İngiltere

1500’lü yıllara kadar İngiltere’de harita üretimi, Ortaçağ geleneğine uygun bir şekilde kısıtlı sayıda mappamundi, bölgesel harita, yol haritaları ve şehir tasvirleri ile sınırlı kalmıştır. Bu dönemde; harita üretiminde İspanya, İtalya, Portekiz gibi deniz ticareti merkezli ülkeler öncü konumdadırlar. İngiliz haritacıların yaptığı az sayıda önemli çalışma olmasına rağmen Ortaçağ boyunca İngiliz haritacılığı fazla bir gelişme göstermemiştir.

1525 yılından itibaren üretilen haritalara bakıldığında, İngiliz haritalarında İtalyan, Alman ve Flemenk etkileri bariz bir şekilde görünür.104 _{Bilhassa Hollandalı}

haritacıların İngiliz kartografyası üzerindeki etkisi 17. yüzyılın sonlarında dahi görülmektedir. İngiliz kartografyası, VIII. Henry dönemi ile birlikte yükselişe geçmiştir. VIII. Henry zamanında ülkede yaşanan dini ve siyasi dönüşümler kısa sürede ülkenin kaderini değiştirecek etkiler yaratmıştır. İngiltere’de kilise sisteminin değişmesi ile birlikte kral VIII. Henry kilisenin tüm mal varlığına el koyunca, devlet büyük bir zenginlik elde etmiştir. 1539-1547 yılları arasında; İngiltere’de, kartografya alanında benzeri görülmemiş bir yatırım yapılmıştır.105 _{Bu süreçte haritacılık İngiliz}

kültüründe günden güne yaygınlaşmış, 1540 yılı itibarıyla haritalar ülke yönetiminde de sivil hayatta da önemli bir rol oynamaya başlamıştır. 1541 yılında İngiltere’nin önde gelen kasabalarındaki yöneticilerine bulundukları bölgelerin küçük, ayrıntılı planlarını yaptırmaları emri verilmiştir. Haritacılığın kullanım alanı; siyasi, askerî ve ticari amaçların ötesine geçmiş; yerel ihtiyaçları gözeten sıradan insanın gündelik yaşamına hizmet sunan bir boyut kazanmıştır.106

İngiltere’de haritacılık alanında, ikinci önemli atılım, Kraliçe I. Elizabeth zamanında gerçekleşmiştir. Bu dönemde İngiliz kartografyasının öncüsü Christopher Saxton (1542-1608)’dır. Saxton 1579 yılında İngiltere haritalarının bulunduğu bir atlas yayımlamıştır. Bu çalışmayı Kraliçe Elizabeth’in desteklediği ve İngiltere’nin ilk

104 _{Peter Barber, “Mapping in England 1470-1650”, History of Cartography, Vol. 3, University of} Chicago Press, 2007, s. 1595-1596.

105 _{Peter Barber, a.g.m., s.1601.} 106 _{Peter Barber, a.g.m., s.1603.}

detaylı harita çalışması olduğu bilinmektedir. Bu çalışmaları ile Saxton, “İngiliz kartografyasının babası” olarak adlandırılmıştır.107

Harita 1-15: Saxton’ın İngiltere ve Galler haritası (1579).

İngiliz haritacılığı 17. yüzyıla gelindiğinde kendi içinde bir duraklama yaşamış; bu dönemde üretilen haritalar daha çok yabancı haritacıların eserlerinden derlenerek oluşturulmuştur.108 _{John Speed’in 1627 yılında hazırladığı haritalar başka}

çalışmalardan ilham alınarak üretilmiştir. 1673 yılında Richard Blome’un yayımladığı haritalar da Fransız kartograf Nicolas Sanson’ın çalışmalarının birer kopyası niteliğindedir. Yine 1681 yılında Moses Pitt tarafından hazırlanan The English Atlas da Hollanda orijinlidir.109

17. yüzyılın sonundan itibaren İngiltere’de atlas yayıncılığı yaygınlaşmaya başlamış, 18. yüzyıl boyunca da devam etmiştir. Hollandalı kartograf Herman Moll

107 _{Peter Barber, a.g.m., s.1623.} 108 _{Peter Barber, a.g.m. s.1667.}

1690 yılında Londra’ya taşındıktan sonra harita yayıncılığına başlamış; The World

Described ve New and Compleat Atlas adında iki önemli çalışmaya imza atmıştır.

1701 yılında Oxford’da Edward Wells tarafından yayımlanan A New Set of Maps of

Ancient and Present Geography dönemin önemli atlas çalışmalarından biridir. 1755

yılında Emanuel Bowen, Thomas Kitchin ve R.W. Seale’in birlikte hazırladığı Large

English Atlas, birden çok kartografın üzerinde birlikte çalıştığı az sayıdaki harita

çalışmalarına önemli bir örnektir.110

1700 yılından sonraki süreçte İngiltere’de pek çok şehir planı yayınlanmış; bilhassa Londra’nın tüm sokaklarını, yollarını, hastanelerini, hanlarını, geçitlerini, bahçelerini gösteren ölçekli planlar yaygınlaşmıştır.111 _{Bununla birlikte 18. yüzyılda}

Britanya’da İskoç isyanlarının devam etmesi, İngilizlerin bölge üzerindeki araştırmalarını hızlandırmış, pek çok ölçekli harita hazırlanmıştır. Bu minvalde William Roy’un sekiz yıl sürede tamamladığı detaylı çalışması, İngiliz haritacılık tarihinin en önemli harita çalışmalarından biri olmuştur. Bu çalışma ile İskoçya anakarası muazzam bir şekilde haritalandırılmıştır. İngiltere’de 19. yüzyılda yapılacak olan askerî ölçümlerden önceki en standart topoğrafik haritalar William Roy’un bu detaylı çalışmasıdır. Bu askerî ölçümler nirengi sistemine göre değil teodolitler ve özel ölçme zincirleri ile yapılmıştır.112

110 _{Roger Baynton-Williams, a.g.e., s.66-67.}

111 _{Edward Lynam, British Maps and Mapmakers, London, 1947, s.32.}

112 _{Christopher Fleet ve Kimberly C. Kowal, “Roy Military Survey Map of Scotland (1747-1755):} Mosaicing, Geo-referencing, and Web Deliwery”, e-Perimetron, Vol.2, No:4, Autumn 2007, s.196.

Harita 1-16: William Roy’un İskoçya’yı 38 bölüme ayıran indeks haritası.

William Faden’in 1778-1808 yılları arasında tarihlendirdiği haritalardan oluşan ve dünyanın tüm bölgelerini kapsayan General Atlas adlı çalışması 19. yüzyılın

başında yayımlanan en başarılı çalışmalardan biridir. Bu atlasta yer alan haritalar o dönemin en güzel haritaları olarak nitelendirilmektedir.113

17. yüzyılın sonundan itibaren yeniden canlanan İngiliz haritacılığı bilhassa matbaanın yaygınlaşmasının da etkisiyle özellikle atlas üretiminde muazzam bir gelişme göstermiştir. Bu dönemin İngiliz atlasları gerçeklikle büyük oranda ölçülen ve ölçüm yapılarak hazırlanmış haritalardan oluşmaktadır. Bunun dışında şehir planları ve askerî amaçlarla çizilen haritalar da İngiliz haritacılığının bir başka varyantını oluşturmaktadır. Atlaslar içinde yer alan haritaların lejant ve kenarları eski dönemin haritalarına benzer bir şekilde, semboller ve imgelerle süslenmiştir. Fakat bu sembol ve imgeler Ortaçağ dönemindeki gibi Hristiyanlığa referans vermeyen, antik döneme ait sembol ve imgelerdir. Bu açıdan bakıldığında bunlar birer “aydınlanma dönemi haritaları” olarak da düşünülebilirler.