gerekse araştırmaya yönelik göz takip sistemleri üzerinde geliştirmeler ve yenilikler devam etmekte olup hastaların demo sistemleri kendi mekanlarında test etmeleri için fırsat da yaratılmaktadır.
iziksel engel, bireylerin hayatını az ya da çok değiştiren, çok çeşitli boyutlarda ve derecelerde olan kronik ya da geçi-ci vücut engellerinin oluşturduğu şartın genel tanımlamasıdır. “Engelliler”
kelimesi ile yola çıkıldığında toplumsal algının daha çok tekerlekli sandalyeye ve görmeyenlere odaklanan bir ala-na yoğunlaştığı görülmektedir. Top-lam nüfusun birçok ülkede yüzde 10’unun engelli nüfusundan oluştuğu belirtilmekle birlikte bunun çok bü-yük bir bölümünün yaşlılığa bağlı kro-nik sorunlara sahip nüfusu içerdiği bi-linmektedir. Gelişmiş ülkelerde nüfusun içinde engelli oranı artarken, gelişmemiş ülkelerde bu oranların (ölümler nedeniy-le) daha düşük olduğu dikkat çekici-dir. Kuşkusuz engelli bireyler
F
toplumun doğal bir parçası olup yaşamlarını olabildiğin-ce anlamlı ve rahat, üretken biçimde sürdürmeleri için tüm topluma görev düşmektedir.
Tüm engellilik spektrumu içerisinde çok ağır engellile-rin de olduğu bir gerçektir. Engellilerle çalışırken far-kettiğimiz önemli bir konu her bireyin kendi engelinin onun için oldukça önemli olduğunu kendi çerçevesinde değerlendirilmesi gerektiğidir. Çoğunlukla nefes almak, konuşmak, başını hareket ettirebilmek yaygın görünen engelli bireyler arasında olmadığı için ağır engellilerin çok yüksek bilinilirliği ancak meşhur kişiler olması ya da yakın aile içinde yer alması ile mümkün
ol-maktadır. Bu yazıda bunlar arasında tamamen tüm kas hareketleri yeteneklerinin kaybedilmesi sonucunda dış dünya ile ilişki kurma problemi yaşayan engellilerin, yaklaşık 25 yıldan bu yana geliştirilmesi ve satışında görev aldığım, kısmen araştırma projelerine konu olarak çalıştığım
“eyetracking” (göz takibi) teknolojilerini nasıl kullandıkları ve yararlandıkları üzerinde sizlere bilgi vermeyi amaçladım.
Kas hareketlerinin tamamıyle ortadan kalk-masına yol açan çeşitli hastalıklar
arasında en yaygın bilineni
GOSB TEKNOPARK
22
ALS (Miyothropic Lateral Sclerosis) ya da Lou Gehrig Syndrome olarak bilinen hastalıktır. Bu hastalığın ne-deni tam olarak bilinememekle birlikte motor sistemi sinir damarlarının izolasyonlarının vücudun bağışıklık sistemi tarafından yok edilmesi neticesinde sinyallerin kaslara ulaşmasının ortadan kalkmasına doğru gelişen yavaş yavaş ilerleyen kronik bir seyri mevcuttur. Bu has-talık ilerlediği dönemde nefes almayı, baş hareketlerini dudak hareketlerini de etkilediği için hastalar yemek yi-yemezler, nefes alamazlar. Çok nitelikli bakım ile uzun yıllar yaşatılabilirler. Bunun için boğazdan ve mideden boru yerleştirilmesi yöntemi ile beslenme ve solunum cihazı ile nefes alınması mümkün hale gelir. Bu şartlar-daki hastaların günlük bakımı oldukça meşakkatli olup tecrübeli hemşirelerin vardiyalı çalışmasını gerektiren, maddi manevi olarak aileyi ve hastayı yıpratıcı olarak yürütülmektedir. Ülkemizde yaklaşık beş bin kadar ALS hastası olup isimleri bilinen ünlüler arasında Suna Kıraç, Trabzonsporlu Futbolcu İsmail Gökçek ve tabi dünyada ise Stephen Hawking örnek gösterilebilir.
Bu tür kas hastalıklarının beyne omurilikten iletişim sağ-lamayan bağlarla bağlı olan göz ile yapılması mümkün-dür. Pratik hayatımızda pek çok yatar ve konuşamayan hastalarla iletişimde göz kırpma, bir yere bakma, aşağı yukarı bakma gibi seçenekleri kullandığımızı hatırlama-lıyız. “Acıktınız mı” sorusuna göz hareketi ile kolaylıkla
yanıt verilebileceği gibi belirli seçe-neklerin gözle bakarak işaretlenmesi
ve hasta yakınına, hekime, hemşireye isteklerin yöneltilebilmesi insanlık
ta-rihinin başından beri kullanılagelen iletişim yöntemleridir.
İşte bu prensibi bilişim teknolojile-ri sayesinde 1990’lı yıllardan bu yana
kullanmak mümkün olmuş ve çok ağır fiziksel engeli olduğu için
ileti-şim sorunu yaşayan kişilerin dünya-larını değiştiren çözümler geliştiri-lebilmiştir. 1995 yılından bu yana bu
konuda lider olan Amerikan firması LC Technologies ile birlikte proje-ler geliştirdikten sonra 2000 yı-lından bu yana firmanın Ortadoğu ve Balkan bölgesinde temsilciliğini Humeksis firması olarak yapmak-tayız. Geliştirilmesi aşamalarında da araştırmacı ola-rak yer almam nedeniyle hangi iletişim problemlerinin hangi teknolojik çözümlerle giderilebileceği konusunda gerek hastalara gerekse diğer hekim ve araştırmacılara bilgi vermekteyiz. Özellikle hala baş hareket kapasite-sini kaybetmemiş olan hastaların daha ekonomik olan
“headmouse” kullanmalarını önermekte, bu şartların mümkün olmadığı durumlarda ise “Eyegaze Communi-cation System” kullanmalarını önermekteyiz. “Eyegaze”
eyetracker sistemleri yarım santimetreye kadar inebilen patentli teknolojiye sahip hassasiyetleri ve kullanım ko-laylığı ile dünyada sağlık alanındaki kullanımda liderliği-ni sürdürmektedir.
Eyegaze Communication System, bir tablet bilgisa-yar ve buna bağlı kızılaltı özel frekansta çalışan sürekli Şekil 1: Eyetracker
cihazı ve sanal klavye
GOSB TEKNOPARK
23
gözü izleyen özel bir yazılımla desteklenen düzenekten oluşmaktadır. Kullanıcı olan hasta, basit bir kalibrasyon işlemi ardından sistemi hemen kullanmaya başlayabil-mekte, kelimeleri bir araya getirmek için sanal klavye-deki harflere teker teker arka arkaya bakmaktadır (Şekil 1). Bu sistemlerde genellikle tıklama için uzun bakma kullanılır. Sanılanın aksine göz kırpma çok kullanılabilir olmamaktadır. Sistemlere ayrıca çevresel birimlerin ve ışık, zil ya da televizyon gibi cihazların kontrolü, normal bir bilgisayarın kontrolü ve internet kullanımı mümkün olmaktadır. Bu sayede kronik engelli hastaların dünyası
değişmekte, özellikle sanal ortamda var olabilmekte ve eski arkadaşları ile konuşabilmektedirler. Sisteme yer-leştirilen ses sentezleyici yardımı ile oluşturulan kelime-ler seslendirikelime-lerek Türkçe ya da diğer dilkelime-lerde konuşma-nın akıcı bir biçimde sağlanması ile hasta arkadaşlarını ziyarete gelenler ya da yakınları ile iletişimi tamamen kopuk olan, bir yerinin kaşındığını bile söylemekten yok-sun olan hastaların eski sohbetlerini yapabilir hale gel-dikleri, şakalaşabildikleri yaygın olarak gözlenmektedir (Şekil 2).
Eyetracker sistemlerin bir başka kullanım alanı ise insan makine etkileşimi alanında, kullanılabilirlik alanında ya da psikoloji alanında araştırma ve geliştirilmelerde kul-lanılmalarıdır. Gözler yalan söylemez deyiminden de ko-layca çıkarılacağı gibi gözlerin hareketleri ve nereye bak-tığı kişinin algısal durumu hakkında bilgi verebilmekte, bu bilgi ise yararlı bir formata dönüştürülebilmektedir.
Humeksis olarak GOSB Teknopark bünyesinde, gerek engellilere yönelik gerekse araştırmaya yönelik göz ta-kip sistemleri üzerinde geliştirmeler ve yenilikler devam etmekte olup hastaların demo sistemleri kendi mekanla-rında test etmeleri için fırsat da yaratılmaktadır.
Detaylı bilgi için firmamızla iletişime geçilmesi ya da www.eyegaze.com adresinden bilgi alınması mümkün-dür. l
Şekil 2: Eyetracker Kullanıcısı
GOSB TEKNOPARK