Bir ülkeden çıkarılacak mallar ilgili Gümrük İdaresine yazılı olarak bildirilmek zorundadır. İhracat işlemlerinde “Gümrük Beyannamesi” düzenlenmesi
37
Gürsoy, a.g.e., s.160
38 Melemen ve Arzova, a.g.e., s.66 39
gerekmektedir. Bu beyanname tek tiptir ve bütün mallar için düzenlenmelidir. İstinaden Gümrük Beyannamesine tabi olmayan malların hal ve şartları gümrük yönetmeliğinde belirlenmiştir. Gümrük Beyannamesi mal sahipleri tarafından düzenlenebileceği gibi kanuni mümessilleri veya vekilleri tarafından da düzenlenebilir.
Gümrük Beyannamesinde bulunması gereken bilgiler; gönderici (ihracatçı), alıcı (ithalatçı), mali müşavir/serbest muhasebeci, beyan sahibi/temsilcisi, ihracat ülkesi, menşe ülke, gideceği ülke, çıkıştaki aracın kimliği ve kayıtlı olduğu ülke, teslim şekli, sınırı geçecek hareketli taşıt aracının kimliği ve kayıtlı olduğu ülke, döviz ve toplam fatura bedeli, sınırdaki taşıma şekli, yükleme yeri, çıkış gümrük idaresi, eşyanın (malın) tanımı, brüt ağırlık (kg), net ağırlık (kg) ve sorumlunun ismidir.
Gümrük Beyannamesi düzenlendikten sonra üzerinde hiçbir şekilde tahribat yapılmaması gerekmektedir. Gümrük Beyannamesinin tescili gümrüklerde tutulan defterlere usulüne uygun şekilde üzerine kayıt numarası, tarih ve resmi mühür konularak yapılır. İhracatta aranan gümrük belgeleri (malın faturası, çeki listesi v.b.) tamamlandıktan sonra çıkış eşyasının (malın) muayenesine ve taşıta yüklenmesine sıra gelir. Malların nakliyeciye tesliminden sonra gümrük işlemlerine başlanır. Gümrüğe gitmeden önce hazırlanan dokümanlara ek olarak düzenlenen Gümrük Beyannamesi önce bağlı olunan İhracatçı Birliklerine onaylatılır sonra malların gümrükte muayenesinin yapılması için gümrüğe verilir. Yani her ihracat işleminde mutlaka ilk önce ihracatçı birliğine uğranılır.40
Malların muayenesi Gümrük Kanununda belirlenen hüküm gereğince, gümrük idarelerince konulmasına izin verilen yerlerde ve antrepolarda yapılır. Çıkış işlemlerinde muayenenin yapılması ve taşıta yüklenmesi için malların tamamının belirtilen yerde hazır olması gerekmektedir. Bunun istisnai durumu olarak çabuk bozulacak olan kan, insan dokusu, ilaç ve balık, sebze ve meyve gibi malların sözü edilen yerlerde tamamı bulundurulmadan taşıtlara yüklenirken muayenesinin yapılmasına gümrük idare amirlerince izin verilir. Gümrükte tüm işlemler bittiği zaman, beyanname (GB) arkasına malların fiilen ihraç edildiği tarih yazılır.41Diğer taraftan ihracatın yapılacağı ülkeye göre ihracat işlemleri ve düzenlenecek belgeler değişebildiği gibi ihraç konusu mallara göre de yapılacak işlemler ve belgeler
40
Melemen ve Arzova, a.g.e., s.66.
değişiklik arz etmektedir.
1.8.1 İhracatın Yapılacağı Ülkeye Göre Gümrük İşlemleri
1.8.1.1 Avrupa Birliği (AB) Ülkelerine İhracat
AB ve Türkiye arasındaki ticarette önceleri kullanılan ATR.1 ve ATR.3 dolaşım belgeleri Gümrük Birliği Anlaşması’ndan sonra teke düşürülmüş ve ATR belgesi olarak kullanılmaktadır. AB ülkeleri ile yapılan ihracatta malların tavizli gümrük indiriminden yararlanabilmesi için ATR dolaşım belgesinin ihracatçı ülke yetkilileri tarafından düzenlenerek gümrük idarelerince vize edilmesi gerekmektedir.
1.8.1.2 EFTA Ülkelerine İhracat
EFTA ülkeleri ile Türkiye arasında var olan Serbest Ticaret Anlaşması gereğince EUR.1. belgeleri ihracatta aranan belgelerdir. EUR.1. belgesi TOBB’ne bağlı ihracatçının üye olduğu Oda’ca tastiklenir. Bu belgelerin temin edilmesinde başvurusunda ve onaylanmasında yetkili organ ihracatçının bağlı olduğu Oda’dır.
1.8.1.3 Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GSP) Kapsamında Türkiye'ye TavizTanıyan Ülkelere İhracat
Bu sistem çerçevesinde preferanslarından faydalanılan ülkeler sırasıyla ABD, Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda, Rusya Federasyonu ve Japonya’dır. Bu ülkeler ile yapılan ihracatta Genelleştirilmiş Preferans Sisteminin sağladığı tavizli gümrük oranlarından yararlanmak için özel bir menşe şahadetnamesinin düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca bu tavizli vergi oranlarından yararlanabilmek için malın o ülkedeki GSP listesinde ismen yer alması gerekmektedir. Usule uygun olarak doldurulacak menşe şahadetnamesi odalarca beyan tasdiki işlemine tabidir.
1.8.1.4. Rusya Federasyonu'na Doğal Gaz Kapsamında Yapılacak İhracat
Rusya Federasyonu’ndan alınan doğalgaz karşılığı Türkiye’den ihracat yapılmakta ve bu ihraç malları her yıl bir liste şeklinde belirlenmektedir. Ayrıca ihracatçılar DTM’ye başvurarak yapacakları ihracatları kaydettirmek zorundadırlar.
1.8.2. İhraç Konusu Ürüne Göre Gümrük İşlemleri
Firmalar, ihraç edilecek malların uygulamadaki zorunlu standartlara uygunluğunu göstermek için Dış Ticarette Standardizasyon Denetmenleri Grup Başkanlıkları’ndan Kontrol Belgesi’ni temin etmek ve ihracat sırasında ilgili gümrüğe ibraz etmek zorundadırlar.
İhracatçı temin ettiği Kontrol Belgesi’ni doldurarak, ilgili başkanlıklara başvurur. İhraç malının standartlara uygunluğunu tespit etmek için bir görevli ile birlikte malı kontrol ettirir. Görevli belgeyi düzenler başkanlığa onaylatarak ihracatçıya verir.
1.8.2.2. Kontrol Belgesinin Aranmadığı Durumlar
İhraç malı ile ilgili alınmış TS-EN-ISO 9000 veya ISO 9000 veya EN 29000 belgesinin ya da malın özelliğine göre DTM’ce istenebilecek ilave belge ve analiz raporlarının gümrük idarelerine verilmesi halinde Kontrol Belgesi istenmez. Geçici İhracatta ve Bedelsiz İhracat kapsamında yapılan ihracatta da Kontrol Belgesi aranmaz. Ayrıca yurtdışında inşaat, tesisat gibi iş alan müteahhitlerin işçilerin ihtiyacı olan zorunlu standart kapsamındaki malların ihracatında ilgili mercilerce düzenlenecek ihraç müsadesinin gümrük idaresine verilmesi halinde de Kontrol Belgesi aranmayacaktır.
1.8.2.3. Uluslararası Orijin ve Bitki Sağlık Sertifikası
Bitki ve bitkisel ürün ihracatçısı, ihraç edeceği ürünlerin hastalık, zararlı maddeler ve ilaç kalıntıları gibi durumunu gösterir "Uluslararası Orijin ve Bitki Sağlık Sertifikası"nı Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarım İl Müdürlükleri’nden temin etmek zorundadır. Başvuru yapılarak bir kontrolör ile birlikte ürünün yüklendiği yerde ürünün kontrolü yapılır ve kontrolör belgeyi düzenleyerek imzalar. Bununla birlikte alıcı ülkelere göre laboratuar analiz raporları da bu belgeye eklenmelidir. Bu belge ihracatta gümrük idaresine ibraz edilmelidir.
1.8.2.4. Hayvansal Ürünlerle İlgili Sağlık Sertifikası
İhracatçı firmaların, hayvan ve hayvansal ürünlerin ihracatında bu ürünlerin insan ve hayvanlara geçebilen hastalıklardan temiz olduğunu gösterir "Sağlık
Sertifikası”nı temin etmeleri gerekmektedir. Bu sağlık sertifikalarının
İhracatçı yaptığı başvuru ile birlikte İl Müdürlüğü’nden ilgili veteriner veya kontrolörce Hükümet Genelgesi’ne uygun olarak ve alıcı ülkelerin taleplerine göre yapılacak laboratuar analizleri ve kontrolleri sonucunda raporlar düzenlenir. Bu işlemlerden sonra gerekli belge düzenlenerek ihracatçıya teslim edilir.