İnternet Gazetelerinde Fotoğraf Kullanımı

Mağara duvarlarına çizdiği ilk resimlerden itibaren insanoğlu, simgeleri birer iletişim aracı olarak kullanmaktadır. Yazıdan bile önce derdini görselliğin gücünü kullanarak anlatma yoluna başvuran insanlar, günümüzde de bu gücü teknolojinin de desteğiyle sonuna dek kullanmayı sürdürmektedir. Özlem Karaca, görselliğin insanları yönlendirme görevinin yanında, bilgi verme işlevleriyle karar verme süreçlerinde de yol gösterici olduğuna dikkat çekmekte ve iletişim hızı açısından yazıdan daha önde olan işaret, simge ve sembollerin yaşamın her anında bir anlatım şekli olarak karşımıza çıktığını hatırlatmaktadır (2011: 21).

İnsanlık, görsellerin iletişim konusunda ne kadar kullanışlı olduğunu tarihin ilk dönemlerinden bu yana bildiği için, kitle iletişim araçları ortaya çıkar çıkmaz teknolojik imkânlar doğrultusunda bu araçlarda görsellere yer vermeye çalışmıştır. Sanayi devrimi ile birlikte doğan tüketim kültürü, üretim mallarının rekabet koşulları içerisinde pazarlanabilmesi için reklamı zorunlu hale getirmiş ve ürünler hakkındaki mesajları daha etkili kılmak için gazete ilanlarında çeşitli çizimlere yer verilmeye başlanmıştır. Fotoğrafın icadı ve kullanım alanının genişlemesiyle birlikte ise

teknolojinin sunduğu bu yeni görsellik aracı, basın için vazgeçilmez bir mesaj iletme unsuru haline gelmiştir.

Görsel 94 1897 tarihli bir gazetedeki bisiklet reklamı94

1827’de Niepce tarafından ilk fotoğrafın çekilmesinin ardından yıllar içerisinde geliştirilen fotoğraf, basında klişeciliği başlatmış, klişeler sayesinde gazetelere resim basmak mümkün hale gelmiş ve ilk resimli dergi 1843’te Fransa’da yayınlanmıştır (Karaduman, 2002: 19-20). Fotoğraf makinelerinin XX.yy ile birlikte taşınabilir hale gelmesi ve foto muhabirliğinin doğması, XXI.yy’ın başları itibariyle ise, dijital makinelerin filmleri banyo ederek basma gibi zaman ve para gerektiren işlemleri devre dışı bırakması, fotoğrafın basında kullanımının gelişimindeki en önemli etkenler olmuştur. Fotoğrafın çizimlere göre çok daha yüksek bir inandırıcılık gücüne sahip olması ve metinle birlikte kullanıldığında anlamayı kolay hale getirmesi de zamanla gazetelerin çizimden çok fotoğrafa yönelmesine neden olmuştur. Fotoğraf, anlam üretmede ve yaratmada çok etkili bir görsel malzemedir. Fotoğraflı haber, metnin anlamlandırılmasını hızlandırır ve kolaylaştırır (Türker, 2006: 37).

Harfler en eski ve etkili semboller arasında yer alsa da kelimelere nazaran resim ve fotoğrafın görsel üstünlüğü çok açıktır. Bu nedenle gazetelerde yalnızca paragraflardan oluşan bir haber, okurlar için dikkat çekicilik açısından zayıf kalmaktadır. İlgiyi habere çekmek ve onu okutmak için fotoğrafa başvurmak, sayfayı renklendirmekte ve okuru habere yönlendirmeyi sağlamaktadır. ‘‘Haber fotoğrafı daha çok gazete sayfalarına hareket getirmek ve okuyucuya renkli bir anlatım sunmak adına kullanılır.’’ (Şen, 2008: 38). Gerçeğe ait ışığı bir zemine hapseden fotoğraf, bu özelliğiyle bir belge niteliği taşımakta ve habere inandırıcılık katmaktadır. Aslında, haberde fotoğraf kullanımını, amaçlarına göre iki kategoriye ayırmak mümkündür: Bunlar, bilgi içeren, olayın herhangi bir ayrıntısına dair görsel bilgi sunan fotoğraflar ve habere renk katmak, konuya ilişkin kavramları görselleştirmeye destek olmak amacıyla kullanılan temsili fotoğraflardır (Bkz. Görsel 95, 96 ve 97).

Görsel 95 Gıda kampına ulaşmaya çalışan Afrikalı çocuk95

Görsel 96 ‘Erciyes’te kar, 1.5 metreyi buldu’ başlığıyla verilen haber fotoğrafı96

Görsel 97 Kadına yönelik şiddete ilişkin bir haberde kullanılan fotoğraflar97

Fiziksel olarak satın alınan kâğıt gazetelerin yanında, artık bilgisayar veya cep telefonu ekranlarından takip edilen internet gazeteleri de mevcuttur ve bu gazetelerin görsel ve fotoğraf kullanımı konusunda geleneksel basından aşağı kalmadığı, esasen bu araçlara çok daha fazla başvurdukları görülmektedir. İnternet gazetelerinin daha kolay tüketilen bir mecra olması ve kullanıcıların internet sayfalarına göz atıp geçme eğiliminde bulunması, dikkatleri ekranda yer alan haberlere çekmekte zorluk yaratmaktadır. Fotoğraf, bu zorluğa karşı, sayfalara cazibe kazandırmak üzere kullanılan bir silahtır. Görselliği bir merak unsuru olarak kullanan internet gazeteciliği,

96 _{http://www.sozcu.com.tr/2017/gundem/son-dakika-haberi/erciyeste-kar-1-5-metreyi-buldu-1622568} 97 _{http://www.hurriyet.com.tr/tpdden-kadinlar-gunu-aciklamasi-ruhsal-fiziksel-cinsel-siddet-var-}

okurun sitede kalma süresini bu şekilde uzatmaya çalışmaktadır. İnternet gazeteciliğinde hedeflenen şeylerden birisi de okurun sitede kalma süresini uzatmaktır. Haberlerde fotoğraf yoğunluğunu artırmak, infografik gibi multimedya yöntemleriyle desteklemek, okurun sayfada kalma süresini etkiler (Tuncay ve Yüzbaşıoğlu’ndan aktaran Ayvaz, 2008: 77). Türkiye’deki internet gazetelerinde de aynı çabayı net biçimde görmek mümkündür. En fazla takipçi sayısına sahip olan internet gazetelerinin, fotoğrafa en fazla yer veren siteler oldukları görülmektedir. Bu duruma örnek olarak, Sabah ve Milliyet gazeteleri gösterilebilir. Sabah’ın geleneksel gazetesinde bu haberlerle ilişkilendirilen günlük ortalama 67 fotoğraf yer alırken, internet gazetesinde günlük ortalama 97 fotoğraf yayınlanmıştır. Milliyet’in geleneksel gazetesinde incelenen bölümlerle ilgili günlük ortalama 56 haber yayınlanırken, internet gazetesinde günlük ortalama 87 haber yayınlanmıştır (Özdemir, 2009: 75, 77).

Doğrudan bilgi aktarmak dışında, habere renk katmak veya konuyu somut hale getirmek üzere başvurulan temsili fotoğraflara, internet gazetelerinde yoğun olarak rastlanmaktadır. Bu araştırmanın konusunu da bu tür görsellerin oluşturuyor olması, bu alanda kullanılan kaynaklar hakkında kısaca bilgi vermeyi gerektirmektedir. İnternet sayesinde dijital medyanın giderek güçlendiği günümüzde, haberler için temsili fotoğraf temin etmenin en hızlı, en ucuz ve en kolay yolu yine dijital ortamdan yararlanmaktır. Bu anlamda hizmet sunan çok sayıda görsel bankası, telif haklarına da riayet ederek çalışan internet gazeteleri için her alanda grafik, resim ve fotoğrafın kullanım haklarını dijital olarak pazarlamaktadır. Stok sitesi olarak da adlandırılan bu bankalar arasında Flickr ve Getty Images gibi siteler başı çekmektedir. Bu siteler, gazetelere, fotoğrafçı kiralamak yerine doğrudan ihtiyaç duyulan görseli temin etme fırsatı sunmaktadır. Aynı zamanda haber ajansları da bu piyasaya girmekten geri durmamıştır. Elbette, internet üzerinden telif hakkı talep edilmeksizin paylaşıma sunulan görseller de mevcuttur ve bunlar da gazeteler tarafından sıklıkla kullanılmaktadır.

Günümüz toplumu, imajların egemen olduğu bir toplumdur. Bu kadar çok imajla baş başa kalan insanlar, gerçekle yapay olanı birbirine karıştırmaktadır. Medyada yer alan görsellerin de birer kurgu olduğu düşünüldüğünde, dünyayı neredeyse tamamen bu görseller üzerinden tanıyan kitlelerin, büyük bir manipülasyonun hedefi durumunda oldukları görülmektedir. Derinlemesine okumak ve analiz yapmak yerine bir şeylerden üstünkörü haberdar olmak için internet haberlerine göz atıp geçen bir toplum ortaya çıkmışken, eleştiri yapma ve sorgulama becerisinden yoksun bu kitleyi istediği gibi yönetmek, otorite sahipleri ve kapitalist üreticiler için çok da zor olmamaktadır. Kitle iletişim araçlarını kontrol eden bu iki grup, haberlerde yer verilen görsellerin kendi amaçları doğrultusunda seçilmesi için gazetecilere her türlü yönlendirmede bulunmaktadırlar. Bu noktada görsel seçimi, manipülasyon için titizlikle gerçekleştirilmektedir. Gerekiyorsa fotoğraf, çekilirken bile amaca uygun açı ve duruş ile çekilmeye çalışılır. Nesne veya kişi, olumlu yahut olumsuz duygular uyandıracak biçimde fotoğraflanabilir. Ayrıca bu süreçte, gazetelerde karar verici durumunda bulunan ve ‘eşik bekçisi’ olarak adlandırılan editör, yazı işleri yöneticisi vb. görevlilerin kişisel özelliklerinin de görsel seçimini etkilediği göz ardı edilmemelidir. ‘‘…eşik bekçilerinin kişiliği, dünya görüşü, tercihleri, ön kabulleri, peşin hükümleri, kognitif önsezileri, sezgileri, değer yargıları, eğilimleri, ilgileri, tutumları, ahlak ilkeleri, düşünme çerçeveleri gibi bağımsız değişkenler rol oynamaktadır.’’ (Işık, 2005: 85-86). Dolayısıyla, haberi ve gerçeği olduğu gibi yansıttığı varsayılan fotoğraflarla, belli bir amaç doğrultusunda kurgulanmış yapay bir gerçeklik aktarılmaktadır.