Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi 117

Eğitimin, ekonomik ve toplumsal kalkınmanın gerçekleşktirilmesi için gerekli nitelik ve sayıda insangücünü yetiştirme süreci olduğu kabul edilmektedir. İnsangücü kaynaklarıyla kalkınma arasındaki ilişkinin özelliği çift yönlü bir etkileşimin varlığını ortaya koymaktadır. Çünkü ekonomik ve sosyal gelişmenin ancak insangücünün iyi yetiştirilmesi ve eğitilmesi ile sağlanabileceğini de unutmamak gerekir. Kalkınma insan için yapılmakla beraber, kalkınmayı gerçekleştirecek insana da oldukça önemli görevler yüklenmektedir. Bunun sonucunda insangücü planlamasının amacı, her kademede, ekonominin ihtiyaç duyduğu insangücünün, nicelik ve nitelik olarak uzun dönemde arz ve ihtiyaç açısından dengeli bir biçimde sağlanmasıdır. Kalkınma planlarında insangücü planlaması, gerekli işgücünün belirlenmesi amacıyla eğitim sistemine hedef göstermek olarak ele alınmıştır.

Toplam kalite yönetimini eğitim alanında uygulamaya koyduğumuzda bazı güçlüklerle karşı karşıya kalmaktayız. Sanayi sektöründe üretimde kabul edilen hammaddenin değişmesi üretim şeklinin, makinanın, teknolojinin, işgücünün, yönetim anlayışının, pazarın değişmesi sözkonusu olabilir. Ayrıca bu değişiklikleri sayısal verilerle ölçebiliriz. Ancak eğitimde davranış değişikliklerini sayısal olarak ölçmek zordur, bazı durumlarda imkansızdır. Eğitimde öğrencinin eğitim kurumlarından kazandığı bilgi, yetenek ve davranışlar değerlendirilmeye tabi tutulurlar. Ancak bunların kime göre değerlendirileceğini ölçmek zordur. Bu da eğitim kurumlarının hizmetler sektöründe yer almasından kendine özgü özelliklerinin bulunmasından kaynaklanmaktadır. Eğitim hizmetinin kendine özgü özellikleri ise şunlardır;

1. Hizmet doğrudan doğruya insandan insanadır,

2. Müşteri ile hizmeti veren arasında doğrudan bir ilişki vardır, 3. Hizmetin zamanında yapılması esastır,

4. Hizmet kusursuz ve mükemmel olmalıdır,

5. Hizmette verimliliği ve başarıyı ölçmek çok zordur,

6. Hizmeti gerçekleştirirken dış etkenler nedeniyle sosyal problemler fazladır.

İşletmelerde olduğu gibi eğitimde de hedef kitlenin iyi tanımlanması hizmetten kimlerin yararlanacağını iyi belirlenmesi gereklidir. Eğitim sisteminin hedefleri belirlenirken öncelikle iyi bir planlamanın yapılması gereklidir. Planlamanın temelinde amaçlı hareket etme eylemi yatmaktadır. Planlama sadece ekonomik bir olgu değil aynı zamanda toplumsal bir olgudur. Bu yüzden planlama, hedeflerinin gerçekleştirilmesinin ilk basamağını oluşturmaktadır.

Hedefe ulaşmayı sağlamada temel yaklaşım P.D.C.A. çevrimi diye adlandırılan Planla-Yap-Kontrol Et-Düzelt çevrimidir (Şekil 3.1). Burada Planla sözcüğü Hedefin saptanması, bu hedefin nasıl, kim veya kimler tarafından gerçekleştirileceği sorularına cevap vermektedir. Yap, planın uygulanması, Kontrol Et, istenen sonuca ulaşıp ulaşmadığının belirlenmesi. Düzelt ise eksik veya yanlış yapılanların belirlenmesi ve revize edilmesi manasına gelmektedir. Bu çevrimi ilk defa ortaya atan Dr. Deming olmuştur. Dolayısıyla bu çevrime Deming Döngüsü denmektedir.

Şekil: 3.1. Deming Döngüsü (Kocabaş, İ., 1997)

Palanla-Yap-Kontrol Et- Düzelt veya Deming döngüsünün eğitim sisteminde kullanımı toplam kalite yönetimi kavramını gündeme getirmektedir. Eğitim sisteminde politika ve hedefleri belirlemek, birimler arasında hedef birliği sağlamak nitelikli insangücü yetiştirmede en önemli basamağı aşmak demektir.

Eğitimde hedeflerin tespitinde ulaşılmak istenilen genel sonuçlar neler olmalıdır? Genel amaçlar programın doğrultusunu ve yönelik olduğu sonuçları gösterir. Ancak genel amaçlarla tutarlı daha ayrıntılı ve ölçülebilir nitelikte özel amaçların tespiti şarttır.

Şekil:3.2 Hedeflerin hiyerarşik yapısı (Kocabaş, İ., 1997)

Sistemin en önemli noktası, hedeflerin tarifi bölümüdür. Hedeflerin mutlaka açık, anlaşılabilir ve ölçülebilir olması gerekir. Aksi halde eğitim sisteminin çok büyük bir yapıya sahip olması nedeniyle sistem içerisindeki kurumlar hedeflere ulaşma konusunda isteksiz kalabilirler. Bunun için hedefler er düzeydeki eğitim elemanlarını kapsayacak biçimde görüşülmeli ve çözümler üretilmelidir. Böylelikle ortak çalışma sonucunda planlar oluşturulmalıdır.

Eğitim ihtiyaçları, hedefler ve hedef davranışlar şeklinde, öncelikler gözetilerek sıraya konmalıdır. Hangi hedef davranış, gerçekleşmesi için hangisine gerek duyuyorsa ondan sonraya alınarak sıralama yapılır. Eğitsel etkinlikler bu sıra gözetilerek düzenlenir. Bu işler, okul yönetimlerinin desteği, düzenleyişi, kılavuzluğunda, öğretmenlerce yapılır. Artık öğretmenlerin elinde, o ders aracılıyla ulaşılması gereken her öğrenci için farklar gösteren, öncelik sırasına konulmuş bir davranış listesi vardır (Kocabaş,İ.,1997)

Bu hedefleri belirlerken eğitim kurumlarının şu sorulara cevap araması gerekmektedir: 1. Eğitim kurumlarının misyonu nedir?

2. Eğitim kurumları olarak ne yapıyoruz? 120

3. Bizim öğrencilerimiz bizden ne bekliyor?

4. Öğrenenlerin ihtiyaçlarını karşılamak için bizim ne yapmamız gerekiyor? 5. Eğitimin önemli başarı faktörleri nelerdir?

6. Eğitimin önemli işlevleri nelerdir? 7. Eğitimde başarıyı nasıl sağlarız?

8. Eğitimde başarılı olduğumuzu nasıl anlayacağız?

Eğitimde toplam kalite yönetiminin uygulanmasında yedi temel yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan üç tanesi kıyaslama çalışması olan Deming, EFQM ve Baldrige ödüllerinin eğitim sektörüne adapte edilmesidir. Hoshin Kanri planlama modeli ise gene özellikle stratejik kalite planlamasında kullanılan etkin yöntemlerden bir tanesidir. Gene eğitimde TKY uygulamalarında Deming, Crosby gibi uzmanların ortaya koyduğu kurallar bir çok üniversite ve benzeri kurumlar tarafından yaygın olarak kullanılan bir diğer yöntemdir. Eğitim kurumlarının bir üretim sistemi olarak ele alınarak istatistiksel süreç kontrol teknikleri yardımıyla geliştirilmesi ise günümüzde en çok kullanılan yöntemlerden bir tanesi olarak kabul edilmektedir. Yukarıda belirtilen yöntemler tek başlarına veya bir kaç tanesi beraber olarak toplam kalite yönetiminin uygulanmasında kullanılmaktadır.

Toplam kalite yönetimi imalat sektörünün gelişmesindeki en önemli kısmı oluşturmaktadır. Bir çok lider kuruluş kalite yönetimi kavramına sıkı sıkıya sarılarak kendi sahalarında önemli gelişmeler sağlamışlardır. Toplam kalite yönetimini kullanarak elde edilen başarılar bu felsefenin eğitim sektöründe kullanılması konusunda üniversite ve dengi okulların yöneticilerine cesaret vermiştir. Eğitimde toplam kalite yönetiminin uygulanması esnasında yedi temel yöntem kullanılmaktadır (Gençyılmaz, G.,1999):

I. Toplam Kalite Yönetim kriterlerine dayanan yaklaşım: Bu yaklaşım 1980