İÇERİK ANALİZİ

Tespit edilmiş Müslüman kadın yazarların üretmiş oldukları metinler üzerinden yapılacak olan araştırma kadın yazarların kitapları, gazete yazılarını, röportajlarını temel araştırma malzemesi olarak alıyor. Bu metinler bir tek Kadın konulu metinler değiller.

O sebeple kadın konulu metinler ayıklanıp araştırmanın malzemesi olarak ortaya çıkartılmıştır. Ele alınan yazar kadınlar genelde İslamcılık, siyaset yazıları yazmaktadırlar, kitapları olanlar veya kitapları olmayıp düzenli gazetelerde yazan kadınlarda vardır. Kadın konusunda yazılarının bazıları felsefik, ideolojik tartışmalardan oluşurken bazıları da günlük yaşanan olaylara verilen tepkilerden oluşmaktadır. Ali Bulaç ile girilen polemik yazılarıyla başlayan hikaye, “Başörtülü aday yoksa oy da yok”

kampanyalarıyla kürtaj tartışmalarıyla da hareketlenmiştir. İslamda kadının yeri konusunda kafa yoran ve günümüz İslamlılık anlayışında kadının konumunu tanımlamaya çalışan bu kadınların kimisi kendini “Müslüman feminist” tanımlarken, kimisi ise bu tanımlamaya karşı çıkıyor. Bazı kadınlar ise kendilerini “kadın hakları savunucusu” olarak tanımlamayı daha uygun görüyor. Bahsi geçen kadınların metinleri İçerik analizi yöntemi ile ele alınmıştır.

Sosyal bilimlerde Nicel araştırma yöntemleri ile nicel araştırma yöntemleri arasında bir tartışma olagelmiştir. Nitel araştırmaların zayıf ve güçlü yanları konular bazında ele alındığında daha anlamlı olmaktadır. Araştırmanın yöntemi olan içerik analizi yöntemi bir nitel araştıma yöntemi olarak nitel araştırmanın zayıflıklarını ve güçlülüklerini barındırmaktadır. Bunlar nelerdir diye bakılacak olursa;

1-Nitel araştırmalarda öznelliğin ağır basacağı düşünülmektedir.

2-Araştırma “izlenimler”i de kapsayacak şekilde devam ettirilir.

168

3-Ulaşılacak bilgiler genel içeriktedir ve sonuçlarda yorumların payı önemli bir yer tutar.

4-Araştırmanın sonuçları bir başkasıyla kıyasıya karşılaştırılmaz. (Bilgin, N., 2006: vii)

Bu eleştiriler aynı zamanda araştırma yönteminden kaynaklı sınırlılıkları da belirtmektedir. Entelektüel kadınların yazınlarından ortaya çıktığı ifade edilen Müslüman kadının kadın olma ile ilgili tartışmalarının serüveni onların yazınlarından takip edilmeye çalışılmıştır. Bu yazıların denk geldiği anlamlar ve duruşları arama çabası içinde izlenimleri de beraberinde getirecektir. Sonuç olarak söylenecekler dolayısıyla dönem ve yazılardaki ifadelerin yorumlanması ile anlam bulacaktır.

Nitel araştırmanın güçlü yönleri de sıralanacak olursa;

1-Nitel araştırmanın öznelliği aynı zamanda yaratıcılık ve başka bir perspektiften bakmanın imkanı olabilir.

2-Nitel araştırmalara uygun konularda nicelleştirmeye çalışma kategorileri ve standartları zorlama sonuçları çarpıtabilir veya eksik bırakabilir.

3-Nicel yaklaşım detaylarda takılabilir, bütünü gözden kaçırma riski nitel araştırmalarda daha azdır.

4-Nicel araştırmalar daha yüzeyde kalan hususları kavrayabilir, bir mesajın bir anlatının derindeki gerçek anlamı nitel araştırmayla daha kolay yakalanabilir.

Araştırmanın konusu gereği, standartlar ve kategorilerde zorlamak anlamaya çalışılan konuyu eksik bırakabilecektir. Bir toplumsal hareketliliği daha adı konmamış ve içinde bulunan aktörlerle değil onların ideolojik ve siyasal tartışmalarını yürüten entelektüeller üzerinden bakmaya çalışmayı içerik analizi mümkün kılmaktadır.

Araştırma yöntemi olan içerik analizinin birçok metodu vardır. Genel olarak yöntemi tanımlamak gerekirse; Früh’ün tanımı verilebilir. İçerik analizi, araştırmacı tarafından

169

tanımlanmış araştırma sorusu açısından önem arzeden anlam içerikleri üzerinde odaklaşan bir arama ve tarama stratejidir. İçerik analizi, araştırmacının kuram açısından önemli olan anlamların yapılandırılmasına ve sınıflandırılmasına yönelik açıkça ortaya koymuş olduğu bir öneridir. İçerik analizi aynı zamanda iletişim amacıyla üretilen ve kullanılan işaretlerin biçimsel görünümlerini değil içeriğini yani kendisini araştırmaktadır. Eklenmesi gereken bir husus da; içerik analizinin amacı, genelde çok sayıda metin içeriklerinin ortak yönlerini ortaya koymaktır.

Merten’in içerik analizi tanımı; sosyal gerçeğin belirgin içeriklerinin özelliklerinden, içeriği belirgin olmayan özellikleri hakkında çıkarımlar yapmak yoluyla sosyal gerçeği araştıran yöntemdir. Burada denmek istenen; mevcut metinlerden hareketle sosyal gerçeğe yönelik temel önermeler elde etmeyi amaçlamaktadır. Buradan yapılabilecek çıkarım, içerik analizinin salt bir betimleme ve tasvir etme aracı olarak kullanılmadığı tam tersine çıkarım yapma yoluyla sosyal gerçeğin belirli boyutlarını araştıran bir yöntem olduğudur. (Gökçe, 2006: 18-19)

Bundan kalkarak içerik analizinin konusu dille inşa edilen sözlü (beyanlar, röportajlar), yazılı (kitap, dergi, hikaye) metinlerdir. Araştırmadaki Müslüman kadınların verdikleri röportajlar ve yazıdıkları kitaplar ve makaleler gibi. Bu metinlerin bir iletişim eylemi olduğu ve bu metinlerin okurlarının olduğu metinlerin yalnızca kadınları değil aynı zamanda okuyucularını da temsil ettiği görüşü içerik analizinin özelliğinden başka bir tanesidir. İçerik analizi, yazılı hale getirilebilen her türlü metni analiz etmeye uygun bir yöntemdir. İçerik analizinin amacı kamusal alana yönelik üretilen ve kurgulanan metinleri çözümlemektir. Genelde içerik analzi, yalnız kitle iletişim araştırmalarının içeriklerinin analizi için uygun bir yöntem gibi algılanmaktadır. Aksine, içerik analizi kitle iletişimin ötesinde edebi eserleri, romanları, tarihi eserleri, dini ve ilahi metinleri, yazıtları, arşivleri ve kamuoyu için üretilen her türlü söylev ve söylemleri analiz edebilen bir yöntemdir.

170

İçerik analizi tek bir metni analiz etmeye uygun değildir. İçerik analizinin temel amacı, sayıca fazla olan metin yığınında, araştırma sorusu açısından önem arz eden ortak bilgileri tespit etmek ve değerlendirmektir. Bundan anlaşılan, içerik analizinin araştıracağı metinlerin içeriklerinin her yanıyla ve tüm boyutlarıyla ilgilenmemekte, özellikle ve öncelikle araştırma açısından önem arzeden boyutlarına odaklamaktadır.

Müslüman kadın yazarların bütün metinleri veya kitapları araştırmanın nesnesi yapılmamıştır. Kadın konusunu ele aldıkları metinler öncelikli olarak ele alınmış ve incelenmiştir.

Araştırmamız için içerik analizinin en uygun geldiği başka bir özelliği de içerik analizinin belirli kurallar çercevesinde açıkça görünen ve bunun ötesinde örtülü/üstü kapalı, yani satır aralarına gizlenen anlamları da tespit etmeye yinelik bir çalışma olmasıdır. Müslüman kadınların kadın sorununu tartışırken feminizm gibi kadın hakları gibi tanımlamaları kullanmazken aslında bu kavramları çağrıştıran temel yaklaşım içinde olduğunu görmek araştırmanın önemli çıkarımlarından biridir.

İçerik analizi, araştırmanın sorusu doğrultusunda, metinlerin içeriklerinden önem arz eden bilgileri seçmekte ve yorumlamaktadır. İçerik analizi öncelikle ana sorunun, yani araştırma sorusunun tanımlanmasını, araştırma amacının ve buna uygun varsayımların oluşturmasını gerekli kılmaktadır. (Gökçe, 2006: 28)

İçerik analizi, metinlerdeki düzenliliği ve ortak noktaları tespit etmeyi amaçlar. Başka bir deyişle içerik analizinin hedefi metinlerdeki ortak özelliklerdir. İçerik analizi öncelikle araştırmanın yönünü belirleyen temel sorun ve bağlamda formüle edilen varsayımlar çerçevesinde oluşturulan bir kategorileştirme işlemidir. Kategorileştirme, kuramsal ve ampirik düşünceler ışığında oluşturulan ve araştırmanın objesini oluşturan metinlerde sınanarak genelleştirilen kategorilere metin içeriklerinin anlamlandırılarak ve yorumlanarak yerleştirilmesi işlemini ifade etmektedir. Bunu daha da genelleştirecek

171

olursak, içerik analizinin doğası gereği seçici bir yöntem olduğunu söyleyebiliriz.

Seçiçilik işlevini ise kategoriler yapmaktadır.

İçerik analizinde metinler çok önemlidir, metinlerin her zaman belirli çağları temsil ettiği düşüncesi belirleyicidir. Metinler birer tarihsel dokümandır. İçerik analizi metnin, metin-okuyucu etkileşiminden hareketle içinde bulunduğu koşullar açısından ne anlama gelebileceğini ortaya koymayı temel amaç edinmiştir. Söylenmek istenen ve anlaşılanın ne olduğu tartışması içerik analizinin özünü oluşturur. (Gökçe, 2006: 29)

Berelson’a göre, içerik analizinin temel amacı betimlemedir. Bu nedenle içerik analizi bir teknik olarak görülüp değerendirilmektedir. Ancak hemen hemen aynı yıllarda içerik analizinin metot olduğundan; buna paralel olarak da, içerik analizinin amacının içeriklerden sosyal gerçeğin belirli boyutlarına yönelik çıkarım olanakları olduğundan söz edilmektedir. Yöntem, teknik, araç, metot kavramları eşdeğer olarak kullanılmaktadır. Bunun da nedeni içerik analizinin genel bir çatı oluşturması ve bu çatıya, bir teknikler ve araçlar yelpazesini dahil etmiş olmasıdır. İçerik analizinin bir yöntem olduğu ve amacının betimleme değil, çıkarım olduğuna vurgu yapmaktadır.

(Gökçe, 2006: 38)

İçerik analizi bir metnin nasıl anlaşıldığını, metnin bugün açısından ne anlama geldiği sorusu üzerine odaklanmaktadır. İçerik analizi bir smöylemin ya da metnin “Bizim için bugün ne anlama geliyor?” sorusu üzerinde odaklanmaktadır.

İçerik analizinin hususları:

Analizin Nesnesi: Çok sayıda metin sözkonusudur. Metnin betimlenmesi değil, metnin içeriklerinden sosyal gerçeğin belirli boyutlarına yönelik çıkarımlar ön plandadır.

Araştırma nesnesi, metnin bizzat kendisidir.

172

Analizin Odaklandığı noktalar: Metinlerin ortak özellikleri üzerinde durur. Kurumsal ve ampirik düşünceler ışığında kategori sistemi geliştirir ve uygular. Bu nedenle araştırma metinlerinde ortak olan ve sıkça tekrar eden boyutlar belirlenir. Anlaşılan metinler analiz edilir. Anlamı üzerinde uzlaşı sağlanan iletişimin boyutları anlamlandırıldığı ve kategorilere yerleştirildiği zaman yorum süreci bitmiş sayılır.

Amaç: Metnin bugün açısından ne anlama geldiği sorusu üzerinde odaklanır.

Analiz sonuçlarının yorumunu değerlendirme: Analiz evren olarak belirlenen metinlere ortak olan anlam potansiyelinin temsil edilmesi, yani yinelenen özellikler üzerinde durur.

Nesnelliğin Sağlanması: Araştırmacının metin karşısındaki konumu, metinden uzaklaşma ile sağlanır. Araştırma dizaynının aşamalarının, değişkenlerin ve kategorilerin açıkça belirlenmesi ve kesintisiz uygulaması, sınıflandırmanın doğru olup olmadığı, araştırma sonunda metinlerin yorumunun doğrultusunda ortaya konmaktadır.

(Gökçe, 2006: 48-49)

İçerik analizinin temel taşı kategorilerdir. Kategoriler net ve açık bir şekilde formüle edilip soruna ve içeriğe iyi bir şekilde uyarlandığı takdirde araştırmalar üretken olurlar.

İçerik analizinde kategorilerin işlevlerini şu şekilde belirlemek mümkündür;

- Kategori sistemi bir ölçek sunmaktadır ve bu ölçek, araştırma sorusu açısından önemli olan bilgilerin metinden seçimini belirlemekte ve yönlendirmektedir.

- Kategori sistemi üzerinden sosyal gerçek yapılandırılmakta ve tanımlanmaktadır.

173

- Kategori sistemi, sosyal gerçeğin unsurlarını belli kriterlere göre birbirinden farklılaşarak gruplandırmakta ve bu süreçte araştırma sorusu açısından önem arz etmeyen anlam farklılıkları analiz dışı bırakılmaktadır.

174 İçerik Analizine tabi tutulan metinlerin sayıları

Yazar Adı Kitap Makale Röportaj

Hidayet Şefkatli Tuksal

1 100 2

Cihan Aktaş 18 130 2

Nazife Şişman 8

Yıldız Ramazanoğlu 10 2

Sibel Eraslan 13 100 1

Özlem Albayrak 120

Esra Elönü 5 130

Yukarda metinleri tasnif edilmiş yazarların metinleri sıra ile konuya ilişkin başlıklarla yorumlanacaktır. Her yazarın ağırlık noktalarının farklı olması sebebiyle metinlerinde öne çıkan konularda farklılık göstermektedir İçerik analizinin her yazar için ayrı ayrı yapılması öngörülmüştür. Kuramsal çercevede tanımlanmış feminizmlerle benzerliklerinin bulunması içerik analizinin bir boyutunu oluştururken, diğer boyutunu kadın yazarlardaki feminst kuramlara uymayan farklılıklar ve özgünlükler oluşturmaktadır. Yazarların söyleminden ortaya çıkan kategoriler farklılık ve özgünlükler başlığı altında toplanacaktır.

175