini gösteren sertifikaları edinmeleri gerekmektedir. ISO serisi, CE işareti ve diğer uluslararası nitelikteki kalite, çevre belgelerinin temini ile ilgili işlemlere ait harcamaların belirli bir kısmı desteklenmektedir. Konuyla ilgili olarak İhracatçı Birlikleri’nden detaylı bilgi alınabilir.
Oto yan sanayi firmalarının ve ürünlerinin yurtiçi ve yurtdışında tanıtımına önem vermeleri gerekmektedir. Firmalar, ürünlerinin yurtdışında tanıtımını birçok yöntemle yapabilirler. Ürünün kendisi, markası başlı başına bir tanıtım aracıdır. Tanıtım, numuneler ile, firma broşürleri, katalogları, web sayfası veya fuarlara katılarak yüz yüze yapılan görüşmelerle yapılabilir. Tüm bu tanıtım araçlarında kalite ve özen çok önemlidir. Firma ve ürün tanıtımında, hem doğrudan tüketici hem de çeşitli dağıtım kanallarının temsilcileri ile birebir ilişki kurma imkânı nedeniyle ticari fuarlara katılımın özel bir yeri vardır. Firmalarımız, İhracatta Devlet yardımları kapsamındaki bu tür fuar ve sergilere katılmaya ilişkin Devlet desteğinden azami ölçüde faydalanmalıdırlar. Destek kapsamında yurtiçi ve yurtdışındaki belirli fuarlara katılım ile ilgili giderlerin belirli bir kısmı desteklenmektedir. Destek ile ilgili olarak detaylı bilgi edinmek için Ekonomi Bakanlığı’na (www.ekonomi.gov.tr) veya İhracatçı Birlikleri’ne başvurulabilir.
Oto yan sanayi sektöründeki firmaların fiyat rekabeti stratejisini bırakarak, farklılık yaratan sunu veya teklifler geliştirerek yeni ihraç pazarları yaratmaları, mevcut pazarlardaki pazar paylarını artırmaları, stratejik ortaklıklar kurmaları gerekmektedir. Bu konuda firmalarımızın yurtdışına düzenleyecekleri iş seyahatleri, Bakanlığımızın uygulamacı kuruluşu olduğu, “Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği” ile desteklenmektedir. Destek kapsamında ulaşım, konaklama, tercümanlık hizmeti, numune gönderim gideri, basılı yayın ve doküman giderlerinin belirli bir kısmı karşılanmaktadır. Destekle ilgili olarak Ekonomi Bakanlığın web sitesinden (www.ekonomi.gov.tr) detaylı bilgi alınabilir.
İhracatta başarılı olmak isteyen oto yan sanayi firmalarımız etkin dağıtım kanalları kurmalıdırlar.
Oto yan sanayi firmalarının ihracatı genellikle doğrudan nihai tüketiciye yönelik değildir. Oto yan sanayi ürünlerini, oto ana sanayi firmaları, otomotiv servisleri, DIY (do it yourself) mağazaları, re-export faaliyetiyle uğraşan kurum veya kişiler satın alır ve dağıtımını yaparlar. Bu, oto yan sanayi firmalarının faaliyetlerini kolaylaştıran bir durumdur. Firmaların üretilen ürünlerin nihai tüketiciye gitmesi için bir dağıtım kanalı kurmalarına çoğu zaman gerek bulunmamaktadır.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 77 Ancak birçok ürünün, özelliğinden dolayı yurtdışında etkin dağıtımı için firmanın kendi dağıtım kanallarını kurması gerekebilir. Firmadaki bu becerinin geliştirilmesi için hem insan kaynağı, hem de mali kaynak gereklidir. Devlet, firmaların kendi dağıtım kanallarını kurmaları sırasında da destek vermektedir. Bu kapsamda firmalarımızın yurtdışında açacağı mağaza, ofis, showroom ve depolara ait kira, demirbaş ve dekorasyon giderlerinin belirli bir kısmı karşılanmaktadır. Destek ile ilgili olarak detaylı bilgi almak için Ekonomi Bakanlığı’na (www.ekonomi.gov.tr) veya İhracatçı Birlikleri’ne başvurulabilir.
Tasarım ve markalaşma gayretlerinde süreklilik kazanılmalıdır. Katma değeri yüksek ürün pazarında, tüketiciyi çekecek yeni ürün tasarımının, kalitenin, kaliteyi markaya dönüştürmenin ve bu markayı uluslararası alanda tutundurmanın önemi son derece büyüktür. Özellikle markalaşma ve tasarım, kalite ve pazarlama ile doğrudan ilişkili olduğundan rekabet arttırıcı, yeni pazarlar kazandırıcı, kar yükseltici bir öğedir. Kalite kontrol, finans, üretim ve pazarlama gibi tüm aşamalarda başarılı olunsa dahi, marka kavramı yerleştirilip tüketiciyi tatmin edici yeni ürünler üretilmediğinde, uzun vadede pazar kaybının yaşanması kaçınılmaz olacaktır. Bu nedenle ürün tasarımı, markalaşma ve tutundurma çalışmaları firmalarımızın önemle üzerinde durmaları gereken konuların başında gelmektedir. Oto yan sanayi firmalarının, dış pazarlarda edinmiş oldukları deneyimlerini uluslararası marka yaratma yönünde kullanmaları faydalı olacaktır. Bu alanda yapılacak faaliyetler, Türk ürünlerinin yurtdışında markalaşması, Türk malı imajının yerleştirilmesi ve Turquality desteği kapsamında karşılanmaktadır. Firmalar destekle ilgili detaylı bilgi edinmek için Ekonomi Bakanlığı’na (www.ekonomi.gov.tr) başvurmaları gerekmektedir.
Oto yan sanayi firmalarımız internetin sunduğu imkânlardan olabildiğince yararlanmalıdırlar. Son yıllarda iletişim ve haberleşme teknolojilerindeki baş döndürücü gelişmeler, küresel rekabetin koşullarını yeniden yapılanmasına neden olmuştur. Bilgi üretimi ve iletişim devriminin bir sonucu olan internet teknolojisi, büyük çoğunluğu kendi ulusal pazarlarına üretim yapan firmaların dahi uluslararası pazarlarda yer almasına olanak vermiştir. Yaşanan bu dönüşümü ne kadar yakından veya uzaktan takip ettiğimiz, küresel rekabette yerimizin ne olacağı konusunda belirgin bir rol oynamaktadır. İnternet kullanımının tüm dünyada büyük bir hızla yaygınlaşması, son yıllarda elektronik ticaretin önem kazanmasına yol açmıştır.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 78 Özellikle, ticari lojistik ve destek hizmetlerinin yetersizliği nedeniyle yurtdışına açılma imkânları kısıtlı olan firmaların elektronik ortamda tüm dünyaya açılmaları mümkün olmaktadır. Elektronik ortamın firmalara sağladığı kolaylıklar ve fırsatlar şöyle sıralanabilir; Az masrafla etkin reklâm ve pazarlama olanağına kavuşmak, kısa ve hızlı bir şekilde tüketiciyi bilgilendirme ve destekleme hizmetini gerçekleştirmek, internette yer almanın, firmanın iş çevrelerindeki imajını kuvvetlendirmesi, dünya pazarlarındaki rakip ürünleri ve fiyatlarını takip etme olanağı, e-mail'in bir pazarlama ve haberleşme aracı olarak çok daha ucuza kullanılabilmesi, pazar araştırma raporlarına, istatistiklere, fuar bilgilerine ve mevzuata ilişkin bilgilere hızlı ulaşma imkânı, ticari rehberlere, ticari fırsatlara dâhil olma imkânı. Bu kapsamda satın alınan pazar araştırması raporları, istatistikler vb.’ne ilişkin giderler ile uluslararası ticarette firmalara katma değer sağlayan belirli e-ticaret sitelerine üyelik giderleri Devlet tarafından desteklenmektedir. Söz konusu, devlet yardımı ile ilgili bilgi almak için Ekonomi Bakanlığı’na (www.ekonomi.gov.tr) başvurulmalıdır.
Firmaların yönetim, üretim teknolojisi, kalite, ürün-marka tasarımı, uluslararası pazarlama teknikleri, dış ticaret işlemleri, stratejik planlama gibi konulardaki vasıflı eleman ihtiyacı için eğitime ve bu alanlarda eğitilmiş insan gücü istihdamına azami önem vermeleri gerekmektedir. Bu konularda firmalarımızın aldığı eğitim hizmeti bedelinin önemli bir kısmı desteklenmektedir.
Destekle ilgili olarak Ekonomi Bakanlığı’ndan (www.ekonomi.gov.tr) detaylı bilgi alınabilir.
Sonuç olarak, sektöre ilişkin altyapı sorunlarının çözümü için gerekli düzenlemeler kamu tarafından yapılmakta olup, sektördeki firmalar da üretim, pazarlama, ihracat, satış ve satış sonrası destek altyapılarını geliştirme çabalarına hız vermelidirler.
©T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2013 79 6) KAYNAKLAR
• T.C. Ekonomi Bakanlığı - Ülke Masaları, 2013 İran Ülke Raporu, (www.ibp.gov.tr)
• T.C. Ekonomi Bakanlığı (www.ekonomi.gov.tr)
• Tahran Ticaret Müşavirliği (http://www.musavirlikler.gov.tr)
• Türkiye İstatistik Kurumu (www.tuik.gov.tr)
• Global Insight Inc., Middle East & Africa Automotive Industry Forecast Report (www.globalinsight.com)
• Business Monitor International Ltd., 2012 Autos Reports (www.businessmonitor.com)
• The Economist Intelligence Unit – EIU, 2012 Country Reports and Profiles (http://db.eiu.com)
• Verband der Automobilindustrie – VDA, The Economic Situtaion of Automotive Industry in 2012
• PricewaterhouseCoopers - PWC, Corporate Finance Insights: Automotive Sector
• Uluslararası Otomotiv Üreticileri Birliği – OICA (www.oica.net)
• International Trade Center – Trademap (www.trademap.net)
• European Commision, Market Access Database (http://mkaccdb.eu.in)
• World Trade Organization – WTO (www.wto.org)
• Taşıt Araçları Yan Sanayicileri Derneği (www.taysad.org.tr)
• Otomotiv Sanayi Derneği (www.osd.org.tr)
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği – TOBB, Fuar Rehberi (www.fuarrehberi.org.tr)
• International Tradeshow Directory – Expodatabase (www.expodatabase.com)
• Kompass Direct Marketing Services (www.kompass.com)