İnternet Üzerinden Kurulan Sözleşmeler Çerçevesinde Tüketicinin

İnternet üzerinden yapılan alışverişlerde tüketicinin bu denli bilgilerle donatılmasının gayesi, satıcı olan tarafa nazaran zayıf olan konumunun güçlendirilmesidir. Genel olarak bir akdin geçerli olarak kurulabilmesi için tarafların birbirleriyle uyuşarak irade beyanlarını ortaya koymaları gerekir. Bunun gerçekleşebilmesi ise her iki tarafın da bağlı olmak istedikleri sözleşme ve bu sözleşmenin doğuracağı sonuçları, sözleşmenin kendilerine getireceği yükümlülükler hakkında tüm ayrıntıları, sağlıklı bir şekilde anlamış olmasına bağlıdır. Eğer normal şartlar altında, akdin taraflarından herhangi birisi konunun içeriğine bizzat vakıf olamayacaksa, karşı tarafın bu hususta onu

285_{Sözer, a.g.e, s.26; Altınışık, a.g.e, s.34.} 286

Kâsânî, Alâeddin Ebû Bekr b. Mes'ud b. Ahmed el-Hanefî, Bedâi‘u’s-Sanâi’ fî Tertîbi'ş-Şerâi‘, Dârü'l- Kütübi'l-‘Arabî, Beyrut, 1982, c.V, s.163.

aydınlatması, bilgilendirmesi, sözleşmeyle ilgili bütün detayları açık ve net bir şekilde kendisine ulaştırması gerekmektedir.287

Teknolojik gelişme ve ekonomik kalkınma düzeyinin artmasıyla birlikte internet ortamında tüketiciye sunulan mal ve hizmetlerin sayısı hızla artmış bulunmaktadır. Bunun sonucunda artan mal ve hizmet çeşitlerini tanımak, bilmek ve kendi aralarında karşılaştırmak ve genel olarak bütün mal ve hizmet türleri hakkında yeterli bilgi sahibi olmak zor hale gelmiştir. Göz önünde bulundurulması gereken bir diğer nokta ise internet dünyasının sınır tanımayan özellikleri ve toplumumuzda genellikle tüketicinin pazar aşamasında zarara uğratıldığı düşüncesinin yaygın olmasıdır. Açık ağlar aracılığı ile tamamlanan elektronik satış işlemleri karşısında tüketici; ürün türlerinin çokluğu ve seçim güçlüğü, fahiş fiyatlar, reklamlarda gizlenen aldatıcı ve yanıltıcı nitelikte mesajlar, hediyeli ve ikramiyeli satış kampanyaları adı altında hazırlanan tuzaklar, mallar ve hizmetler hakkında eksik-yanlış bilgi verilmesi, kusurlu-hileli ve ayıplı malların satımı gibi durumlarda dezavantajlı bir konumda olacağından koruma altına alınması gerekecektir. Bu gereklilik genel ekonomik fayda ve tüketicinin aldatılmaması ilkesine dayanmaktadır. Böylelikle tüketicinin satın almayı düşündüğü ürün ve hizmet konusunun ne olduğu, ne işe yaradığı, ne kadar zaman dayanacağı, ihtiyaçlarını ne ölçüde karşılayacağı gibi konularda bilinçlenmesini sağlamış olacaktır. Nitekim son zamanlarda yürürlükte olan elektronik ticaret uygulamalarındaki hileli, aldatıcı ve şaşırtıçı davranışlar artan oranda yükselmektedir. Tahminlere göre, e-ticaret işlem hacminin yaklaşık %10’u hileli davranış şeklinde gerçekleşmektedir.288

Kısacası internet üzerinden yapılan alışverişler tüketicilerin hayatlarını kolaylaştığı gibi bir takım rizikolu durumları da beraberinde getirmektedir. Bir tarafta malı veya hizmeti, belirli bir bedel üzerinden, önceden sınırlanmış koşullar altında sunan satıcı ile diğer tarafta bu mal veya hizmet hakkında detaylı bir bilgiye sahip olamayan, fiziken görme veya inceleme fırsatı bulunmayan dezavantajlı konumda olan tüketicinin bulunması bu durumu ortaya koymaktadır. Mesafeli sözleşmelerde taraflar arasında bir eşitsizlik olduğundan dolayı bu sözleşme ilişkilerinde zayıf olan tarafın korunması gerekmektedir. Haksız kazanç ve bilgi eksikliğine imkân vererek

287_{Kara Kılıçarslan, Seda, “Tüketici Sözleşmelerinde Bilgilendirme Yükümlülüğü,” s.197.} 288

Anbar, Âdem, “E-Ticarette karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri,” Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Birimler Fakültesi Dergisi, 2001, s.25.

tüketicinin zarara uğratılmasına zemin hazırlayan durumların önüne geçmek, yetkili idarenin başlıca görevlerindendir. Bu da ülkemizde kanunlar ve yönetmelikler tarafından standart bir düzenin oluşturulması suretiyle yürütülmektedir. İnternet üzerinden yapılan alışverişlerde tüketicinin daha fazla korunması icap ettiğinden dolayı gerek “Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun” ve Yönetmelik’te gerek “Avrupa Birliği Yönergesi”nde ve “Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği” nde özellikle bilgilendirme yükümlülüğü altında tüketiciyi koruyucu özel düzenlemeler bulunmaktadır.289

Bu kapsamda internet üzerinden yapılan sözleşmelerde tüketicinin bilgilendirilmesi satıcıya yüklenen yasal bir sorumluluktur.

İslam borçlar hukukunda da alışverişin sahih kabul edilebilmesi için satılan ürün / hizmetin temel özelliklerinin, fiyatının bilinmesi şart koşulmuştur.290 Mecellede de bu durum “Mebi’ müşterinin malumu olmak lazımdır.”291 “Mebi’in malumiyeti sairinden temyiz edecek hal ve vasfını beyan ile hasıl olur.”292

“Meçhulün bey’i fasittir.”293 “Mebi’in bahası zikrolunmazsa bey’ fasid olur.”294 “Semenin malum olması lazımdır.”295

“Semenin tecilinde ve taksitinde müddet malum ve muayyen olmak lazımdır.”296

“Ücretin malum olması şarttır.”297 maddeleri ile kanunlaştırılmıştır. Görüldüğü gibi alışverişte taraflar arasında anlaşmazlık, niza ve kırgınlığın olmaması için satılan ürünün fiyatı ve temel özellikleri ile ilgili bir bilinmezlik olmaması İslam hukuku açısından da şart koşulmuştur.298_{Buna göre tüketicinin satın aldığı ürün ve bu}

ürünün fiyatı hakkında herhangi bir gizlilik, belirsizlik olmaksızın bilgi sahibi olması onun en tabiî hakkı olmaktadır. Bu hak neticesinde tüketici, aldatılmaktan ve zarara uğramaktan korunmuş olacaktır.

Yukarıda belirtmiş olduğumuz kanunlar ve yönetmeliklerle tüketicinin ayrıntılı bir şekilde bilgilendirilmesi yükümlülüğü getirilmiş bulunmaktadır. Bu yükümlülük bir

289_{Yılmaz, Oğuz Gökhan, “Tüketici Hukukunda Mesafeli Sözleşmeler,” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, yıl 4,}

sayı 14, 2013, s.1023; Uzun Kazmacı, Özge, “İnternet Ortamında Kurulan Mesafeli Sözleşmelerde Tüketicinin Korunması,” s.2801.

290_{İbn Abidin, Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr Şerh-i Tenviri’l- ebsar, c.VII, s.15.} 291 Mecelle md. 200. 292 _{Mecelle md. 201.} 293 _{Mecelle md. 213.} 294 _{Mecelle md. 237.} 295 Mecelle md. 238. 296 _{Mecelle md. 246.} 297 _{Mecelle md. 450.} 298

el-Mevsilî, el-İhtiyar li ta’lîli’l-muhtâr, c.II, s.5; el-Merginânî, el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, c.III, s. 25.

taraftan sözleşme konusu olan mal veya hizmetle ilgili önemli bazı bilgilerin sözleşme öncesi tüketiciye sağlanmasını ve bu şekilde tüketicilerin aydınlatılmış bir şekilde karar almalarının ve sözleşme kurmalarının mümkün kılınmasını; diğer taraftan ise sözleşme kurulduktan sonra bu bilgilerle birlikte bazı başka temel bilgileri de kapsayan yazılı bir teyidin tüketiciye verilmesini kapsamaktadır.299

Bu düzenlemeler ışığında internet ortamında yapılan alışverişlerde akdin konusunun bilinebilirliğini sağlama üzerinde duracağız.