BÖLÜM 3. İLİN ÖZELLİKLERİ
3.1. B İYOFİZİKSEL ÖZELLİKLER 1. İlin Genel Tanımı
3.1.6. İl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı:
3.1.5. Bitki Örtüsü :
Hatay’ın doğal bitki örtüsünü makiler ve ormanlar oluşturur. Maki türleri, 4-5 metre boyunda, sert ve tüylü yapraklı bitkilerdir. Bunlar 800 m. yükselti kuşağına dek yapılır. Mersin, defne, kısa meşe, kermes, sakız, keçiboynuzu, yabani zeytin, zakkum, alıç, çitlembik, akçameşe, pırnal, meşeleri yörede en çok rastlanan maki türleridir.
İl de doğal örtüyü oluşturan ormanlar, Amonos Dağları ile Keldağ da yoğunlaşmaktadır. Amanos Dağlarının denize bakan yamaçlarında, makilik alanlardan sonra, 800 metreden 1.200 metreye dek, ardıç gibi ibreli ağaçlarla, meşe, kayın, kızılcık, kavak, çınar ve tespih gibi yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar bulunur. 1.200 metrenin üzerinde ibreli ağaçlardan kızılçam, karaçam, sedir, ve yer yer ardıçlardan oluşan geniş orman alanları vardır.
Keldağ’ın Akdeniz’e bakan kesimlerinde, yaklaşık 900 metreye dek, maki türü ağaçlardan mersin ve defneler çok yaygındır. Bu yükselti basamağının üzerinde, bazı ibreli ağaçlarla meşe ve kayın gibi yapraklı ağaçlarla meşe ve kayın gibi yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar başlar. Keldağ doğal bitki örtüsü açısından, Amonos Dağları kadar zengin değildir.
3.1.6. İl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı:
İlin toplam alanı 540.300 ha olup, bu alanın 270.766 ha‘ı tarım arazisi,208.165 ha‘ı orman ve fundalık alan, 53.375 ha çayır-mera arazisi 6.301 ha tarım dışı arazi ve 1.693 ha’ı ise sularla kaplı alanlardan oluşmaktadır.
Grafik 2. Hatay İli Arazi Dağılımı (%)
38,53%
9,88%
50,11%
1,17%
0,31%
TARIM ALANI ORMAN VE FUNDALIK ÇAYIR-MERA TARIM DIŞI ALAN SULARLA KAPLI ALAN
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü (2003)
Grafik 2 den de görüldüğü üzere; Hatay ilinde tarım alanının oranı % 50,11 ile en büyük orana sahip olup, bunu % 38,53 ile Orman ve fundalık alanlar izler. İl de çayır-mera alanlarının oranı ise % 9,88 dir. Grafik 2 den de anlaşılacağı gibi tarım alanları ilin en önemli potansiyel kaynağıdır.
Tablo 4. 2003 Yılı Hatay Alt Bölgelerinde Arazi Dağılımları (Ha)
TARIM ALANI
ORMAN VE
FUNDALIK ÇAYIR-MERA DİĞER
ARAZİLER YÜZÖLÇÜMÜ
I. ALT BÖLGE 64.275 36.681 5.678 477 107.100
II. ALT BÖLGE 47.815 101.873 11.046 2.966 163.700
III. ALT BÖLGE 89.935 10.374 27.388 303 128.000
IV. ALT BÖLGE 68.741 59.237 9.263 4.259 141.500
HATAY 270.766 208.165 53.375 8.066 540.300
Kaynak: Hatay Tarım İl Müdürlüğü (2003)
I. ALT BÖLGE II. ALT BÖLGE
III. ALT BÖLGE
IV. ALT BÖLGE 0
20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000
Grafik 3. Hatay Alt Bölgelerinde Arazilerin Dağılımı (Ha)
TARIM ALANI ORMAN VE FUNDALIK ÇAYIR-MERA DİĞER ARAZİLER
Tablo 4 ve Grafik 3 den anlaşılacağı üzere; İlin toplam tarım alanı içerisinde III. Alt Bölge ( Kırıkhan-Kumlu-Reyhanlı ) % 33,1 oran ile en fazla tarım alanına ve % 51,3 oran ile yine en fazla çayır-mera alanına sahip bölgedir. II. Alt Bölge ( İskenderun-Dörtyol-Erzin ) ise; % 48,9 oran ile en fazla Orman ve fundalık alanına sahiptir.
3.2. SOSYO - EKONOMİK YAPI 3.2.1. Nüfus:
Hatay’ın 1939 da Türkiye’ye katılmasından sonra yapılan 1940 yılında yapılan ilk nüfus sayımında ilin nüfusu 246.138 olarak tespit adilmiş ve Hatay ili nüfus büyüklüğü açısından 63 il arasından 38. sırada yer almıştır. Son 60 yılda Türkiye’nin nüfusu yaklaşık dört katı artış gösterirken, Hatay ilinin nüfusu beş kat artış göstererek 2000 yılında 1.253.726’ya yükselmiştir. Nüfus büyüklüğüne göre; 81 il arasında 13.
sırada yer almıştır.
1940 yılında Hatay ilinde %24,5 olan şehirde yaşayan nüfusun payı, 1980 yılına kadar artmış, bu yıldan sonra da artış ve azalış göstermiştir. 2000 yılında şehirde yaşayan nüfusun payı % 46,4 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 5. Türkiye ve Hatay İli Mukayeseli Nüfus Gelişimi
TÜRKİYE HATAY
Yıllar NÜFUS YILLIK NÜFUS
ARTIŞ HIZI (%) NÜFUS
YOĞUNLUĞU NÜFUS YILLIK NÜFUS
ARTIŞ HIZI (%) NÜFUS YOĞUNLUĞU
1940 17.820.950 1,959 23 246.138 --- 45
1945 18.790.174 1,059 24 254.141 0,640 47
1950 20.947.188 2,173 27 296.799 3,103 54
1955 24.064.763 2,775 31 363.631 4,062 67
1960 27.754.820 2,853 36 441.209 3,868 81
1965 31.391.421 2,462 40 506.154 2,746 93
1970 35.605.176 2,519 46 591.064 3,102 109
1975 40.347.719 2,500 52 744.113 4,605 137
1980 44.736.957 2,065 58 856.271 2,808 158
1985 50.664.458 2,488 65 1.002.252 3,148 185
1990 56.473.035 2,171 73 1,109.754 2,037 205
1997 62.865.574 1,508 81 1.205.735 1,066 223
2000 67.803.927 1,53 87 1.253.726 1,219 232
Kaynak: T.C. D.İ.E. (2000)
Hatay ilinde gelecek yıllara göre nüfus aşağıdaki tablo 6 da verilmiştir.
Tablo 6. 2000 Yılı Nüfusuna Göre Bazı Nüfus Projeksiyonları
Yıllar 2000 2005 2010
Nüfus ( Kişi ) 1.253.726 1.332.027 1.415.220
Grafik 4. 1940-2000 Sayım Yılları Arası Nüfus Artış Hızı
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5
1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997 *2000
SAYIM YILLARI
YÜZDE (%)
TÜRKİYE YILLIK NÜFUS ARTIŞ HIZI (%) HATAY YILLIK NÜFUS ARTIŞ HIZI (%)
Tablo 5 ve Grafik 4 den görüldüğü üzere; 1940-2000 döneminde Hatay ilinin nüfusu sürekli artış göstermiştir.İlde en düşük yıllık nüfus artış hızı % 0,64 ile 1940-1945 döneminde, en yüksek yıllık nüfus artış hızı % 4,61 ile 1970-1975 döneminde görülmüştür. 1990-2000 döneminde Hatay ilinin yıllık nüfus artış hızı %1,22’dir.
1940 yılında Hatay ili ülke nüfusu içinde % 1,4’lük bir paya sahip iken, 2000 yılında % 1,8’lik bir paya sahiptir. Bu dönemde, Hatay ilinin yıllık nüfus artış hızının genel olarak ülke ortalamasından yüksek olduğu görülmektedir.
Tablo 7. Hatay İli İlçelerine Ait Mukayeseli Nüfus Verileri
ŞEHİR NÜFUSU KÖY VE BELDE NÜFUSU TOPLAM NÜFUS YOĞUNLUĞU 1990 1997 2000 1990 1997 2000 1990 1997 2000 1990 1997 2000 ANTAKYA 123.871 140.601 144.910 160.324 171.145 200.410 284.195 311.746 345.320 412 452 402 ALTINÖZÜ 6.518 6.841 5.352 51.770 50.768 53.815 58.288 57.609 59.167 163 161 126 BELEN 15.629 19.989 18.646 7.264 6.121 9.736 22.893 26.110 28.382 116 132 218 DÖRTYOL 47.144 55.116 53.597 64.224 66.525 72.661 111.368 121.641 126.258 192 210 210 ERZİN 22.477 25.013 25.879 6.683 8.560 8.109 29.160 33.573 33.988 97 112 95 HASSA 7.714 13.363 9.071 39.417 39.621 40.923 47.131 52.984 49.994 95 107 97 İSKENDERUN 154.807 166.228 159.149 104.668 112.093 128.235 259.475 278.321 287.384 342 367 451 KIRIKHAN 68.601 86.773 63.615 34.474 33.601 34.915 103.075 120.374 98.530 150 175 117 KUMLU 6.142 5.114 6.629 9.399 8.450 9.441 15.541 13.564 16.070 84 73 72 REYHANLI 42.451 44.165 52.135 20.803 22.000 22.090 63.254 66.165 74.225 156 163 181 SAMANDAĞ 29.857 33.519 34.641 59.345 64.769 72.113 89.202 98.288 106.754 234 257 239 YAYLADAĞI 6.496 6.330 7.717 19.676 19.030 19.937 26.172 25.360 27.654 72 69 81 T O P L A M 531.707 603.052 581.341 578.047 602.683 672.385 1.109.754 1.205.735 1.253.726 205 223 232
Kaynak: Hatay Valiliği Yıllığı (2000), T.C. D.İ.E (2000)
Tablo 7 de ; Hatay ili, 2000 yılı nüfus sayımına göre; nüfusu 1.253.726 kişi olup, nüfus artış hızı % 1,219’dur. Bu nüfusun 581.341’i merkezlerde, 672.385’i köy ve beldelerde yaşamaktadır. Oransal olarak baktığımızda ise; toplam nüfusun % 46,37’si şehirde, %53,63’ü kırsal alanda yaşamaktadır.
Hatay, nüfus bakımından Türkiye’nin 13’ncü büyük ili olup, nüfus yoğunluğunda km² ye düşen kişi sayısı 232 kişidir. İlçelere göre ise nüfus yoğunluğu bakımından en fazla yoğunluk Antakya merkez ilçe ( 402 kişi/km² ), İskenderun ( 451 kişi/ km² ) ve Samandağ (239 kişi/km² ) ilk üç sırayı alır. En düşük nüfus yoğunluğu bakımından Kumlu ilçesidir ( 72 kişi/km² ).
Görüldüğü üzere; ilin nüfusunun yarısından fazlası köylerde yaşamaktadır.
Bunun sebebi ilin ulaşım olanaklarının elverişli olması ve köylerin merkezlere yakın olması, nüfusun köylerde yaşamakla birlikte kentte kolaylıkla çalışabilmesine imkan sağlar.
Ülkemizin önemli tarım merkezlerinden biri olan Hatay, özellikle İskenderun’da odaklaşan tarım dışı faaliyetlerin yoğunluğu nedeniyle aynı zamanda hızla gelişen bir sanayi ve ticaret merkezi olmuştur.
Tablo 8. Hatay İli Alt Bölgelerine Ait Nüfus Verileri
Hatay Alt Bölgeleri nüfus verileri incelendiğinde; en fazla nüfusun II.alt bölge de yoğunlaştığı ve bu bölgeyi sırayla I. Alt bölge, III. Alt bölge ve IV. Alt bölge takip ettiği görülmektedir.
ANTAKYA ALTINÖZÜ BELEN DÖRTYOL ERZİN HASSA İSKENDERUN KIRIKHAN KUMLU REYHANLI SAMANDAĞ YAYLADAĞI
İiçeler
Grafik 5. Hatay İli İlçelerine Ait Yıllar İtibariyle Nüfus Değişimleri
1990 1997 2000
Grafik 5’de görüldüğü gibi; Hatay ili ilçelerine ait 1990-2000 yılları arasındaki nüfus miktarlarında belirli oranlarda artış seyrederken; Kırıkhan ve Hassa ilçelerinin 2000 yılı nüfus miktarlarında azalma gözlenmiştir. Bu azalmanın sebebi ise; Antakya
Grafık 6. Hatay İli Alt Bölgelerinde Sehir ve Köy Nüfus Dağılımları
0 100000 200000 300000 400000 500000 600000 700000 800000
I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge Toplam Bölgeler
Kişi
Köy Nüfusu Şehir Nüfusu
Grafik 6’dan görüldüğü üzere; 2000 yılı sayımına göre Hatay İlinin köy nüfus oranı, sehir nüfus oranından daha yüksektir.I. IV. Alt Bölgelerde genelinde olduğu gibi köy nüfusu daha fazla, II. ve III. Alt Bölgelerde Şehir nüfusu köy nüfusuna nazaren daha fazladır.III.Alt Bölgedeki bu durum, şehir merkezlerinde sanayileşme, ayrıca bu alt bölgelerdeki köy sayısının azlığıdır.
Tablo 9. 1985-1990 Arasında İçe Göç, Dışa Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı
NÜFUS TÜRKİYE AKDENİZ HATAY
İçe göç 4 065 173 487 276 44 580
..Toplam göç içindeki pay, ‰ 1 000 120 11
..1990 nüfusu içindeki pay, ‰ 80 78 46
Dışa göç 4 065 173 356 159 48 582
..Toplam göç içindeki pay, ‰ 1 000 88 12
..1990 nüfusu içindeki pay, ‰ 80 57 50
Net göç (1) - 131 117 -4 002
Net göç hızı, ‰ (2) - 21 -4
Kaynak : T.C.D.İ.E.
(1) Türkiye toplamında iç göç dış göçe eşittir.
(2) 1990 nüfusu esas alınarak yapılmıştır.
Aldığı ve verdiği göç miktarı hemen hemen birbirine eşit olan Hatay’ın net göçü -4002’dir. Net göç hızı ise -4 gibi düşük düzeydedir. İlin kendi içindeki göç durumu incelendiğinde, en büyük göçün ilçe merkezlerinden merkez dışına kayma şeklinde olduğu görülür. Bunun anlamı; ilçe merkezlerinde ikamet alanlarının daralması ve halkın merkez dışındaki idari birimlere (belde, köy yerleşim alanlarına) kaymasıdır.
Tablo 10. Yaş, Nüfus Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus
NÜFUS HATAY Erkek Kadın
Toplam 1 253 726 621 505 632 221
...Yaş grubu
...0-04 141 510 72 767 68 743
...05-09 136 193 69 886 66 307
...10-14 142 986 73 812 69 174
...15-19 142 884 70 876 72 008
...20-24 123 888 61 487 62 401
...25-29 103 732 47 464 56 268
...30-34 88 151 42 299 45 852
...35-39 86 275 41 595 44 680
...40-44 71 210 35 035 36 175
...45-49 56 735 28 477 28 258
...50-54 43 684 22 018 21 666
...55-59 27 320 13 142 14 178
...60-64 28 551 14 010 14 541
...65-69 26 861 13 336 13 525
...70-74 17 753 8 530 9 223
...75-79 8 063 3 489 4 574
...80-84 3 884 1 551 2 094
...85+ 3 753 1 559 2 194
...Bilinmeyen 293 172 121
Kaynak:T.C. D.İ.E. (2000)
Grafik 7. Yaş, Nüfus Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus
0 100000 200000 300000 400000 500000 600000 700000
HATAY Erkek Kadın
0-19 20-54 55+
Tablo 10 ve Grafik 7 incelendiğinde; Nüfusun yaş grupları itibariyle dağılımında Türkiye’deki yapıya paralel olarak genç ve dinamik bir yapı sergiler. 0-19 arası genç nüfus grubunu oluşturan bu grup, toplam il nüfusunun %44,9’unu oluşturmaktadır.
Ekonomik olarak aktif diye nitelendirilen 12-64 yaş arası grup, il nüfusunun
%70’ini oluşturmaktadır. Ayrıca İlin cinsiyete göre nüfus miktarına bakıldığında 621.505 erkek nüfus ( % 49,5 ) ve 632.221 kadın nüfusu ( %50,5 ) olduğu görülür.
2000 Genel Nüfus Sayımına göre, İlde iktisaden faal nüfusun 295.709 (%56,9) erkek,223.099’unu (%43,1) ise kadın nüfusunu oluşturmaktadır. Çalışan nüfusun işteki durumlarına göre dağılımına bakıldığında ise; 168.455 (%32,4) ücretli, 8.789 (%1,7) işveren, 116.913 (%22,5) kendi hesabına çalışan, 224.645 (%43,3) ücretsiz aile işçisi bulunmaktadır
Tablo 11. İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Nüfus
TARIM SANAYİ İNŞAAT HİZMET TOPLAM İSTİHDAM
1980 190.624 40.828 14.140 71.052 317.283
1985 233.763 40.528 13.030 90.376 378.776
1990 271.174 46.187 17.371 110.025 446.225
2000 319.732 43.627 18.383 136.717 518.808
Kaynak: T.C. D.İ.E. (2000)
Tablo 11’de; Hatay’da iktisaden faal nüfus, toplam nüfusun % 41,3’ünü meydana getirmektedir.İl ekonomisinde önemli bir ağırlığı olan tarım, ormancılık ve hayvancılık sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Tarım sektöründe istihdam edilen nüfus, İktisadi olarak faal nüfusun % 61.6’sı gibi çok büyük bir orana sahiptir. Tarım sektörünü hizmet sektöründe istihdam edilen nüfus takip eder. Bu oran ise; iktisadi olarak faal nüfusun % 26,4’ünü teşkil eder. Sanayi sektöründe % 8,4 ve inşaat sektöründe ise % 3,5 gibi oranlarda istihdam görülür.
Hatay ilinde istihdam edilenlerin sayısında 1980-2000 döneminde sürekli bir artış görülmektedir. Bu dönemde istihdam edilen nüfusun yıllık artış hızı ‰ 24,6’dır.
İstihdam edilen erkek nüfusun yıllık artış hızı ‰ 17,7 ve istihdam edilen kadın nüfusun yıllık artış hızı ise ‰ 35,4’tür.
1980-2000 döneminde toplam istihdam içinde en yüksek paya olan tarım sektöründe istihdam edilenlerin payı önemli bir değişim göstermiştir. Tarım sektöründen sonra toplam istihdam içinde en yüksek olan hizmet sektörünün payı aynı dönemde sürekli bir artış göstermektedir. Sanayi sektöründe sürekli bir azalma olurken, inşaat sektöründe ise istihdam edilenlerin oranı yavaş artış ve azalışlar göstermiştir.
1980-2000 döneminde hizmet, tarım, inşaat, ve sanayi sektörlerinde istihdam edilen nüfus sırasıyla %92,4, %67,7, % 30 ve %6,9 oranında artmıştır.
2000 yılında istihdam edilen kadınlar % 89,1 ve istihdam edilen erkekler ise
% 40,9 ile tarım sektöründe yoğun olarak çalışmaktadırlar.
2000 yılında çalışanların %43,3’ü ücretsiz aile işçisi, % 32,5’i ücretli ve % 22,5’i kendi hesabına çalışırken, % 1,7’si işveren olarak çalışmaktadır. Kadınların
%80,5’i ücretsiz aile işçisi olarak çalışmakta iken, kendi hesabına çalışan erkeklerin oranı kadınların oranı çok daha yüksektir.
Grafik 8 . 1980-2000 Yılları Arası İktisadi Faaliyetlere Göre Nüfusdaki Değişim
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0
1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Yıllar
Oran(%)
TARIM SANAYİ İNŞAAT HİZMET
Grafik 8’den de anlaşılacağı üzere; Hatay ilinde, Tarım sektöründe çalışan nüfusun 1980’den bu zamana kadar pek değişmediği ancak sanayi ve inşaat sektöründe çalışan nüfusda bir azalmanın olduğu görülmektedir. Hizmet sektöründe çalışan nüfus da ise 1980’den günümüze kadar bir artışın olduğu gözlenmiştir.