Fındık üreticisi hakkında temel bilgiler

İşletme sahibinin yaşı, eğitim düzeyi, yetiştiricilik deneyimi, yerleşim yeri, gelir kaynakları (tarım dışı gelir kaynağının varlığı), tarımsal örgütlere üyelikleri gibi özellikleri çiftçilik karakteri için önemlidir. Gençlik, eğitim düzeyinin yüksekliği, köyde ikamet etmesi, tarım dışı gelir kaynaklarının yokluğu, tarımsal örgütlere üyelikler işletme sahibin tarımsal faaliyetlerde hassasiyeti olumlu etkileyecektir.

Yaş ve eğitim durumları

İncelenen fındık üretimi yapan işletmelerde, işletme sahiplerinin yaş durumu Çizelge 5.31’da verilmiştir. İşletme sahiplerinin % 2,61’i 30 ve daha genç yaş grubunda iken, % 7,19’u 71 ve üstü yaş grubundadır. İşletme sahipleri % 45,75’i 49 yaşın altında, % 54,25’i aktif yaşın (≤ 49) üstündedir (Çizelge 5.31).

Çizelge 5.31 Fındık işletmesi sahiplerinin yaş durumu YAŞ

GRUPLARI

30≤ 31-40 41-49 50-60 61-70 71+ TOPLAM

Sayı 4 30 36 49 23 11 153

% dağılımı 2,61 19,61 23,53 32,03 15,03 7,19 100

Araştırma bölgesinin genelinde miras paylaşımları nedeniyle arazilerin ekonomik işletme büyüklüklerini kaybetmiş olması, eğitim olanaklarının yetersizliği gibi çeşitli nedenler ile genç nüfusun köylerden göç etmesinin doğal sonucu işletme sahiplerinin yarıdan fazlası 50 yaş ve üstündedir. İşletme sahiplerinden ikisi bayandır, biri 31-40 yaş grubunda, diğeri 50-60 grubundadır.

Ekonomi ve teknolojideki gelişmeler eğitim düzeyinin önemini tüm sektörlerde olduğu gibi tarım sektöründe de artmaktadır. Tarım sektöründe, kendi işini yapan çiftçiler çoğunluğu (araştırma kapsamında bütün işletmelerde işler ve işletme yönetimi çiftçi ve/veya aile bireyleri tarafından yapılmakta) oluşturmaktadır. Bu da çiftçinin geliri üzerinde eğitimin etkisini artırmaktadır. İşletme sahiplerinin eğitim düzeyleri Çizelge 5.32’de verilmiştir. İşletme sahiplerinin yaklaşık % 70’inin ilkokul mezunu olduğu, %

4,58’inin ise yüksek okul mezunu olduğu belirlenmiştir (Çizelge 5.32). Okur-yazarlık oranı % 96,73 gibi, yüksek bir düzeydir. Okur-yazarlık oranı yüksektir ancak eğitim düzeyi düşüktür.

Çizelge 5.32 Fındık işletmesi sahiplerinin eğitim durumu Eğitim

Düzeyi

Okuryazar Değil

Okuryazar İlkokul Ortaokul Lise Yüksek Okul

Toplam

Sayı 5 4 106 13 18 7 153

% dağılımı

3,27 2,61 69,28 8,5 11,76 4,58 100

Türkiye gibi, gelişmekte olan ülkelerde nüfusun önemli bir kısmı tarımda çalıştığı için eğitimin tarım sektöründeki getirisi önem arz etmektedir. Ancak tarım ürünlerinin fiyatları geniş ölçüde hükümetlerin müdahaleci politikalarından etkilendiği için çiftçi gelirlerindeki artışlar da eğitimin etkisini ayırmak güçtür. Bu nedenle pek çok ekonomist eğitimin tarımsal ürünlerin fiziksel artışı üzerindeki etkisini ölçmeye çalışmışlardır. Bu çalışmaların bulgularına göre, çiftçinin eğitim düzeyi ne olursa olsun bir yıl daha okuduğunda, ortalama olarak tarımsal ürünlerin üretiminde yıllık olarak % 3,05 oranında bir artış sağlanmaktadır. Bu da, tüm eğitim maliyetleri göz önünde bulundurulduğunda ve ürün dünya piyasa fiyatlarında değerlendirildiğinde % 25 oranında bir getiri söz konusu olduğunu göstermektedir (Baş 2004).

Fındık üretimindeki deneyim durumu

İşletme sahiplerinin fındık üretimindeki deneyimleri Çizelge 5.33’da verilmiştir.

İşletme sahiplerinin yaklaşık % 4’ü sadece 5 yıldan daha kısa süredir fındık yetiştiriciliği yaparken, yaklaşık % 16,34’ü 46 yıldan daha uzun süredir fındık çiftçisidir (Çizelge 5.33).

Çizelge 5.33 İşletme sahiplerinin fındık yetiştiriciliğinde deneyim durumu Kaç Yıldır Fındık

Yetiştiricisi

0-5 6-25 26-45 46 + TOPLAM

Sayı 6 48 73 26 153

% dağılımı 3,92 31,37 47,72 16,99 100

İşletme sahiplerinin, yetiştiricilik deneyimlerinin yüksek olduğu görülmektedir.

Yetiştiricilik deneyimi aile içi mesleki eğitim ile örtüşmektedir. Tarım sektörünün genelinde olduğu gibi fındık yetiştiriciliği de aile mesleği karakterindedir.

Yerleşim yeri

Türkiye’de yıl içinde kırdan kente, kentten kıra yönelik periyodik göç hareketinin en yoğun yaşandığı bölgelerden birisi Karadeniz (özellikle Doğu Karadeniz) Bölgesidir.

Hasat-harman mevsiminde (Ağustos ve Eylül aylarında) Karadeniz Bölgesi’nde fındık üretimi yapan köylerde sürekli olarak köyde ikamet eden yetiştiricilerin dışında yıllık periyodik göç eden fındık yetiştiricileri de köylerinde olmaktadır. Bu periyodik göç hareketinin iki ana nedeni vardır. Birincisi, küçülen tarım işletmelerinin çiftçi ve ailesinin ihtiyacını karşılayamaması nedeni ile şehirlerdeki iş olanaklarından yararlanma isteğiyle yapılan göçlerdir. İkincisi, köylerdeki eğitim olanaklarındaki kısıtlardır. Bu göç hareketliliğinde bir diğer etkili faktör de aile dayanışmasıdır. Yani, sürekli kentle ikamet eden aile bireyleri özelikle ebeveynlerine yardım etmek ve yaz tatillerini değerlendirmek için iş yoğunluğunun olduğu bu dönemi köylerinde geçirmektedir.

Ayrıca bölgede çeşitli nedenlerle iki ya da daha çok yerleşim yerinde ikamet eden üreticiler de vardır (özellikle fındık ve çay yetiştiren üretici ailelerde).

İşletme sahiplerinin yerleşim yeri durumu Çizelge 5.34’de verilmiştir. Fındık işletmesinin sahiplerinin % 82,35’i köyde yaşamaktadır (Çizelge 5.34).

Çizelge 5.34 İşletme sahiplerinin yerleşim yeri Yerleşim

Yeri

Köy İlçe İl Başka İl Diğer Toplam

Sayı 126 9 14 1 3 153

% dağılımı 82,35 5,88 9,16 0,65 1,96 100

Fındık işletmesi sahiplerinin % 17,65’i sadece fındık bakım ve hasad dönemlerinde köye geldiği belirlenmiştir. Anket çalışmasının Mayıs-Haziran döneminde yapılması köyde ikamet edenlerin yüksek oranda çıkmasına neden olabilir.

Gelir kaynakları

Tarımsal üretim faaliyetleri dışında herhangi bir gelir getirici faaliyetinin veya kaynağının bulunmanın, toplam gelir miktarını artırması nedeniyle, üreticilerin sosyal ve ekonomik açıdan yaşam koşullarını olumlu yönde etkileyecektir. Ayrıca tarım dışı gelirinin miktarının fındık gelirine göre yüksekliği, işletme sahibinin çiftçilik karakterini azaltıcı olabilir.

Fındık üreticilerinin gelir kaynakları Çizelge 5.35’de verilmiştir. İşletme sahiplerinin tarım dışı gelir kaynakları memur, işçi, emekli maaşları, serbest çalışmalarından elde ettikleri gelirler ve diğer (kira, faiz vb) gelirleridir.

Çizelge 5.35 İşletme sahiplerinin tarım dışındaki gelir kaynakları Kaç Yıldır

Fındık Yetiştiricisi

Fındık + Diğer Tarım Ürünleri

Ticaret + Esnaf

Memur İşçi Emekli Diğer Toplam

Sayı 74 25 5 9 35 5 153

% dağılımı 48,37 16,33 3,27 5,88 22,88 3,27 100

İşletme sahiplerinin % 22,88’inin emekli ve bu işletme sahiplerinin fındık dışındaki diğer gelir kaynağının emekli aylığı olduğu belirlenmiştir. İşletme sahiplerinin, % 9,15’i ücretli çalıştığını (memur ve işçi), % 16,33’ü ise ticaret ve esnaflık yaptığını ifade etmiştir. İşletme sahiplerinin % 51,63’ünün tarım dışı gelirleri olduğu belirlenmiştir

(Çizelge 5.35). İşletme sahiplerinin, yarıdan fazlasının tarım dışı gelirinin olması, çiftçi ailesinin fındık yetiştiriciliğine bağımlığını azaltan bir durumdur.

Sosyal güvenlik durumu

Türkiye’de Kasım 2008 döneminde sosyal güvenlikten yoksun çalışanların oranı, tarım sektöründe % 86,9 ve tarım dışı sektörlerde % 29,8’dir (Anonim 2009c). Tarımda sosyal güvenlikten yoksunluk oldukça yüksektir.

İşletme sahiplerinin % 28,76’sının (44 kişi) tarımsal faaliyetlere bağlı olarak sosyal güvenlik kaydı vardır. Türkiye genelinde, tarımda çalışanların sosyal güvenlik sahibi olma oranı (% 13,1) göre yüksektir (Anonim 2009c). Araştırma bölgesinde de genellikle işletme sahiplerinin sosyal güvenlik kaydı olduğu belirlenmiştir.

İşletme sahiplerinin sosyal güvenlik kayıt durumu Çizelge 5.36’de verilmiştir. İşletme sahiplerinin % 82,35’ü sosyal güvenlik kaydının olduğunu, % 17,65’i ise sosyal güvenlik kaydının olmadığını ifade etmiştir (Çizelge 5.36).

Çizelge 5.36 İşletme sahiplerinin sosyal güvenlik kayıt durumu Sosyal

Güvenlik Kurumu

Bağ-Kur

SSK

Emekli Sandığı

Yurtdışı

(Emekli) Yok Toplam Tarım Esnaf Emekli Tarım İşçi

Sayı 36 29 5 3 40 10 3 27 153

% dağılımı

23,53 18,95 3,27 1,96 26,14 6,54 1,96 17,65 100

Kendine ait sosyal güvenlik kaydı bulunmayan işletme sahiplerinden, 4’ü (% 2,61) yeşil kartı olduğunu ve 3’ü (% 1,96) ise çocuklarının üzerine kayıtlı olarak sağlık kartı bulunduğunu söylemiştir. Fındık üreticisi ailelerin % 75,16’sında (115 aile) tek kişinin sosyal güvenlik kaydı bulunduğu belirlenmiştir.

Tarımsal örgütlenme durumu

Türkiye genelindeki kooperatiflerin toplamı içinde Batı Karadeniz Bölgesinin payı % 18,1 ve Doğu Karadeniz Bölgesi’nin % 5,2 iken, Türkiye’deki kooperatif ortağı çiftçilerin % 13’ü Karadeniz Bölgesinde bulunmaktadır (Anonim 2007a, 2007b) . İşletme sahiplerinin tarımsal kooperatiflere üyelikleri Çizelge 5.37’de verilmiştir.

Üreticilerin % 30,72’i hiçbir tarımsal kooperatife üye değildir. Üreticilerin % 7,19’unun Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerine, % 34,64’ünün Tarım Kredi Kooperatiflerine ve en yaygın olarak da % 50,98’inin ise Tarım Satış Kooperatiflerine (Fiskobirlik’e) üye oldukları tespit edilmiştir (Çizelge 5.37).

Çizelge 5.37 İşletme sahiplerinin tarım kooperatifleri üyelikleri Tarımsal

Kooperatif

Tarımsal Kalkınma Kooperatifi

Tarım Kredi Kooperatifi

Tarım Satış Kooperatifi (Fiskobirlik)

Sulama Kooperatifi

Yok

Sayı 11 53 78 1 47

% dağılımı 7,19 34,64 50,98 0,65 30,72

Bölgede kooperatif ortağı bakımından, tarım satış kooperatifleri ilk sırada yer alırken, bölgenin yağışlı olması nedeniyle son sırada sulama kooperatifleri yer almaktadır.