İLMÎ VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ - SOSYO KÜLTÜREL HAYAT 1 Sosyal Yapı

3. SOSYO KÜLTÜREL HAYAT 1 Sosyal Yapı

1.2. İLMÎ VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ

Kurtuba’nın yetiştirdiği en önemli ilim adamlarından biri olan İbn Ebî Zemenîn, Kurtuba kadısı ve müftüsü ünvanını almış, ilimde mütehassıs, selef ulemânın nakillerini toplayan, zühd ve takva sahibi, sûfî ve aynı zamanda dilci, şair, muhaddis ve

müfessirdir299_{. Telif ve tedrisatını bir arada yürüten bu zatın çeşitli}

ilim dallarında birçok eseri vardır. 1.2.1. Hocaları

İbn Ebî Zemenîn’in, takva ve ilimleriyle meşhur olmuş en

büyük âlimlerden ders almıştır300_{. İlk tahsilini babasından ve İlbîre}

ulemâsından aldıktan sonra Beccâne ve Kurtuba ulemâsının yanında tahsiline devam ettiğini ve böylelikle döneminin birçok âliminden ilim tahsil ettiğini bilmekteyiz. Bu yüzden İbn Ebî Zemenîn’in ders aldığı hocaların tamamını tespit etmek mümkün olmayacaktır. Ancak tespit edebildiğimiz meşhur hocaları şunlardır:

294_{eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, XVII, 188; es-Suyûṭî, Ṭabaḳâtu’l-Mufessirîn, s. 104; ; ez-} Ziriklî, el-A‘lâm, VI, 227;

295_{el-Ḥanbelî, Şezerâtu’ẕ-Ẕeheb, II, 521; İbnu’l-Ḫatîb, el-İḥâta, III, 174.}

296_{ez-Ziriklî, el-A‘lâm, VI, 227; Ḫallâf, “el-Faḳîh İbn Ebî Zemenîn ve Maḫṭûṭatu Munteḫabi’l-} Aḥkâm”, s. 212.

297_{İbn Ḳuṭlûbûğâ el-Ḥanefî, es-Sikât, VIII, 389;}_{Ayrıca İbnu’l-Ḫatîb, müfessirin h. 398 senesinin} Rebîüssânî ayında vefat ettiğini kaydetmektedir. Bkz. İbnu’l-Ḫatîb, el-İḥâta, III, 174. 298_{eṣ-Ṣafedî, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, III, 260.}

299_{ed-Dâvûdî, Ṭabaḳâtu’l-Mufessirîn, II, 165,166; Fuat Sezgin, Târîḫu’t-Turâsi’l-‘Arabî, I, 107;} Kemal Atik, “Endülüs ve Kur’ân İlimlerindeki Yeri”, s. 282.

300_{‘Abdullâh, İbn Ebî Zemenîn ve Menhecuhû, s. 7.}

1. ‘Alî b. Ḥasen el-Merî (ö. 334/335). Künyesi Ebû Ḥasen olup Beccâne ehlindendir. Afrika’ya seyahat edip Ebû Dâvûd Aḥmed b. Mûsâ b. Cerîr’den ve Yaḥyâ b. Muḥammed b. Yaḥyâ b. Sellâm’dan

(ö. 280/893)301_{naklen aldığı Yaḥyâ b. Sellâm’ın tefsirini rivayet}

etmiştir. Ebû Ḥasen, Yaḥyâ b. Sellâm’ın tefsirini Endülüs’e getiren

kişi olarak bilinir302_.

2. Aḥmed b. Yaḥyâ b. Zekeriyâ (ö. 343/954). Kurtubalı olup İbnu’ş-Şâme olarak bilinmektedir. Künyesi Ebû ‘Umer’dir. Zühd ve

takva sahibi bir âlimdir303_.

3. Aḥmed b. ‘Abdillâh b. Sa‘îd el-Emevî (ö. 345/956). Künyesi Ebû ‘Umer olup İbnu’l-‘Attâr olarak bilinmektedir. Ayrıca kendisine Sâhibu’l-Verde de denilmektedir. Fıkhî meselelere hâkim ve ileri

görüşlü bir âlimdir304_.

4. Sa‘îd b. Faḥlûn b. Sa‘îd el-Emevî el-İlbîrî el-Endelusî (ö. 346/957). Künyesi Ebû ‘Usmân’dır. İbn Ebî Zemenîn ondan İbn

‘Abdilhakem (ö. 214/829)’in305_{Muḫtasar’ını okumuş ve hadis ilmine}

dair bilgiler almıştır306_{. İbn Ebî Zemenîn, Sa‘îd b. Faḥlûn’a ait}

rivayetlerin çoğunu babası aracılığıyla öğrenmiştir307_{. Aslen İlbîreli}

olup Beccâne’de ikamet etmiş ve ilim tahsili için doğuya seyahat

edip oradaki meşhur ulemâdan ilim tahsil etmiştir.308_{H. 346}

senesinin Receb ayında doksan dört yaşındayken vefat etmiştir309_.

301_{Yaḥyâ b. Sellâm’ın torunudur.}

302_{el-Faraḍî, Târîḫu ‘Ulemâi’l-Endelus, I, 407; el-Kenûnî, Muḫtaṣaru Tefsîri Yaḥyâ b. Sellâm, s. 151.} 303_{el-Faraḍî, Târîḫu ‘Ulemâi’l-Endelus, I, 82.}

304_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 816.}

305_{Tam ismi; ‘Abdullâh b. ‘Abdulhakem b. A‘yen b. Leys b. Râfi‘,} _{İskenderiye’de doğup} Kahire’de vefat etmiş Mısırlı bir âlimdir. Fıkıh alanında da eser telif etmiştir. Geniş bilgi için Bkz. ez-Ziriklî, el-A‘lâm, II, 95.

306_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VII, 833.}

307_{Bkz. Muḥammed ‘Âsıf Fikret, “İbn Ebî Zemeneyn”, VI, 657.}

308_{Ḳâsım Maḥlûf, Sa‘îd b. Faḥlûn’un doksan üç yaşında vefat ettiğini nakletmektedir. Bkz.} Maḥlûf, Şeceratu’n-Nûr, I, 133.

1.1.5. Vefatı

İbn Ebî Zemenîn, yetmiş beş sene yaşadıktan sonra

399/1008294_{senesinin Rebiyülâhir ayında}295_{İlbîre’de vefat}

etmiştir296_{. Müfessirin vefat tarihine dair yaygın kanaat bu yönde}

olmakla birlikte bazı kaynaklarda h. 398 şeklinde kaydedilmiştir297_.

eṣ-Ṣafedî (ö. 764/1363) ise İbn Ebî Zemenîn’in h. 400 veya öncesinde

vefat ettiğini nakletmiştir298_.

1.2. İLMÎ VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ

müfessirdir299_{. Telif ve tedrisatını bir arada yürüten bu zatın çeşitli}

ilim dallarında birçok eseri vardır. 1.2.1. Hocaları

İbn Ebî Zemenîn’in, takva ve ilimleriyle meşhur olmuş en

büyük âlimlerden ders almıştır300_{. İlk tahsilini babasından ve İlbîre}

294_{eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, XVII, 188; es-Suyûṭî, Ṭabaḳâtu’l-Mufessirîn, s. 104; ; ez-} Ziriklî, el-A‘lâm, VI, 227;

295_{el-Ḥanbelî, Şezerâtu’ẕ-Ẕeheb, II, 521; İbnu’l-Ḫatîb, el-İḥâta, III, 174.}

296_{ez-Ziriklî, el-A‘lâm, VI, 227; Ḫallâf, “el-Faḳîh İbn Ebî Zemenîn ve Maḫṭûṭatu Munteḫabi’l-} Aḥkâm”, s. 212.

299_{ed-Dâvûdî, Ṭabaḳâtu’l-Mufessirîn, II, 165,166; Fuat Sezgin, Târîḫu’t-Turâsi’l-‘Arabî, I, 107;} Kemal Atik, “Endülüs ve Kur’ân İlimlerindeki Yeri”, s. 282.

300_{‘Abdullâh, İbn Ebî Zemenîn ve Menhecuhû, s. 7.}

(ö. 280/893)301_{naklen aldığı Yaḥyâ b. Sellâm’ın tefsirini rivayet}

etmiştir. Ebû Ḥasen, Yaḥyâ b. Sellâm’ın tefsirini Endülüs’e getiren

kişi olarak bilinir302_.

2. Aḥmed b. Yaḥyâ b. Zekeriyâ (ö. 343/954). Kurtubalı olup İbnu’ş-Şâme olarak bilinmektedir. Künyesi Ebû ‘Umer’dir. Zühd ve

takva sahibi bir âlimdir303_.

görüşlü bir âlimdir304_.

4. Sa‘îd b. Faḥlûn b. Sa‘îd el-Emevî el-İlbîrî el-Endelusî (ö. 346/957). Künyesi Ebû ‘Usmân’dır. İbn Ebî Zemenîn ondan İbn

‘Abdilhakem (ö. 214/829)’in305_{Muḫtasar’ını okumuş ve hadis ilmine}

dair bilgiler almıştır306_{. İbn Ebî Zemenîn, Sa‘îd b. Faḥlûn’a ait}

rivayetlerin çoğunu babası aracılığıyla öğrenmiştir307_{. Aslen İlbîreli}

olup Beccâne’de ikamet etmiş ve ilim tahsili için doğuya seyahat

edip oradaki meşhur ulemâdan ilim tahsil etmiştir.308_{H. 346}

senesinin Receb ayında doksan dört yaşındayken vefat etmiştir309_.

301_{Yaḥyâ b. Sellâm’ın torunudur.}

302_{el-Faraḍî, Târîḫu ‘Ulemâi’l-Endelus, I, 407; el-Kenûnî, Muḫtaṣaru Tefsîri Yaḥyâ b. Sellâm, s. 151.} 303_{el-Faraḍî, Târîḫu ‘Ulemâi’l-Endelus, I, 82.}

304_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 816.}

306_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VII, 833.}

307_{Bkz. Muḥammed ‘Âsıf Fikret, “İbn Ebî Zemeneyn”, VI, 657.}

308_{Ḳâsım Maḥlûf, Sa‘îd b. Faḥlûn’un doksan üç yaşında vefat ettiğini nakletmektedir. Bkz.} Maḥlûf, Şeceratu’n-Nûr, I, 133.

5. Vehb b. Meserre b. Mufric b. Ḥakem et-Temîmî (ö. 346/957). Künyesi Ebû’l-Ḥazm olup aslen Vadi’l-Ḥicâra’dandır.

Rivayetine güvenilen büyük bir fıkıh ve hadis âlimidir310_.

6. Ebû Muḥammed Ebân b. ‘Îsâ b. Muḥammed b. ‘Abdirraḥmân b. ‘Îsâ b. Dînâr b. Vâkid el-Ğâfiḳî (ö. 349/960). Aslen Tuleytulalı olup Kurtuba’da da ikamet etmiştir. el-Ğâfiḳî, ilme

büyük önem veren bir ailede büyümüştür311_.

7. Aḥmed b. Sa‘îd b. Ḥazm b. Yûnus eṣ-Ṣadefî (ö. 350/961). Künyesi Ebû ‘Umer olup Kurtubalıdır. İlim tahsili için h. 311 senesinde yolculuk yapmış ve birçok âlimden ders almıştır. Tarih, hadis ve rical ilmiyle ilgilenen Ebû ‘Umer, et-Târîḫu’l-Kebîr adlı meşhur bir kitap yazmıştır. Kurtuba’da h. 350 senesinin

Cemaziyelahir ayında vefat etmiştir312_.

8. İsḥâḳ b. İbrahîm b. Meserre et-Tecîbî (ö. 352/963). Künyesi Ebû İbrahim’dir. İbn Ebî Zemenîn, bu hocasından Kurtuba’da fıkıh

tahsil etmiştir313_.

9. Aḥmed b. Muṭarrif b. Ḳâsım b.’Alkame b. Câbir b. Bedr el- Ezdî (ö. 352/963). İbn Muşşâṭ olarak tanınmaktadır. Muḥammed b. ‘Abdillâh b. Ebî ‘Îsâ’dan sonra hayatının sonuna kadar Kurtuba’da

namaz kıldırma vazifesini üstlenmiştir314_.

10. İbn Ebî Zemenîn’in babası ve ilk hocası, Ebû Muḥammed ‘Abdullâh b. ‘Îsâ b. Muḥammed b. İbrahîm b. Ebî Zemenîn (ö. 359/970). Bir fıkıhçı olan babası, Yaḥyâ b. Sellâm’ın tefsirini Ebû Dâvud el-‘Aṭṭâr (ö. 274/887) kanalıyla alıp oğlu İbn Ebî Zemenîn’e

rivayet olarak nakletmiştir315_.

310_{eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, IXII, 556.} 311_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 873.}

312_{eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, XVI, 104-105.} 313_{eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, IXVI, 79.} 314_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 41.}

315_{el-Kenûnî, Muḫtaṣaru Tefsîri Yaḥyâ b. Sellâm, s. 123.}

11. Muḥammed b. Mu‘âviye b. ‘Abdirraḥmân b. Mu‘âviye b. İsḥâḳ b. Mu‘âviye el-Ḳuraşî (ö. 358/969). İbnu’l-Aḥmer b. Ḫalîfe el- Emevî Hişâm b. ‘Abdilmelik b. Mervân olarak bilinmektedir. Kurtubalı olup ilim tahsili için doğuya gitmiş ve h. 325 senesinde Endülüs’e geri gelmiştir. Aralarında İbn Ebî Zemenîn’in de olduğu

bir grup ulemâ ondan ders almıştır316_.

12. Aḥmed b. İbrahîm b. Ebî Ḫâlid Ebû Ca‘fer el-Ḳaraviyyî317

(ö. 360’tan önce). Künyesi İbnu’l-Cezzâr olup tıp alanında birçok kitap telif etmiştir. Kaynaklarda ölüm tarihi hakkında değişik

görüşler varsa da h. 360’tan önce vefat ettiği nakledilmiştir318_.

13. Temmâm b. ‘Abdillâh b. Temmâm b. Ğâlib el-Mu‘âfirî (ö. 377/987). Künyesi Ebû Ğalib olup aslen Tuleytulalıdır. Şam ve Kayrevan’ın yanı sıra birçok şehir gezip ilim tahsil etmiştir. İbn Ebî Zemenîn Kurtuba’da ondan ilim tahil etmiştir. Doğumu h. 305 olan

el-Mu‘âfirî, h. 377 senesinin Cemaziyülâhir ayında vefat etmiştir319_.

14. Aḥmed b. ‘Avnillâh b. Ḥadîr b. Yaḥyâ el-Bezzâr (ö. 378/988). Künyesi Ebû Ca‘fer olup aslen Kurtubalıdır. Sünnete bağlı olduğu gibi bidat ehline karşı da sağlam bir duruş göstermiştir. İbn Ebî Zemenîn, Uṣûlu’s-Sunne adlı eserinde bu hocasından bolca

rivayet nakletmiştir320_.

15. Ebû Muṭarrif ‘Abdurraḥmân b. Muḥammed b. Aḥmed er- Ru‘aynî (ö. 396/1006). İbn Meşât ve el-Ḳurtubî olarak tanınır. Zamanının büyük edebiyatçılarından olup sultanın danışma meclisinde bulunmuş büyük bir âlimdir. Düzgün konuşan ve güzel

316_{eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, IXVI, 68.}

317_{Ḳâḍı ‘İyâḍ, ismini “İbnu’l-Cezzâr el-Ḳuravî” şeklinde nakleder. Bkz. Ḳâḍî ‘İyâḍ, Tertîbu’l-} Medârik, II, 260; el-Kenûnî, Muḫtaṣaru Tefsîri Yaḥyâ b. Sellâm, s. 155.

318_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 173.} 319_{Ḳâḍî ‘İyâḍ, Tertîbu’l-Medârik, II, 198.}

320_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, IXVI, 390; İbni Ebî Zemenîn’in hocaları için Bkz. Ḳâḍî ‘İyâḍ,} Tertîbu’l-Medârik, II, 259,260; eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, XVII, 188,189; İbn Beşkuvâl, Kitâbu’ṣ-Ṣıla, II, 126; eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 807; el-Kenûnî, Muḫtaṣaru Tefsîri Yaḥyâ b. Sellâm, s. 147-161; el-‘Amrî, el-İḫtisâr fi’t-Tefsîr, s. 106-108; el-Esṭal, Menhecu’l-İmâm Muḥammed b. Ebî Zemenîn, s. 18,19; ‘Abdullâh, İbn Ebî Zemenîn ve Menhecuhû, s. 7-9.

5. Vehb b. Meserre b. Mufric b. Ḥakem et-Temîmî (ö. 346/957). Künyesi Ebû’l-Ḥazm olup aslen Vadi’l-Ḥicâra’dandır.

Rivayetine güvenilen büyük bir fıkıh ve hadis âlimidir310_.

büyük önem veren bir ailede büyümüştür311_.

Cemaziyelahir ayında vefat etmiştir312_.

8. İsḥâḳ b. İbrahîm b. Meserre et-Tecîbî (ö. 352/963). Künyesi Ebû İbrahim’dir. İbn Ebî Zemenîn, bu hocasından Kurtuba’da fıkıh

tahsil etmiştir313_.

namaz kıldırma vazifesini üstlenmiştir314_.

rivayet olarak nakletmiştir315_.

310_{eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, IXII, 556.} 311_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 873.}

312_{eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, XVI, 104-105.} 313_{eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, IXVI, 79.} 314_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 41.}

315_{el-Kenûnî, Muḫtaṣaru Tefsîri Yaḥyâ b. Sellâm, s. 123.}

bir grup ulemâ ondan ders almıştır316_.

12. Aḥmed b. İbrahîm b. Ebî Ḫâlid Ebû Ca‘fer el-Ḳaraviyyî317

(ö. 360’tan önce). Künyesi İbnu’l-Cezzâr olup tıp alanında birçok kitap telif etmiştir. Kaynaklarda ölüm tarihi hakkında değişik

görüşler varsa da h. 360’tan önce vefat ettiği nakledilmiştir318_.

el-Mu‘âfirî, h. 377 senesinin Cemaziyülâhir ayında vefat etmiştir319_.

rivayet nakletmiştir320_.

316_{eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, IXVI, 68.}

318_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 173.} 319_{Ḳâḍî ‘İyâḍ, Tertîbu’l-Medârik, II, 198.}

bir sese sahip olan İbn Meşât, Endülüs’te birçok beldenin kadılığını

da yapmıştır321_.

16. Suleymân b. Muḥammed b. Baṭṭâl el-Baṭalyevsî (ö. 402/404). Künyesi Ebû Eyyûb olup döneminin meşhur edebiyatçı, şair, fakih ve muhaddislerindendir. Kurtuba’da tahsil görmüş ve el-

Muḳni‘ fî Uṣûli’l-Aḥkâm adlı eseriyle meşhur olmuştur. Şiirlerinde

“Ayn Cûdî” ifadesini sık sık kullandığı için kendisine “Ayn Cûdî” lakabı verilmiştir. İbn Ebî Zemenîn’den sonra vefat etmesine

rağmen onun hocası sayılmıştır322_.

1.2.2. Talebeleri

İbn Ebî Zemenîn, h. 378 yılında Kurtuba’ya gelince burada

pek çok talebe ondan ilim tahsil etmiştir323_{. Nitekim İbnu’l-Ḥazzâi,}

kendisiyle h. 395 yılında Kurtuba’da görüştüğünü ve onun bütün kitaplarını ve rivayetlerini okuduktan sonra ondan icazet aldığını

ifade etmiştir324_{. Kaynaklar, İbn Ebî Zemenîn’nin rivayetlerini alan,}

derslerine katılan veya teliflerini nakleden birçok âlim, kadı ve râvinin ismini nakletmiştir. Bunlardan öne çıkanları zikredeceğiz.

1. Aḥmed b. Sa‘îd b. Bişr Ebû ‘Abbâs İbnu’l-Ḥaṣṣâr el-Ḳurtubî (ö. 392/1002). İbn Ebî Zemenîn ve bir grup ulemâdan ilim tahsil eden İbnu’l-Haṣṣâr, özellikle hadis ve fıkıh ilmiyle ilgilenmiş, fetva sahibi bir âlimdir. Birçok talebeye ders vermiş olan İbnu’l-Hassâr, h. 392 senesinin (kesin olmamakla birlikte) Şaban ayında vefat

etmiştir325_.

321_{Ḳâḍî ‘İyâḍ, Tertîbu’l-Medârik, II, 264; el-Kenûnî, Muḫtaṣaru Tefsîri Yaḥyâ b. Sellâm, s. 152.} 322_{ez-Ziriklî, el-A‘lâm, III, 132; el-Kenûnî, Muḫtaṣaru Tefsîri Yaḥyâ b. Sellâm, s. 155.} 323_{Bkz. Muḥammed ‘Âsıf Fikret, “İbn Ebî Zemeneyn”, VI, 657.}

324_{İbn Beşkuvâl, Kitâbu’ṣ-Ṣıla, II, 127; el-Esṭal, Menhecu’l-İmâm Muḥammed b. Ebî Zemenîn, s. 19.} 325_{eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 710; İbni Ebî Zemenîn’in talebeleri için Bkz. Ḳâḍî ‘İyâḍ,}

Tertîbu’l-Medârik, II, 259,260; eẕ-Ẕehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, XVII, 188-189; İbn Beşkuvâl, Kitâbu’ṣ-Ṣıla, II, 126; eẕ-Ẕehebî, Târîḫu’l-İslâm, VIII, 807; el-Kenûnî, Muḫtaṣaru Tefsîri Yaḥyâ b. Sellâm, s. 162-181; el-‘Amrî, el-İḫtisâr fi’t-Tefsîr, s. 108-110; el-Esṭal, Menhecu’l-İmâm Muḥammed b. Ebî Zemenîn, s. 19-20; ‘Abdullâh, İbn Ebî Zemenîn ve Menhecuhû, s. 9-10.

2. ‘Abdurraḥmân b. ‘Abdillâh b. Ḥammâd (ö. 407/1016). Künyesi Ebû’l-Muṭarrif olup aslen Mecrîtlidir. Başta İbn Ebî Zemenîn olmak üzere birçok âlimden ders almıştır. Büyük bir ilme sahip olmasının yanında rivayetine güvenilen, tevazu sahibi bir âlimdir. Yetmiş yedi yaşındayken h. 407 senesinin Safer ayında

vefat etmiştir326_.

3. Ebû ‘Abdillâh Muḥammed b. Yaḥyâ İbnu’l-Ḥazzâi (ö. 410/1019). H. 347 senesinde doğan İbnu’l-Hazzâi, İbn Ebî Zemenîn’e uzun yıllar arkadaşlık edip çoğu kitabını okumuştur. İlim tahsili için birçok yeri gezip dönemin ulemâsından ders aldığı, hadis ve rical ilmiyle ilgilendiği ve birçok kitaba şerh yazmıştır. el-Ḫuṭab ve’l-

Ḫuṭabâ adlı eserin müellifi olan İbnu’l-Ḥazzâi, h. 410 yılında vefat

etmiştir327_.

4. Hişâm b. Suleymân b. İsḥaḳ b. Hilâl el-Ḳaysî (ö. 420/1029). Künyesi Ebû’l-Velîd olup aslen Tuleytulalıdır. İbn Ebî Zemenîn’den de Kurtuba’da ders almıştur. Haccetmek için doğuya gittiğinde oradaki âlimlerden de eğitim almıştır. Ayrıca Kayrevân ulemâsından da ilim tahsil eden Ebû’l-Velîd, güzel bir hatta sahip olup kendi el yazısıyla birçok kitap telif etmiştir. Dünyaya pek ehemmiyet vermediği, cömertliği ve ikram etmeyi sevdiği, bazen inzivaya çekilip insanlardan uzak bir hayat yaşadığı ve zahit bir

insan olduğu nakledilmiştir328_.

5. Sa‘îd b. Yaḥyâ b. Muḥammed b. Seleme et-Tenûḫî (ö. 426/1035). Künyesi Ebû ‘Usmân’dır. Dönemin ileri gelen ulemâsından olan et-Tenûḫî, başta İbn Ebî Zemenîn olmak üzere birçok âlimden ilim tahsil edip kıraat ilmi ve çeşitli alanlarda kitaplar telif etmiştir. Büyük bir kavrama kabiliyetine sahip olan bu

326_{İbn Beşkuvâl, Kitâbu’ṣ-Ṣıla, I, 332.} 327_{İbn Farḥûn, ed-Dîbâcu’l-Meẕheb, II, 237-238.} 328_{İbn Beşkuvâl, Kitâbu’ṣ-Ṣıla, II, 285.}