İmam sözcüğü Arapça bir kelime olarak, kasıt, öne geçmek, sevk ve idare etmek anlamlarını ifade etmektedir.238 Terim olarak, üç anlama gelmektedir: Biri İmâmet-i kübrâ,
halife yani devlet başkanı anlamında; diğeri İmâmet-i suğrâ yani cemaatle namaz kıldıran imam anlamındadır. Üçüncüsü ise mezhep kurucusu anlamındadır, İmam Ebu Hanife ve İmam Şafi gibi... Devlet başkanı, Allah’ın elçisinin temsilcisidir, halkın dini ve dünyevi işlerini takip
235 Nevevî, Ravdatü’t-tâlibîn, I, 205
236 Nevevi, el-Mecmû‘, III, 133-134; Zühayli, Vehbe, el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletüh, I, 549. 237 Şirbîni, Muğni’l-muhtâc, II, 70.
51
etmektedir. Namaz imamı da, şeriatın buyruğuna uygun şekilde Müslüman cemaate namazı kıldıran, cemaatle kılınan namaza önderlik eden kimsedir.239
Erkekler için cemaat ile namaz kılmanın hükmü çoğunluğa göre sünnet-i müekkede; bazı görüşlere göre ise vaciptir.240 Cemaatle kılınan namazın faziletiyle ilgili Hz. Peygamber
(s.a.v)’den çok sayıda hadis rivayet edilmiştir. Onlardan biri Hz. Peygamberin (s.a.v),“ Cemaat ile kılınan namaz, yalnız kılınan namazdan yirmi yedi derece faziletlidir”241 buyruğudur.
Konumuzla ilgili olarak araştırılması gereken, imamlığın karşılığında ücret almanın hükmüdür. Zira imamlıkla alakalı diğer meseleler ilmihal kitaplarında gereği kadar detaylı şekillerde yazılmıştır. İslam uleması tarafından bu konu tartışılmıştır.
Yapılan imamlığın karşılığında alınan ücret, genel olarak iki şekilde tahsil edilmektedir. Birincisi devlet tarafından imama verilen maaştır. İkincisi de namaz kılanlar tarafından toplanarak verilen ücrettir.
Birinci uygulamada, çoğunluğun bakış açısına göre herhangi bir problem görülmemektedir. Yani kişi devlet tarafından görevlendirildiğinde imamlığın karşılığında verilen maaşın alınması caiz görünmektedir.242 Devlet tarafından veya camiye bağlı olan
vakıflar tarafından verilecek ücret, icare değil de yardım olarak kabul edilmiştir ve alınması caizdir.243 Beytülmalden alınan şey ivaz ve ücret değil, rızık ve yardım (iâne) olarak kabul
edilir.244
İkinci tür uygulamada yani namaz kılanlardan tahsil edilen ücretle ilgili, görüş farklılığı bulunmaktadır. Bu kapsamda fakihler arasında, imamlığın karşılığında namaz kılanlardan ücretin alınıp alınmamasıyla ilgili, zaruretten dolayı caiz, mutlaka olarak caiz değil, ezan ile birleşik caiz, mutlak caiz diyen dört değişik görüş nakledilmiştir.
239 “İmâmetü's-salâh”, Mv.F., VI, 201; Cezîrî, el-Fıkh ʿale’l-mezâhibi’l-erbaʿa, I, 367; Küçükaşcı, Mustaf Sabri, “İmam”, DİA, XXII, 178; Münîf, Abdulmühsin, Ahkâmu’l-İmame ve'l-i’timam fi's-salât, s. 62-63; Şahin, Ahzü’l- mâl alâ a’mâli’l-kureb, s. 206.
240 Aynî, el-Binâye, II, 324; İbn Kudâme, el-Kâfi, II, 287; Zühayli, Vehbe, el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletüh, I, 149-150; “Salâtu'l-cemâa”, Mv.F., XXVII, 165.
241 Buhari “ Cemaat”, 30; İbn Mâce, “ Kitabu’s-Salat ve-l-Cemaât”, 16.
242 Serahsî, el-Mebsût, I, 140; Aynî, el-Binâye, X, 277; Mâverdî, el-Hâvî’l-kebîr, II, 78; Behûtî, Keşşâfu’l-kınâ‘, I, 475; Münîf, Abdulmühsin, Ahkâmu’l-İmame ve'l-i’timam fi's-salât, s.72.
243 Haraşî, el-Haraşî ale’l-Halîl, I, 236.
52
a) Ücret almanın mutlak olarak caiz olmadığı görüşü: İmam Ebu Hanife ve ilk
Hanefiler, sahih rivayette Şafiiler, Hanbeliler ve Zahiriler bu görüştedir.245 Hz. Peygamberin
(s.a.v) Osman b. Ebi’l-Âs’a tavsiyesi olan “okuduğu ezan karşılığında ücret almayan müezzin tut”246 ifadesinden istidlalle, ücretin caiz olmayacağını söylemektedirler. Zira imam, Hz. Peygamber(s.a.v)’ın temsilcisidir ve kıldırmış olduğu namazın sevabı, kendisine dönecektir. Hz. Peygamber (s.a.v) kendi davetine hiçbir zaman ücret istemediği için, temsilcileri de onun görevini yaparken sünnetine uyarak ücret istememeleri gerekir.247
b) Zaruretten dolayı ücret alınabileceği görüşü: Sonraki Hanefiler ve Hanbelilere
nispet edilen görüştür.248 Bu görüşte öne çıkan delil, imamın kendini geçindirmeye duyduğu
ihtiyaçtır ve bu sebeple ücret almaksızın bu görevi kabul edecek kimselerin bulunmamasıdır.249 Yani namazın cemaatle kılınması dini bir sorumluktur. Bu dini sorumluluğu yerine getirilmesi için o görevi üstlenen kişinin maişetinin temin edilmesi için bir ücretin ödenmesi caizdir denilmiştir.
c) Caminin bakımı şartıyla ücret almanın caiz olacağı görüşü: Bu üçüncü görüş
Malikilerin ikinci görüşüdür.250 Aslında imamlık karşılığında ücret almayı caiz görmemişler
ancak caminin bakımı vesilesiyle bir ücretin alınmasına cevaz vermişlerdir.251
d) Ücret almanın mutlak olarak caiz olduğu görüşü: İmamlığın karşılığında alınan
ücreti mutlak olarak caiz gören bu dördüncü görüş, bir rivayette Hanbelilere ve İmam malik’in önde gelen talebelerinden İbn Abdulhakem’e252 (ö. 214/829) aittir.253 Müezzin ve halifeye kıyas
ederek onların aldığı ücretin caiz olmasından dolayı imamın alacağı ücrete de caiz demişlerdir. Bu görüşün teyit etmesiyle ilgili olarak Endülüslü Maliki fakih İbn Arabi’den (ö. 543/1148) şu ifade nakledilmektedir: Sahih olan ezan, namaz, yargılama ve bütün dini amellerin yapılması karşılığında ücret almanın caiz olmasıdır. Zira bunların her birine ücret alınabilir ve naip de
245 Serahsî, el-Mebsût, I, 140; Şirbîni, Muğni’l-muhtâc, II, 443; İbn Kudame, el-Muğni, VIII, 134; Merdâvî, el- İnsâf, VI, 45; İbn Muflih, Kitâbu’l-Furû, VII, 152; Merverrûzî, Fatâva Kadı Hüseyn, s. 274; Nevevî, Ravdatü’t- tâlibîn, V, 188; İbn Hazm, el-Muhallâ bi’l-âsâr, VII, 12; Şahin, Ahzü’l-mâl alâ a’mâli’l-kureb, s. 206.
246 Ebu Davûd, “Ezan”, 40. 247 Serahsî, el-Mebsût, I, 140.
248 İbn Nüceym, el-Bahrü’r-râʾik, I, 268; İbn Âbidîn, “Şifâu'l-alîl”, I, 158, Behûtî, Keşşâfu’l-kınâ‘, IV, 12; İbn Muflih, Kitâbu’l-Furû, VII, 152.
249 Mevsılî, el-İhtiyâr, II, 60; İbn Teymiyye, Mecmu’û fetavâ Şeyhü’l-İslam İbn Teymiyye, XX IV, 315. 250 Sahnun, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, XI, 62; Karâfî, ez-Zahîre, II, 66-68.
251 Karâfî, ez-Zehîre, II, 65; Münîf, Abdulmühsin, Ahkâmu’l-İmame ve'l-i’timam fi's-salât, s. 72-76. 252 Ebû Muhammed Abdullah b. Abdilhakem b. A‘yen b. Leys el-Mâlikî.
253 Âbi, Cevâhirü’l-İklîl, I, 35; İbnü’l-‘Arabî, Ârıdatu’l-Ahvezi, II, 23; Merdâvî, el-İnsâf, VI, 45; Cezîrî, el-Fıkh ale'l-mezâhibi’l-erbaa, I, 295; Şahin, Ahzü’l-mâl alâ a’mâli’l-kureb, s.209.
53
tutulabilir. Naip de müstenîbin aldığı gibi ücretini alabilir. Bu sözün delili, Hz. Peygamber (s.a.v)’in “Ailemin nafakası ve görevlilerimin duyduğu ihtiyaç dışında terk ettiğim her şey sadakadır.” hadisidir.254
İmamlık görevinde temel olan ibadetin tam anlamıyla yerine getirilmesidir. Hz. Peygamber (s.a.v) ve ashabı, bu görevi sadece Allah rızası için yapmış ve aynı zamanda bu şekilde olmasını tavsiyede bulunmuştur. Bizler için de en güzel olanı onların yolunun hakkını vermek için, onlardan nakledilene uygun olarak hareket etmektir.
Zikri geçen görüşlerin en tercihe şayan olanı, zaruret ve ihtiyaç nedeniyle ücret almayı caiz kabul eden görüştür. Zaruret ve ihtiyacı olmadan imamlık görevini yerine getirerek buradan gelir elde etmek nakledilen nassa aykırıdır ve alınan ücret caiz değildir. Büyük İslam âlimlerinin hayatına bakıldığında hiç birinden imamlık parasıyla almış oldukları ev veya arsa nakl edilmemiştir. Günümüzdeki problemlerden biri imamlık görevinin devletin diğer memurlukları gibi telakki edilmesidir. Çünkü cami imamları aynen onlar gibi devranış göstermekte ve caminin öfis gibi hissederek tatil gönleri boşuna bırakmaktalardır. Aslında dindarlık yönene bakınca bir problem ortaya çıkmaktadır.