İkinci Yılki Tarla Denemelerinin Yürütülmes

Daha önceki bölümlerde belirtildiği gibi doğal floradan, 20 farklı lokasyondan toplanan Sinapis arvensis L. ve Sinapis nigra L. popülasyonlarına ait bireyler ilk yıl, Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı deneme tarlasında Augmented Deneme Deseni’ne göre yetiştirildi, Sinapis sp. popülasyonlarındaki her bir bireye ait verim ve verim unsurları ile tane yağ içerikleri belirlendi ve moleküler genetik karakterizasyonu ISSR primerleri ile gerçekleştirilerek genetik akrabalık ve genetik çeşitlilik verileri elde edildi. İlk yılki tarla denemelerinden elde edilen tane verimi, verim unsurları ve tane yağ içeriği ile genetik akrabalıkları göz önünde tutularak, 300 bireyden oluşan Sinapis sp. popülasyonlarından, 9 farklı birey hat (genotip) olarak ikinci yılki tarla denemesi için seçildi. Bunların yanı sıra, Brassica napus L. türüne ait iki kanola çeşidi (Excalibul, Caravel), Sinapis alba türü ve Camelina sativa türüne ait bir çeşit (WG5) olmak üzere üç farklı türe ait toplam dört farklı genotip ikinci yılki tarla denemesinde de standart olarak yer aldı (Çizelge 3.13).

Çizelge 3.13. Tesadüf Blokları Deneme Deseni’ne göre hazırlanan parsellere ekilen bireylerin lokasyon adları, kodları ve tür adları

Lokasyon adı Kodu Tür adı

Çatalca/Çakıl A-10 Sinapis arvensis Çerkezköy/Büyükyoncalı I-2 _{Sinapis arvensis} Çerkezköy/Büyükyoncalı I-4 Sinapis arvensis

Enez/Çavuşköy J-5 Sinapis nigra

Gelibolu/Ocaklı K-4 Sinapis arvensis Gelibolu/Ocaklı K-7 Sinapis arvensis Keşan/Yerlisu Köyü L-15 Sinapis arvensis Şarköy/Eriklice N-1 Sinapis nigra

Meriç/Küplü P-8 Sinapis nigra

Standart SA Sinapis alba

Standart CA Brassica napus

Standart EX Brassica napus

62

3.4.1. Birinci yıl denemesinde yetiştirilen bireylerden seçilen tohumların ikinci yıl deneme tarlasına ekimi, yetiştirilmesi ve hasat edilmesi

İlk yıl seçilen Sinapis arvensis ve Sinapis nigra türlerine ait hatlar ve standartlar ikinci yıl Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 4 tekerrürlü olarak tarla denemesine alındı. Her bir tekerrürde, yabani hardal tülerine ait bir önceki yıl seçilen hatlar ve standartlar, sıra uzuluğu 4 m ve sıra arası mesafe 20 cm olacak şekilde 16.10.2014 tarihinde 5’er sıra olarak ekilmiştir.

İkinci yılki tarla denemesinde bütün genotiplere ait tohumlardan her bir sıraya 1 g tohum atılması sağlandı. Tüm hatlar ve standartlar, tohumlarda çimlenme sorununun olmaması için daha önceden yapılan çimlendirme çalışmalarından faydalanılarak giberellik asit ile çimlendirilmiş halde deneme alanına ekildi.

S. arvensis ve S. nigra türlerine ait bireyler ile standartlar ikinci yılki tarla denemesi için ekildikten sonra çıkışları ile ilgili gözlemler yapıldı. Yapılan bu gözlemler çalışma defterinde kayıt altına alındı. Bitki çıkışları tamamlandıktan ve hava sıcaklığı 2°C’un altına düştüğü 11.12.2014 tarihinde bitkiler için kışa giriş sayımı yapıldı. Bu sayım ilk yılki deneme de olduğu gibi 1 m2_{’lik bir metal çerçeve kullanıldı. Her bir bireye ait 4 m}2_{’lik alanın}

ortasında kalacak şekilde sayım yapılacak alan işaretlenerek bitki sayımı yapıldı. Her tekerrürde bulunan aynı bireyler için sayım tekrarlandı.

Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı’na ait deneme alanında, yabancı ot mücadelesi için zirai ilaçlar kullanılmamıştır. Deneme alanından yabancı otlar çapalama yöntemi ile uzaklaştırıldı. Toprağın havalandırılması ve ortamda bulunan yabancı otların temizlenmesi için periyodik aralıklarla çapalama işlemi yapıldı.

Deneme alanının kurulduğu Tekirdağ ili, Süleyman Paşa ilçesinde sıcaklık 10°C’un üzerine çıktığı 02.04.2015 tarihinde kıştan çıkış sayımı yapıldı. Soğuktan etkilenmeleri belirlemek amacı ile kışa girerken sayılan alanlar tekrar sayıldı ve veriler kayıt edildi. Elde edilen bu veriler değerlendirilerek bitki kayıplarının olup olmadığı, eğer varsa % olarak bitki kaybı hesaplandı. Deneme tarlasında yetiştirilen bitkiler gözlemlenerek gelişimleri incelendi ve yapılan gözlemler kayıt edildi. Sinapis sp. ve standartlara ait bireylerin çiçeklenme gün sayıları, olgunlaşma gün sayıları gibi gelişmeleri takip edilerek değerlendirilmek üzere kayıt edildi. Deneme alanında yetiştirilen bireylerde kapsül oluşumu (Şekil 3.19.) tamamlandıktan sonra bitkilerin tamamen olgunlaşması ve kuruması beklendi.

63

Şekil 3.9. Deneme tarlasında yetiştirilen Sinapis arvensis türüne ait bir bireyin kapsül gelişimi (Gıdık, Tekirdağ 2015)

Gelişimlerini tamamlayan bütün bireylerin hasat öncesi ilk yılki denemede olduğu gibi bitki boyu, sap çapı, dal sayıları, kapsül sayıları gibi verim unsurlarının ölçümleri tamamlandı. Olgunlaşmalarını daha erken tamamlayan, Sinapis arvensis türüne ait bireyler ve standartlara ait bireyler öncelikli olarak hasat edildi.

Olgunlaşmasını geç tamamlayan Sinapis nigra türüne ait bireyler de hasat edilmeden önce morfolojik ölçümleri tamamlandı. Deneme alanında yetiştirilen bütün bireylerin hasadı makine kullanmadan çekme adı verilen bir alet yardımı ile yapıldı.

Her bir bireye ait bitkiler kesilerek çuvallara dolduruldu. Dövülerek dallardan ayrılan tohumlar her blok için, her birey ayrı ayrı paketlendi.

Deneme tarlasında yetiştirilen tüm bitkilerin hasadı tamamlandıktan sonra, bitkiler sap ve kapsül kabuklarından tamamen temizlenmesi için Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı’nda bulunan selektör kullanıldı. Sap ve kapsüllerinden tamamen ayrılan tohumlar her bloktaki, farklı bireyler ayrı ayrı olmak üzere paketlendi.

Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı deneme tarlasında ikinci yıl denemesi olarak Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre yetiştirilen tüm bitkilerin hasadı ve temizliği tamamlandıktan sonra tohumlar kuru ve ışık alamayan uygun ortamda saklandı.

64

3.4.2. İkinci yıl deneme tarlasından hasat edilen tohumların yağ oranlarının belirlenmesi

Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı deneme tarlasında ikinci yıl denemesi olarak Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre dört tekerrürlü olarak yetiştirilen Sinapis sp. bireyleri ile standart bireylerin yağ oranları Mehmetler Yağ Sanayii ve Ticaret A.Ş. tarafından belirlendi. Her bir tekerrürde bulunan bireylerin ayrı ayrı olmak üzere tüm Sinapis sp. bireyleri ile iki kanola çeşidi (Excalibul, Caravel), Sinapis alba L. ve Camelina sativa L.’ya ait bir çeşit (WG5) olmak üzere toplam dört farklı standart genotipin yağ oranları, soxhlet ekstraksiyon yöntemi kullanılarak belirlendi.

Soxhlet ekstraksiyon işlemi özel bir cihaz kullanılarak gerçekleştirilir. Bu cihaz tohumdan yağ oranı belirleme işlemi için uygundur. Soxhlet ekstraktörü, eski bir sistem olmasına rağmen hala güvenilir sonuçlar elde edilebilmektedir. Soxhlet ekstraktörü, bir solvent şişe, orta çemberinde bir sıvı akış borusu (sifon) bulunduran, soğutulmuş bir kondansör (yoğuşturucu) ve ısıtma sisteminden meydana gelen bir cihazdır.

Tohum, ektraksiyon bölmesinin içine yerleştirilir. Çözücü, ekstraksiyon bölmesinin altındaki solvent şişesinin içine eklenir. Çözücü, kaynama sıcaklığının üzerinde ısıtılır ve kaynayan çözücüden gelen buharlar yoğunlaşmanın olduğu kondansatöre hareket ederek yoğunlaşır ve örneğe doğru damlar. Tohumu ıslatan çözücü, sifonun tepesine ulaşır ulaşmaz, çözücü örnek bölmesini tamamen boşaltır. Çözücü şişesine geri damlamaya başlar. Bu işlem birkaç kez tekrarlanır.

3.4.3. İkinci yıl deneme tarlasından hasat edilen tohumların yağ asitleri kompozisyonunun belirlenmesi

Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı deneme tarlasında ikinci yıl denemesi olarak Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre dört tekerrürlü olarak yetiştirilen Sinapis sp. genotipleri ile Brassica napus türüne ait iki kanola çeşidi (Excalibul, Caravel), Sinapis alba türü ve Camelina sativa türüne ait bir çeşit (WG5) olmak üzere toplam dört farklı standarda ait genotiplerin yağ asitleri kompozisyonu Bunge Gıda Sanayii Ticaret A.Ş. tarafından tespit edildi. Yağ asitleri kompozisyonunun belirlenmesinde her tekerrürde yetiştirilen aynı genotiplerin hasat edilen tohumlarından eşit miktarlarda alınarak oluşturulan karışım üzerinde tek tekerrürlü olarak yaptırıldı.

65

3.4.4. İkinci yılki tarla denemelerindeki genotipler üzerinde ve hasat edilen ürünlerde belirlenen verim ve kalite unsurları

Trakya Bölgesi doğal florasından toplanan Sinapis arvensis ve Sinapis nigra popülasyonlarına ait bireyler ile standart popülasyonları için ikinci yılki tarla denemesinde de ilk yılda olduğu gibi bitki boyu, ana sap çapı, birinci yan dal sayısı, birinci yan dala düşen sekonder dal sayısı, ilk çiçeklenme gün sayısı, %50 çiçeklenme gün sayısı, bitkide toplam kapsül sayısı, bitkilerde oluşan kapsül boyu, her kapsülde oluşan tane sayısı, tane verimi ve yağ oranı belirlendi. Bu unsurların belirlenmesinde kullanılan ölçüm, tartım ve analizlere ait uygulamalar 3.2.4 başlığında belirtilen ilk yılki uygulamalar ile aynıdır. Bu nedenle bu bölümde tekrar verilmedi. İkinci yılki tarla denemesinden elde edilen ürün üzerinde ilk yıldan farklı olarak yağ içeriği NMR yerine daha güvenli olan Soxhlet ekstraksiyonu yöntemi kullanıldı ve 3.4.3. numaralı alt başlıkta açıklandığı üzere yağ asitleri belirlendi.

3.5. İkinci Yılki Deneme Materyali Üzerinde SSR Yöntemi İle Moleküler Genetik