Eril Bakış (Cinsiyet Rolleri)

Erkek egemen dünyada, toplumdaki cinsiyet rollerinin de erkek bakışı altında şekillendiği tartışmasız bir gerçektir. Bu noktada ‘bakan ve bakılan’, ‘gören ve görülen’, ‘aktif ve pasif’ karşıtlıklarının ilk tarafında erkek, ikinci tarafında ise sürekli olarak kadın yer almaktadır. Öyle ki, bu eşitsiz durum, kadın tarafından da içselleştirilmiş ve olağan kabul edilmiştir. Görsel kültürü meydana getiren eski dönemlerden kalma çeşitli göstergelerden (Yağlıboya tablolar, heykeller v.b) günümüz medyasının üretimi olan görsellere dek hemen her görsel unsur, bu ayrımın doğallaştırılmasında belli bir role sahiptir.

John Berger, erkek egemen dünyada kadının ‘görülen’, ‘gözlenen’ yani nesne olmaktan öteye geçemediğini söylemektedir. Ona göre, kadın olarak doğmak, erkeklerin mülkiyetindeki bir dünyada doğmaktır. O yüzden de kadın, olduğu ve yaptığı her şeyi gözlemek ve kontrol altında tutmak zorundadır (1995: 46). Bir başka ifadeyle, kadının olduğu ve yaptığı her şeyin erkeklere nasıl göründüğünün büyük önemi vardır. Kadınların kendi varlıklarını algılamaları, başkası tarafından beğenilme şartına bağlıdır.

Berger, kadına erkeklerin dünyasından bakma anlamına gelen eril bakışın, esasen yalnızca erkeklere özgü olmadığını da vurgulamaktadır. Ona göre, erkek egemen dünyada, kadın, kendini erkeklere beğendirme kaygısı ile eril bakışla hareket etmeye sürüklenmektedir (1995: 46). Yani, kadın da sürekli olarak kendini gözlemekte ve kendisine bakışı da erkek gözüyle olmaktadır. Dolayısıyla kadın, kendi kendini bir nesneye çevirmektedir.

Tablolarda, kadının sürekli olarak, gözlenen bir nesne şeklinde betimlendiği nü sanatında, kadınlar bazen ellerinde ayna ile kendilerini gözler biçimde resmedilmiştir (Bkz. Görsel 86 ve 87). Bu, kadının her koşulda sürekli olarak edilgen konumda bulunduğuna ve kendini beğendirme kaygısı içinde yaşadığına işaret eder. Yani, bu resimler, soyluların kendi zenginliklerini izlemek üzere yaptırdıkları tabloların aksine, nesnenin kendini izlemesi için değil, erkeklerin onu izlemesi için yapılır. Buradaki amaç, erkeklere erkekliklerini hissettirmektir.

Görsel 86 Anton Einsle’ın ‘A Woman Before A Mirror’ adlı tablosu86

Görsel 87 Leon Bazile Perrault’un ‘Vanitas’ adlı tablosu87

86 _{http://www.oceansbridge.com/oil-paintings/product/5314/awomanbeforeamirror} 87 _{http://www.oceansbridge.com/oil-paintings/product/61827/vanitas1886}

Toplumun en önemli biriminden biri olan aile kavramında kadına ve erkeğe yüklenen roller doğal mitleri oluşturmaktadır (Ekim, 2011: 24). Erkek egemen toplum kültüründe kadına biçilen genel roller, eve, kocasına ve çocuğuna bakmak, erkeğinkiler ise; çalışarak para kazanmak ve ailesinin güvenliğini sağlamaktır. Bu doğrultuda, sosyal ortamda kadın ve erkek için pasiflik ve aktiflik temelinde anlamlar yüklenen çeşitli görsel öğeler, kadın ve erkek temsillerinde bolca kullanılmaktadır.

Her kültürde var olan cinsiyet kimliği, toplumda kadının ve erkeğin nasıl davranması, görünmesi, insan ilişkilerinin nasıl olması gerektiğini belirler. Bu sosyal ölçütler, aynı zamanda toplum içinde kadın ve erkeğe yüklenen cinsiyet rollerini göstermektedir (Ekim, 2011: 47). Bu roller, her vesileyle görsel hale getirilerek sosyal ortamda tekrarlanmakta ve görsel bellekteki yerlerini almaktadır. Bu sayede, söz konusu roller, artık toplumu oluşturan bireylerin hepsinin zihnine görsel kültür öğeleri aracılığıyla yerleşmektedir. Buna göre, kadın medyada; ev hanımı, anne, kız arkadaş, erkek için bir arzu objesi veya yalnızca kendisine atfedilen mesleki rolleri (hemşirelik, hosteslik v.b) üstlenmiş olarak görselleştirilmektedir (İlbuğa ve Sepetçi, 2009: 37).

Öte yandan, cinsiyet rolleri de diğer pek çok şey gibi zaman içerisinde veya farklı sosyal ortamlarda değişiklik gösterebilmektedir. Yani, erkek egemen bir toplumda pasif bir rol üstlenen kadın, sosyal ortamın değişmesi üzerine daha aktif bir role bürünebilmekte veya anaerkil bir toplumda kadına dair görsel imgeler pasifliğe değil aktifliğe göndermede bulunabilmektedir. Buradaki ilk duruma, yani kadının görsel olarak aktif rolde gösterilmeye başlanmasına en iyi örnek, II. Dünya Savaşı sırasında, fabrikalarda çalışacak erkek bulamayan Amerikan ve İngiliz hükümetlerinin hazırladıkları afişlerdir (Bkz. Görsel 88, 89 ve 90). Söz konusu afişlerde kadınlar, erkeklerin en temel cinsiyet rollerinden biri olan kas gücü ile çalışma ve para kazanma rolüne sokulmuşlardır.

Görsel 88 ABD’den bir afiş88 _{Görsel 89 ABD’den bir afiş} 89 _{Görsel 90 İngiltere’den bir afiş}90

Yukarıdaki görsellerde, kadınların normal şartlarda tamamen erkeğe atfedilen işçilik rolünü oynamaya davet edildikleri afişler yer almaktadır. Kadın imgesinin görsel kültüre bu şekilde dâhil olmasının nedeni, savaş sırasında yaşanan üretim düşüşü ve ekonomik sıkıntılar ve bunun sonucunda değişime uğrayan sosyal ortamdır. Bu afişlerde kadınlar, güç sembolleriyle desteklenmiş imajlarla temsil edilmekte, bu imajlar, yazılardan oluşan görsel sembollerle de desteklenmektedir.

II. Dünya Savaşı sırasında ortaya çıkan durum, her ne kadar erkek egemen dünyada kalıcı ve kökten bir cinsiyet rolü değişimine yol açmasa da bu, bir çeşit kırılma noktası olmuş ve cinsiyet rolleri, ağır da olsa değişmeye devam etmiştir. ‘‘Zaman içerisinde kadınların toplumdaki rolünün ve aile yapısının değişmesi ile artık yalnız ailesine bakmakla yükümlü bir kadından değil aynı zamanda kendi ayakları üzerinde duran, meslek sahibi kadın modelinden söz etmek olanaklıdır.’’ (Ekim, 2011: 24). Dolayısıyla, sosyal ortamda meydana gelen bu değişiklikler, görsel kültür sunumunu da etkilemiştir. Bu etki, tasarımlarda, reklamlarda ve kitle iletişim araçlarında görülmektedir (Bkz. Görsel 91, 92 ve 93).

88 _{https://www.wdl.org/en/item/2733/}

89 _{http://www.iwmprints.org.uk/image/727062/zec-philip-women-of-britain-come-into-the-factories} 90 _{http://www.lelivrescolaire.fr/#!manuel/86/anglais-3e/chapitre/1324/we-can-do-}

Görsel 91 Kadını iş hayatında gösteren bir çizim91 _{Görsel 92 Kadın mühendis fotoğrafı}92

Görsel 93 Kadın doktor fotoğrafı93

91 _{http://nationalpost.com/news/womean-as-the-breadwinners-turning-the-traditional-model-of-} gender-roles-in-marriage-on-its-head/wcm/54acd256-9742-4b3b-9198-f08d12d6880d 92 _{http://www.indiewire.com/2015/02/engineering-themed-competition-seeks-the-next-female-} macgyver-204488/ 93 _{http://amet.org/quest-visite-de-pre-reprise/}