İnsan Kaynakları Yönetimi

Üçüncü temel unsur, yüksek öğretim kurumunda insan kaynaklarının tam potansiyelinden yararlanmak üzere, çalışanların ve öğrencilerin kaynakları stratejisi geliştirilmesi ve düzenli olarak gözden geçirilerek iyileştirilmesi; çalışanların ve öğrencilerin beceri ve yeteneklerinin hedeflenen standartlar doğrultusunda geliştirilmesi için gerekli istihdam, eğitim ve kariyer planlarının hazırlanması ve uygulanması; insanların ve takımların hedefler üzerinde anlaşmaya vararak performansı; insanların ve takımların hedefler üzerinde anlaşmaya vararak performansı sürekli olarak gözden geçirmeleri; herkesin sürekli iyileştirmeye katılımının teşvik edilerek onlara güç kazandırılması; idareciler, akademisyenler ve öğrenciler arasında yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya düzenli ve etkili iletişimi sağlayacak mekanizmaların kurulmuş ve işletiliyor olmasıdır.

Toplam kalite yönetimi çerçevedeki hızlı ve büyük değişimler nedeniyle ekip çalışmasını, iletişimi ve işbirliğini zorunlu kılmaktadır. Üniversitede gelişme ancak eğitimci, öğrenci, yönetici ve diğer personelin işbirliği ile sağlanabilir, problemlere karşılıklı iletişim ile hızlı çözümler bulunabilir. Ancak üniversitenin kendine özgü bazı yapısal ve kültürel faktörlerinin bu iletişimin sağlıklı olmasını engellediğine işaret edilmektedir. Bunlardan birincisi, esnek olmayan hiyerarşik yapı ve katılımcılığa izin vermeyen karar alma biçimleridir. Akademisyenlere kendi dersleriyle ilgili konularda aşırı yetki devredilmiş, ancak kendilerini de yakından ilgilendiren çok önemli bazı konularda (sınıf büyüklükleri, dershanelerin fiziksel tasarımı gibi) idari kararlardan tamamen soyutlanmışlardır. İkincisi üniversitede birimlerarası iletişimi sağlayan bir bilgi sisteminin kurulmamış olmasıdır. Hatta aynı fakülte içindeki farklı disiplinlerarası kopukluktan da sözetmek mümkündür. Üçüncü faktör ise akademisyenlerin aşırı bağımsızlığa yatkın, denetlenmekten ve eleştirilmekten hoşlanmayan, bireysel çalışmaya alışkın kültürüdür. Bu nedenle, onlar da katılıma izin vermeyen bir karar alma tarzı sergilerler.

Diğer bir önemli sorun, öğrenciyle yüzyüze ilişki kuran büroların öğrenci dilek ve şikayetlerini öğretim elemanlarına iletmekte neredeyse hiç görev üstlenmemeleridir. Bu büroların iyileştirilmesi, büroların mimari yapısından yerleşim düzenine (öğrencinin kolay erişebilmesi için), personelin kompozisyonundan büroların açık olduğu saatlerin düzenine (öğrencilerin ziyaret sıklığının artırılması için) kadar birçok faktörü kapsayan bir dizi araştırma ile elde edilecek bulguların değerlendirilmesiyle mümkündür.

Yukarıda sözü edilen güçlüklerin aşılabilmesi, yüksek öğretim kurumunun tüm insanlarına toplam kalite yönetimi kültürü kazandıracak çok etkili eğitim programları yürütülmesine ve performans değerleme ve ödüllendirme sisteminin yeni yaklaşımı özendirecek biçimde değiştirilmesine bağlı olacaktır.

4.5.2. Kaynaklar

Dördüncü önemli unsur, yüksek öğretim kurumunda kaynakların toplam kalite politika ve stratejilerini destekleyici biçimde tahsis edilmesi; mali kaynakların kullanımına

kalite maliyeti kavramlarının uygulanması ve maliyetleri azaltma programlarıyla verimliliğin yükseltilmesi; enformasyon sisteminin toplam kalite iyileştirmelerine yardımcı olacak şekilde yönetilmesi; erişimin kolay ve anlaşılması rahat hale getirilmesi, fiziksel tesis ve malzemelerin toplam kaliteyi destekleyecek nitelikte saptanması ve yönetilmesi; yeni çıkan teknolojilerin (enformasyon sistemleri, bilgisayar ağı, yazıcı ve multimedya sistemleri) uygunluğunun değerlendirilerek temin edilerek kullanılmasıdır.

Enformasyon kaynakları ile ilgili olarak üniversitelerin önemli bir açmazı organizasyonun işleyişi hakkında gerekli bilgilerin zamanında iletilmesini sağlayacak mekanizmaların yokluğudur. Öğrencilerin ve akademik personelin başarılarını, kütüphane ve diğer dersle ilgili ünitelerin kullanım oranını, mali duruma ilişkin verileri, müşteri tepkilerini ve benzeri bilgileri düzenli olarak iletecek kanallar oluşturulmamıştır. Batı üniversitelerinde de, veri toplamada kullanılan karmaşık bilgisayar sistemleri ve alışılagelmiş resmi raporlamalar dahi, bazen anlamlı bir enformasyon sistemi önünde engel oluşturmaktadır.

Bu konuda iyileştirme sağlanabilmesi için, personelin içinde bulunduğu durumu idarecilere iletme konusunda rahatlatılması, bu konudaki engellerin giderilmesi, personelin sorun çözme konusunda güçlendirilmesi önemli görülmektedir. Sadece karar verici pozisyonlara açık olan veriler tüm çalışanlara açılmalı, çalışan herkes genel işleyiş ve kendini ilgilendiren konularda kolayca bilgiye erişebilmelidir.

Diğer yandan, bilgisayar ağları teknolojisi, öğrenci gruplarının güncel bilgiye erişmesinde önemlidir. Sıradan bir internet kullanıcısının, bilgisayar ağları aracılığıyla öğrendiği bilginin hacmi ve önemi geleneksel kanallarla karşılaştırılamayacak kadar olumludur. Bu nedenle, bu teknolojiye rahat erişimin mümkün kılınması da öncelikli bir önem taşımaktadır.

Fiziksel tesis ve kaynaklar ile ilgili önemli bir sorun olarak da, sınıfların eğitim kaygısıyla değil idari nedenlerle yönetilebilir gruplara ayrılması, sınıf tasarımlarının üst

düzey beceriler öğretmeye uygun olmaması, iletişim ve takım çalışması için fiziksel engel oluşturması gösterilmektedir.

Sınıflar gibi diğer kampüs olanakları, iletişimi kolaylaştırma, motivasyonu artırma açsından önemlidir. Öğrenci sınıf ortamında aldığı (sınırlı planlanmış) bilgileri kampüs içinde diğer öğrencilerle birlikte katıldığı çeşitli faaliyetler sırasında tartışarak genişletir, sınar, diğer öğrencilerin katkısıyla eksikliklerini bütünler, dünyaya ilişkin bilgileri ile bütünleştirir. Dolayısıyla, kampüs içinde uygun sportif ve kültürel ortamlar yaratılması, sosyalizasyonu kolaylaştıran bir faktör olarak kaliteli eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır. Bölümlerde uygun kantin atmosferi yaratmak da benzer bir işlevi yerine getirir. Öğrenciler burada tek başına çözemedikleri problemleri, anlamadıkları konuları, sınıfta soramadıkları soruları tartışır, çözüm yolları geliştirirler. Öğrenciler psikolojik olarak kendini iyi hissettikçe, kendi aralarında ve diğer bölüm öğrencileriyle iletişimleri arttıkça dersteki başarıları da artar. Oysa, ülkemizde peşpeşe açılan yüksek öğretim kurumlarında, ardarda dizilmiş geleneksel sıraları ile kuru dershanelerin varlığı yeterli görülmekte, iletişimi destekleyecek fiziksel tesislere kaynak tahsisi öncelik sırasında çok gerilerde kalmaktadır. Bu nedenle, yüksek öğretim kurumlarında kaynak tahsisi kararlarına katılanların toplam kalite yönetimi anlayışı çok önemlidir.

4.5.3. Süreçler

Beşinci önemli unsur, yüksek öğretim kurumunda değer yaratan tüm süreçlerin tanımlanması; kurumun başarısı açısından önem taşıyan idari ve akademik süreçlerin kimlere ait olduğunun belirlenerek operasyon standartlarının ve performans göstergelerinin saptanması; ilgili tüm müşterilerden, çalışanlardan ve öğrencilerden geribildirim sağlanarak süreçlerin sürekli gözden geçirilmesi; kıyaslama verilerinin sağlanması; süreçlerin iyileştirilmesinde yenilik ve yaratıcılığın harekete geçirilmesi; süreç değişimlerinin ilgililere iletilmesi, benimsetilmesi, gerekli eğitimlerin sağlanması ve süreç değişimlerinin denetlenmesidir.

Yüksek öğretim kurumunun kritik süreçlerinin başında eğitim-öğretim süreci gelmektedir. Mevcut sistemde yapı ve müfredat öğrenciyi değil öğreticiyi merkez

almakta ve işleyiş “yetişmekte olan gençle nasıl başa çıkılır” anlayışına göre şekillenmekte; eğitim programları üzerinde kimse düşünmemekte, mevcut programlar birkez düzenlenince öylece sürdürülmektedir. Öğrenciden katılım olarak beklenen olan-biteni onaylamasıdır, yani ne öğretileceği, nasıl, ne zaman, niçin öğretileceği konusunda karar veren eğitimcinin tartışmasız otoritesini kabul etmektir. Bu konuda ilk zorunlu değişimin eğitimcilerden başlamak zorunda olduğu ifade edilmektedir. Herkes, öğretme tarzlarını, eğitim malzemelerini, öğrenciye davranış biçimlerini, planlarını ve kendini ne ölçüde yenilediğini gözden geçirmeyeli ne kadar olduğunu kendine sormakla başlamalı; öğrenciyi bilgi hamalı yapan öğretim tarzına son verip öğrenmeyi eğlenceli, dinamik, yaratıcı, güncel hale getiren stratejik öğretme yöntemleri bulunmalıdır. Bunun yolu da, eğitime daha başlamadan, kimlere hizmet verileceğinin ve onların karşılanması gereken eğitim ihtiyaçlarının neler olduğunun saptanması ve onları aktarmaya en uygun araç ve yöntemlerin belirlenmesidir.

Diğer önemli bir süreç öğrencilerin ve çalışanların başarılarını değerleme sürecidir. Mevcut eğitim sistemi, öğrenci takım çalışmasında ve ilişkilerinde başarısız da olsa, eğer çok çalışıyor ve sınavda yüksek not alıyorsa onu iyi öğrenci olarak nitelemektedir. İnisiyatif alan öğrenciyi asala ödüllendirmeyen bir sistem söz konusudur. Dönem sonu birer ikişer gün arayla yapılan sınavlar öğrencinin gelişim fotoğrafını çekmekten çok uzaktır. Başarı değerleme sadece eğitimcinin öğrenciyi, amirin astlarını değerlendirmesi şeklindedir. Mevcut not sistemi, öğrencinin teknik konulardaki bireysel, nicel başarılırını öğrencileri tek tek ele alarak değerlendirme eğilimiyle işbirliğini engellemekte, rekabete yol açmaktadır.

Okullarda tek motivasyon, dışsal bir güdüleyici olan yüksek not ya da öğrenciyi atma tehdididir. Baskın felsefe en yüksek notu almak iken bir öğrenciyi kaliteye inanan bir birey haline getirmek çok güçtür. Teknolojik değişimin mevcut hızında teknik beceriler hızla demode olup yenilenmesi gerekirken niteliksel beceriler (takım çalışması, iletişim, işbirliği) özelliğini korumaktadır. Ödül sisteminin bu tür niteliksel becerileri de içerecek şekilde yeniden düzenlenmesi ve geleneksel eğitimin nicel performans değerleme yöntemlerinin terk edilerek dönem sonu sınavları yerine öğrencinin dönem

boyu çalışmalarını nicel bilgi birikimiyle değil iletişim becerisi, ekip çalışması, analitik beceriler gibi nitel yönlerden de değerleyen bir sisteme geçilmesi gerekmektedir. Akademik personelin başarı değerleme ve yükseltilme sistemleri de birçok açıdan eleştirilmekte, öğretim üyeliğine yükseltilmenin bilimsellikten uzak, çağdışı, tümden gereksiz ve anlamsız formalitelerin yerine getirilmesine bağlandığı, ciddi bilimsel çalışmalar yerine yüzeysel çalışmaların özendirildiği ileri sürülmektedir. Gerçekten de, ekip çalışması yerine bireysel çalışmalara öncelik veren değerleme sistemi pek çok açıdan toplam kalite yönetimi ilkeleri ile bağdaşmamaktadır.