Örgütlerdeki sosyal sermaye, çalışanların paylaştıkları güven ve ortak amaçlar yoluyla üyelerin sosyal ilişkilerini yansıtan bir kaynaktır (Leana ve Van Buren, 1999). Sosyal ilişkiler için bazı yazarlar, gelecek bağlantı- larını belirleyen önceki bağlantıların içindeki “bağımlı yol” tanımlaması yapmaktadır (Tsai, 2000; Walker, Kogut ve Shan, 1997). Yani örgütsel sosyal sermaye şu anda üretilebilecek bir değer değildir. Geçmişten bu- güne birikimli olarak gelir ve geleceğe ilişkin beklenti ve yaklaşımları içeren bir kavrama dönüşür (Öğüt ve Erbil, 2009). Yeni aktörlerle ilişki kurmaktan ziyade var olan aktörlerle ilişkileri geliştirmek, örgütler için maliyetlerin azaldığı kazanımlar anlamına gelmektedir (Tsai, 2000). Sos- yal ağları belirleyen iki güç vardır. Bunlardan ilki, ağ üyeleri için genel bir kaynak olarak ağın yapısıdır. İkincisi ise kendilerine fayda sağlayan aracılar tarafından ağ yapısının değiştirilmesidir (Walker, Kogut ve Shan, 1997).
Granovetter (1973) sosyal ilişkiler ağı ile, aktörlerin diğer aktörler ile arasındaki ilişkilerin sıklığını, duygusal yoğunluğunu, ilişkilerin iç- tenliğini ve karşılıklı yapılan iyiliklerin bileşenini kastetmektedir. Aynı sosyal yapı içerisinde bulunan bireylerin sahip olduğu bilgiler zamanla birbirine benzemeye başlar. Farklı bilgilere ulaşmak için farklı bağlantılar gereklidir. Bu noktada farklı bağlantıların köprü kurucu sosyal sermaye aracılığıyla kurulan, zayıf bağlarla sağlanabileceği belirtilmektedir. Zayıf bağlar aynı kişilere ya da aynı bilgilere erişim sağlamaz. Bu bağlar bir tanıdıklık bir aşinalık sağlar, uzak bir iş arkadaşı ya da eski bir arkadaş ile bağlantı sağlamak gibi. Yeni iş fırsatlarına sahip olmak zayıf bağlarla çok daha fazladır (Parks-Yancy, DiTomaso ve Post, 2006). Diğer yandan da güçlü bağlantılar, güçlü güven ve iş birliği oluşturması açısından fay- dalıdır. Güven ilişkiler için gömülü bir yönetim mekanizmasıdır (Tsai ve Ghoshal, 1998). Ancak güçlü bağlar aynı zamanda bir başka ağ üyelerinin bilmediği, bireyin bulunduğu ağ tarafından bilinen kısıtlı bilgiler sağlar (Parks-Yancy, DiTomaso ve Post, 2006).
Sosyal ağları belirleyen ikinci güç ise aracılar tarafından ağ yapısının değiştirilmesidir. Ağ yapısının değiştirilmesi, Burt’un (1992) ağ konumla-
Sporda Bilimsellik ve Akademik Yaklaşımlar-2 87 rı ile incelediği yapısal boşluk kavramıdır. Burt (1992) yapısal boşlukları ölçerken, ağın büyüklüğünü, ağın yoğunluğunu ve hiyerarşisini dikkate almaktadır. Burt (1992) yapısal boşluğu, sosyal yapıda birbirini tanıma- yanlar arasında aracılık yapan kişinin bu sayede bilgi ve kontrole sahip ol- ması olarak açıklamaktadır. Bu şekilde ağlar bireylerin kendilerinin sahip olabilecekleri bilgilerden daha fazla bilgiye ulaşmalarını sağlamaktadır. Aracılıkta köprü kurma yoluyla bir rekabet avantajı sağlanır. Kaynak- lar, iletişimde olmayan gruplar arasından dolaylı bağlantı sağlayan kişi- ye fazlasıyla gelir (Burt, Hogarth ve Michaud, 2000). Bilgiler önce ağın süzgecinden geçer ve aracılar tarafından da diğer tarafa ulaşacak bilgiler, aracılar tarafından düzenlenerek karşı tarafa ulaştırılır. Bu durum faydası birbiri ile bağlantısı olmayan ya da çok az olan ağlar tarafından farklı bilgilere ulaşmak için kullanılmasıdır. Aracılarda bilgiye sahip olma ve kontrol avantajlarını elde ederler (Özdemir, 2008).
Sosyal ağların özellikleri ve yapıları, bireyin hangi amaca ulaşmak istediği ile ilgilidir. Örneğin farklı bilgilere ulaşım isteniyorsa zayıf bağ- lar ve yapısal boşluklar kullanılır. İstenilen daha yakın, sıkı ve kapalı bir iletişim, karşılıklı güven ve iş birliği dayalı güçlü ilişkiler ise oluşturulan kapalı ağlar daha faydalı olacaktır (Lin 2001; Özdemir, 2008).
Bireyler sosyal ağ kurma davranışını gerçekleştirirken, kendi iş ya da kariyerlerini değerlendirebilecekleri potansiyel kişilerle ilişkilerini de- vam ettirmek ya da geliştirmek için çaba gösterirler (Forret ve Dougherty, 2004). Farklı özellikler taşıyan kişilere ulaşmak için Özdemir, (2007) ağ büyüklüğü, ağ farklılığı, ağ yoğunluğu, ağ merkeziyeti olmak üzere dört farklı ağ kurma davranışı incelemiştir. Ağın büyük olması kişi sayısının fazla olmasını, böylece daha fazla bilginin paylaşılmasını sağlayacaktır. Ağ farklılığı, kişinin bulunduğu ağdaki kişiler cinsiyet, eğitim düzeyi, ör- gütteki pozisyonu, çalıştıkları sektörler ne kadar farklı olursa, kişinin elde edeceği bilgide o kadar farklı ve çok olacaktır. Ağ yoğunluğu, kişilerin ağ içerindeki zayıf ya da güçlü bağlarını ifade eder. Yoğunluk azaldıkça daha fazla ve çeşitli bilgiye erişilirken, yoğunluk arttıkça aynı özellikleri taşıyan kişilerle iletişim olacağından birbirine benzeyen bilgilere ulaşı- lacaktır. Ağ merkeziyeti ise, bireyin ağdaki konumunu göstermektedir. Birey bulunduğu ağda ne kadar merkezi konumda olursa, elde edeceği sosyal güç, itibar, bilgi gibi faydalar artacaktır. Ayrıca bireyin merkezi konumda olması ona yapısal boşluk doldurma yani aracılık yapma fırsatı da sağlayacaktır. Bu sayede bireyin örgüt içerisindeki etki alanı genişler ve görünürlüğü artar (Özdemir, 2008).
Araştırmalar, örgütlerdeki bireylerin mesleki başarılarına, ağların et- kisi üzerine odaklanmaktadır. Sosyal sermaye düzeyi ve kariyer başarısı- na ilişkin araştırmalar bulunmaktadır (Podolny ve Baron, 1997; Seibert,
Harun Çöpür, Veysel Turkak, Reha Bozgüney, Sezer Güler 88
Kraimer ve Liden, 2001; Sparrowe ve ark., 2001; Bozionelos, 2003; Bur- ton, Wu ve Prybutok, 2010).
Sosyal sermaye kariyer başarısı üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Özellikle ağ yapısında zayıf bağlar ve yapısal boşluklar, ağlarda gömülü olan sosyal kaynakların düzeyi ile olumlu bir ilişkiye sahiptir. Zayıf bağ- lar için hem diğer görevlerdeki ile ilişkiler hem de yüksek düzeydekiler ile ilişkiler sağlanırken, yapısal boşluklar yüksek düzeydekiler ile iletişim için olumlu bir etkiye sahiptir. Zayıf bağlar ile diğer görevlerdeki kişilerle iletişim, kişiye bilgiye erişim açısından fayda sağlarken, bilgiye erişim özellikle terfiler ve kariyerin bütünü, kariyer memnuniyeti anlamında olumlu bir etki yapmaktadır. Erişilen bilgi yoluyla kaynaklara erişimin sağlanması da ücret üzerinde de olumlu etki yaratacaktır. Zayıf bağlar- la oluşturulan yüksek düzeydekilerle iletişimde ise, kısa yoldan bilgiye erişimin yanı sıra kariyer desteği de oluşturulmaktadır. Böylece hem bil- giye erişim hem de yüksek düzeyde iletişimin sağladığı kariyer desteği ile maaş, terfiler ve kariyerin bütünü ile kariyer memnuniyeti açısından avantaj sağlamaktadır. Yapısal boşluklarla kurulan yüksek düzeyde ile- tişimde ise hem bilgiye erişim hem de kariyer desteği sağlanacağından ücret, terfiler ve kariyerin bütünü ile kariyer memnuniyeti olarak olumlu bir geri dönüş yapacaktır (Topgül, 2014).
Sosyal yapı ile ilgili yapılan başka araştırmalarda, kişilerin örgütsel başarıları arasında terfiler açısından (Burt, 1992, 1997), kişinin bulundu- ğu örgütteki konumunun gücü açısından (Brass ve Burkhardt, 1993) ve iş devri açısından (Krackhardt ve Porter, 1986) direk bir bağlantı bulunduğu görülmüştür.
Sosyal yapılar toplumsal cinsiyet çalışmaları açısından da önem gös- termektedir. Çalışmalar aynı beşerî özelliklere sahip kadın ve erkeklerde, kadınların hem örgüt hem de meslek hiyerarşilerinde alt tabakalarda bu- lundukları ve erkeklerle karşılaştırıldıklarında daha az kazanç, otorite ve meslekte ilerleme olanaklarına sahip oldukları bilinmektedir (Başak ve Öztaş, 2010).
Bu anlamda kadınlar için sosyal ağ çalışmalarında girişimcilik anla- mında sosyal ağ yapıları önemli olumlu etkiler (Yetim, 2002) sağlasa bile, örgütsel anlamda kadınlar daha az sosyal sermayeye (Metz ve Tharenou, 2001) sahiptirler. Ayrıca cinsiyet farketmeksizin üst sosyo-ekonomik sı- nıflarda sosyal ağlar daha güçlü hale gelmektedir (Başak ve Öztaş, 2010).
Diğer yandan çalışanlar dışında, üst düzey yöneticilerin kariyerleri- nin devamı ve geliştirilmesi için sosyal yapının çok fazla öneme sahip olduğunu görülmüştür. Üst yönetimlerde alınması gereken kararlar daha fazla sosyal bilgi kullanımını gerektirmektedir. Bu anlamda da üst düzey yöneticiler içinde sosyal sermaye büyük bir kaynak haline gelmektedir.
Sporda Bilimsellik ve Akademik Yaklaşımlar-2 89 Bu anlamda da üst düzey yöneticilerin sosyal sermayelerini araştıran ça- lışmalarda bulunmaktadır. Araştırmalar özellikle sosyal sermayenin, üst düzey yöneticiler için araçsal getirileri (Lin 2001) üzerindedir (Useem ve Karabel, 1986; Meyerson, 1994; Belliveau, O‟Reilly ve Wade; 1996. Burt, 1997; Forret ve Dougherty, 2004; Moran, 2005).
Sonuç olarak, üst düzey yöneticilerin sosyal ağ yapısı, sosyal serma- yenin servet, güç, itibar gibi araçsal getirileri ile doğrudan ilişkidir.