İş Tat mi ni Ne dir?

Ör güt sel dav ra nış açı sın dan en önem li tu tum lar dan bi ri bi re yin işi ne kar şı ge liş tir-di ği tu tum lar dır. Bu na ge nel lik le iş tat mi ni de mek te yiz. Eğer bu tu tum lar olum lu ise iş gö ren le rin tat min dü zey le ri nin yük sek eğer olum suz ise tat min dü zey le ri nin dü şük ol du ğu belirtilebilir. Bu ko nu da çok ge niş bir li te ra tür bu lun mak ta dır. Ge-nel de bü tün yö ne ti ci ler, yö net tik le ri iş gö ren le rin tat min ve ya tat min siz lik le ri nin bil mek is ter ler. Şe kil 3.2 iş tat mi ni ve ve ya tat min siz li ği ne ne den olan fak tör le ri ge nel ola rak gös ter mek te dir.

İş tat mi ni, iş per for man sı ve ör güt sel bağ lı lı ğı et ki le yen bir kaç bi rey sel me ka-niz ma dan bi ri si dir. Eğer in san lar ça lış ma or tam la rın dan tat min du yu yor lar sa iş ye ri ne kar şı olum lu duy gu la ra sa hip ol mak ta, yap tık la rı işi da ha iyi yap mak ta ve iş ye rin de da ha uzun sü re ler ça lış mak ta dır lar. Şim di ha ya tı nız da en nef ret ede-rek yap tı ğı nız işi dü şü nün. Bu kı sa sü re li ve ya ya rı za man lı bir iş de ola bi lir. Bu

4

işi ya par ken ne ler his set ti niz bir dü şü nün? Bu duy gu la rı nız si zin dav ra nış la rı nı zı ör güt sel va tan daş lık al gı nı zı ve ya üret ken ol ma yan dav ra nış la rı nı zı na sıl et ki le di, ne ler yap tı nız? Bu bö lüm de bu ko nu la ra de ği ni le cek ve ne den ba zı in san lar da ha yük sek tat min duy gu la rı na sa hip olur ken ba zı la rı nın ne den tat min ol ma dı ğı nı gör me ye ça lı şa ca ğız.

İş tat mi ni bi re yin bir işi ya par ken duy duğu ona zevk ve ren bir duy gu ola rak ta nım la nır (Loc ke, 1976: 1297-1350). İş tat mi ni bi re yin işi ni olum lu ve ona zevk ve ren bir duy gu ola rak de ğer len dir me si nin bir so nu cu dur. En kı sa bi çim de iş tat-mi ni yap tı ğı mız iş hak kın da his set tik le ri tat-miz dir. İş tat tat-mi ni yük sek olan ça lı şan lar yap tık la rı iş hak kın da olum lu dü şün ce ve duy gu la ra sa hip ken iş tat mi ni dü şük ça lı şan lar olum suz dü şün ce ve duy gu la ra sa hip tir ler. An cak, ya pı lan ça lış ma lar da ma ale sef iş tat mi ni yük sek olan ça lı şan la rın gi de rek azal dı ğı sap tan mış tır (Col-qu itt, Le Pi ne ve Wes son, 2011: 105). Ör ne ğin; Ame ri ka’da ya pı lan bir ça lış ma da ça lı şan la rın %49’u tat min ol muş ola rak gö rü lür ken bun dan on se ne ön ce bu oran %58’i ola rak sap tan mış tır (Ko netz, 2003: 40). Ör güt sel dav ra nış bi li min de en çok araş tı rı lan ko nu lar dan bi ri iş tat mi ni dir. İş tat mi ni nin üç önem li bo yu tu var dır. Bi rin ci si, bi re yin işi ne kar şı olan duy gu sal tu tu mu dur. Bu ne den le doğ ru dan göz-lem le ne mez, an cak iş ye ri ne yan sı yan dav ra nış lar dan an la şı lır. İkin ci si, iş ile il gi li so nuç lar ta ra fın dan ta yin edi lir. Ya ni bi re yin önem verdi ği şey ler ne de re ce olum-lu ve ya oolum-lum suz bi çim de kar şı la nı yor sa, iş tat mi ni ni ta yin eden şey bu so nuç lar-dan kay nak lan mak ta dır. Eğer ör güt için de bir grup, bir di ğer grup tan da ha faz la Resim 3.2 İş Tatmini Yüksek Bireyler Daha Mutludur Kaynak: www. freedigitalphotos.net Image ID: 10070928 (Erişim Tarihi: 30.04.2012).

ça lış tı ğı nı an cak bu nun kar şı lı ğın da da ha az ödül len di ril dik le ri ni dü şü nü yor sa, bu grup ta ki in san la rın iş le ri ne, pat ron la rı na ve ar ka daş la rı na karşı olum suz tu tum la rı ola cak tır. Çün kü bu ki şi ler tat min siz dir ler. Eğer bu nun kar şı bir durumusöz ko nu-su ise o za man da tat min duy gu la rı için de, iş yer le ri ne ve pat ron la rı na kar şı olum lu tu tum lar ser gi le ye cek ler dir. Üçün cü ola rak, iş tat mi ni bir bi riy le il gi li tu tum lar dan olu şur. O hâl de ba zı in san la rın ve ya ça lı şan la rın di ğer in san lar dan da ha faz la tat min ol ma la rı nı sağ la yan fak tör ler ne ler dir? En ge nel an lam da in san la rın tat min ol ma la-rı nı sağ la yan şey yap tık la la-rı işin bu in san la la-rın ya şam la la-rın da de ğer ver dik le ri bir ta-kım fak tör le ri kar şı la yıp kar şı la ma dı ğı dır. De ğer ler in san la rın bi linç li ve ya bi lin çal tı ola rak ulaş mak ve ya sa hip ol mak is te dik le ri şey ler dir (Loc ke, 1973).

Şim di, birkaç da ki ka dü şü ne lim, yap tı ğı mız iş ten ne bek li yo ruz, ne ye ulaş ma yı ar zu edi yo ruz ve ya yap tı ğı nız işin si ze ne ver me si ni bek li yor su nuz? İyi bir üc ret mi? Ba şa rı duy gu su mu? Ya şa mı nı zı renk len di ren si zi gül dü ren iş ar ka daş la rı mı? Bu şe kil de de ğer ver di ği miz şey le ri sı ra la dı ğı nız za man eli mi ze Tab lo 3.2’ de ver-di ği miz gi bi bir lis te çı ka cak tır. Bu tab lo ya pı lan ça lış ma lar da in san la rın ça lış ma ya şam la rın da öne çı kar dık la rı bir ta kım de ğer le rin lis te si ni on la rı bir ta kım ka te-go ri le re ayı ra rak ver mek te dir (Da wis, 1991: 834-871). Bu önem li un sur lar ne ler-dir? Üc ret, ter fi sis te mi, da nış man lık, iş ar ka daş la rı, işin ken di si, al tu rizm, sta tü, iş çev re si ve ya or ta mı bu un sur lar ara sın da dır.

Ka te go ri ler Be lir gin De ğer ler

Üc ret Yük sek üc ret ve gü ven li üc ret

Ter fi Sis te mi Ter fi nin sık lı ğı ve bi re yin ye te nek le ri ne gö re ya pıl ma sı Da nış man lık Yöneticilerle iyi ilişkiler. Yapılan işin değerlendirilmesi

İş ar ka daş la rı Bir lik te ol mak tan zevk alı nan, so rum lu ve gü ve ni lir arkadaşlıklar İşin Ken di si ^{Yeteneklerin kullanılması, özgürlük ve bağımsızlık, entelektüel} _{pekiştirmeler, yaratıcılık ve başarı duygusu} Al tu rizm Baş ka la rı na yar dım cı ol ma ve ah la ki neden ler

Sta tü Pres tij, baş ka la rı üze rin de güç kul lan ma, ün ve ya şöh ret Çev re Ra hat ve gü ven li

So ru: Bun lar dan han gi si siz ler için en önem li dir?

Değer Kuramı

De ğer ler iş tat mi ni ni açık la ma da önem li bir ro le sa hip tir ler. Bu ku ra ma gö re in-san la rın ya şam la rın da önem ver dik le ri ve ya de ğer ver dik le ri her şey iş tat mi ni açı sın dan önem li bir kay nak ola bi lir. De ğer ku ra mı in san la rın is te dik le ri ile el de et tik le ri de ğer ler ara sın da ki fark lı lık la il gi li dir. Bu fark ne ka dar bü yük se ça lı şa nın duy du ğu tat min siz lik te o ka dar ar ta cak tır (Gre en berg, 2011: 223). Bu yak la şı mın te mel nok ta sı ça lı şan la rın iş ten ne is te dik le ri ni öğ ren mek ve eğer müm kün se on-la rı ver mek tir. An cak, is te dik le ri ni bi le bil mek ko on-lay de ğil dir. Bu nu söy le mek ko-lay an cak yap mak ko ko-lay de ğil dir. Ge nel de bu ku ram ba sit bir eşit lik le ifa de edi lir. Tat min siz lik = (Ne is te dik le ri miz - Ne ye sa hip ol du ğu muz) (De ğe rin ça lı şan için öne mi)

Bu eşit siz lik te ifa de edil me ye ça lı şı lan şu dur: Ne is te di ği miz bu de ğe rin ça lı şan ta ra fın dan ne öl çü de is ten di ği dir. Ne ye sa hip ol du ğu muz ise bu nun iş yeri ta ra-fın dan ne öl çü de sağ lan dı ğı dır. Bu far kın o de ğe rin ça lı şan için ta şı dı ğı önem le çar pı mı bi re yin tat min siz lik dü ze yi ni ve rir. Bu de ğer ça lı şan için ne ka dar önem li ise tat min siz lik dü ze yi de o öl çü de ar tar. Bu nu bir ör nek le gös ter me ye ça lı şa lım.

Tablo 3.2

Yay gın İş De ğer le ri

Kaynak: Colquitt,

LePine, ve Wesson, a. g. e., 2011: 106.

Ör ne ğin, ça lı şa nın üc re tiy le il gi li tat min dü ze yi ni de ğer len dir di ği mi zi dü şü ne-lim. Ça lış tı ğı nız iş ten se ne de T70.000 üc ret al mak is ti yor su nuz an cak iş let me si ze T50.000 ödü yor ol sun. Bu nun so nu cu is te di ği niz le el de et ti ği niz ara sın da T20.000’lik bir fark var dır. Bu si zin bü yük bir iş tat min siz li ği ne sa hip ol du ğu nu zu gös te rir mi? Ha yır, an cak bir şart la eğer üc ret si zin (yu ka rı da ki Tab lo 3.2’de açık-lan dı ğı gi bi) ya şa mı nız da ki en önem li de ğer ise bu tat min siz li ği ni zi art tı rır. Ama üc ret o ka dar önem li de ğil ise bü yük bir tat min siz lik his set me ye cek si niz dir (Col-qu itt, Le Pi ne and Wes son, 2011: 107).

İş tat mi nin de de ğer ku ra mı ça lı şa nın iş tat mi ni ni işin fark lı yön le re gö re de-ğer len dir mek te dir. Çün kü iş tek ba şı na bir an lam ta şı maz. Her iş ya pı lan fark lı gö rev ler den, iliş ki den ve ya ödül ler den olu şur. Ça lı şan lar için iş tat mi ni ile il gi li beş te mel fak tör söz ko nu su dur (Smith, Ken dall ve Hu lin, 1969). Bun lar;

• İşin ken di si: İşin bi rey için ta şı dı ğı an lam, öğ ren me fır sat la rı ve so rum lu­ luk lar şek lin de gö zü kür.

• Üc ret: Bi re yin yap tı ğı iş kar şı lı ğın da el de et ti ği mad di üc ret an la mın da dır. Bu nun mik ta rı ve di ğer ça lı şan lar la kar şı laş tı rıl dı ğın da eşit li ği önem ta şır. • Ter fi Sis te mi: Bi re yin iş te iler le ye bil me ola na ğı nın olup ol ma ma sı dır. • Da nış man lık: Da nış ma nın bi re ye ve re ce ği tek nik bil gi ve dav ra nış sal des­

tek an la mın da dır.

• İş Ar ka daş la rı: Bi re yin bir lik te ça lış tı ğı ar ka daş la rı nın tek nik açı dan ye ter li ve sos yal açı dan des tek le yi ci ol ma la rı dır.

Şim di bu beş fak tö rü da ha de tay lı bir bi çim de in ce le ye lim.

İşin Ni te li ği: İşin içe ri ği, iş tat mi ni açı sın dan bü yük önem ta şır. Bi re yin ça lı

şır-ken işin den el de et ti ği ge ri bil di rim ve ça lı şır şır-ken sa hip ol du ğu ser bes ti yet iş le il gi li iki önem li mo ti vas yon kay na ğı dır. Bi re yin ça lı şır ken işi ni iyi ve ha ta sız yap tı ğı na iliş kin duy du ğu olum lu söz ler, onun için gü dü le yi ci bir du rum ya ra tır. Bi rey, ça-lı şır ken ken di ken di ne ka rar ve re bil me ve in si ya tif kul lan ma hak kı na sa hip ise bu du rum da bi re yin tat mi ni olum lu yön de et ki ler. Yap tı ğı işin il gi çe ki ci ol ma sı, onu ya par ken ken di ni olum lu his set me si, işin tek rar eden sı kı cı bir ya pı da ol ma ma sı ve bi re ye sta tü sağ la ma sı da ça lı şa nın tat mi ni duy gu su nu art tı rır.

Gö rül dü ğü gibi işin ken di si ça lı şa nın yap tı ğı işi ne şe kil de de ğer len dir di ği ve ona iliş kin duy gu la rı na işa ret et mek te dir. İşin re ka bet çi, il gi çe ki ci, say gın, bi re yin be lir li ye te nek le ri ni içe re cek şe kil de ol ma sı sı kı cı, tek rar eden ve ra hat sız lık ve ri ci ol ma ma sı ge re kir.

Üc ret: Bi re yin el de et ti ği üc ret de iş tat mi nin de kar ma şık ve çok bo yut lu bir

özel lik ta şır. Üc ret, hem bi re yin te mel ge rek si nim le ri ni kar şı lar hem de bi re yin üst dü zey ih ti yaç la rı nı kar şı la ma da bir araç tır. Ça lı şan lar al dık la rı üc re te ba ka-rak yö ne ti min ken di le ri hak kın da ne dü şün dü ğü nü tah min eder ler. İyi bir üc ret iş ve re nin ken di sin den mem nu ni ye ti ni, dü şük üc ret ise mem nu ni yet siz li ği ni ifa de eder. Bi re yin üc ret ya nın da el de et ti ği ek ge lir le r de önem ta şır. An cak, bun lar üc-ret ka dar önem li de ği dir. Ba zı la rı bu ek ge lir le ri önem se mez, çün kü onun pra tik te ta şı dı ğı an la mı bil mez.

İn san lar üc ret le ri ni de ğer len di rir ken ger çek ten hak et ti ği üc re ti alıp ala ma-dı ğı nı, bu üc re tin de vam lı lık ta şı yıp ta şı ma ma-dı ğı nı, nor mal ve lüks sa yı la bi le cek birta kım ge rek si nim le ri ni kar şı la yıp kar şı la ma dı ğı nı göz önü ne alır lar (Smith, Ken dall ve Hu lin, 1969). El bet te ça lı şan lar için çok pa ra her za man iyi dir. Ge nel de ça lı şan lar al dık la rı üc re ti ken di le ri gi bi ben zer iş le ri ya pan in san la rın al dık la rıy la kar şı laş tı ra rak bir de ğer len dir me ya par lar.

Terfi Sis te mi: Yük sel me fır sat la rı da iş tat mi ni açı sın dan önem li dir. El bet te da-ha ça buk ve sık yük sel me ler iş tat mi nin de önem li bir rol oy nar. Ter fi nin adil bir bi çim de ya pıl ma sı da önem li dir. Ter fi yi da ha çok hak eden bir kim se var ken, hak et me yen bir ki şi nin ter fi et me si hu zur suz luk ya ra tır ve tat mi ni olum suz yön de et-ki ler. Kı dem sı ra sı na gö re ter fi nin ge çer li ol du ğu bir sis tem den ça lı şan lar olum lu yön de et ki le nir ve iş tat mi ni yük se lir. An cak ter fi si ni gös ter di ği per for mans so-nu cun da alan bir kim se nin tat min dü ze yi, kı de me gö re ter fi alan bi rey den da ha yük sek tir. Ay nı şe kil de maa şın da % 10 ar tış olan bi re yin tat min dü ze yi, % 20 ar tış olan bi rey den da ha dü şük ola cak tır. Bu ne den le üst dü zey yö ne ti ci ler de ter fi da ha yük sek iş tat min le ri ne yol açar ken, alt dü zey ça lı şan lar da ter fi da ha dü şük iş tat-mi ni ne yol açar.

Ter fi nin ne sık lık ta ol du ğu, adil ve ye te ne ğe gö re ya pıl ma sı yu ka rı da da be lir-til di ği gi bi önem ta şır. Bu ra da bir nok ta yı be lirt mek te fay da var dır; ba zı ça lı şan lar üc ret te ol du ğu gi bi sık ter fi al mak is te mez ler. Çün kü, her ter fi be ra be rin de so-rum lu luk ve da ha uzun sü re li ça lış ma yı ge rek ti re bi lir. An cak, ge nel de ter fi in san-la ra ki şi lik ge li şi mi, da ha iyi üc ret ve say gın lık ge tir di ği için ter fi ye de ğer ve rir ler (Loc ke, 1973).

Ter fi sis te mi nin sık ol ma sı ne den ba zı ça lı şan lar için so run ya ra tır?