Türkiye ile Azerbaycan arasında kültürel ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla atılan adımlardan biri 1994 tarihinde imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasındaki Dostluğun ve Çok Yönlü İşbirliğinin Geliştirilmesine İlişkin Anlaşma”220 olmuştur. Bu anlaşma ile taraflar kültür ve güzel sanatlar çevreleri arasındaki ilişkileri geliştirmeyi, tarihsel ve kültürel mirasın korunmasına yardımda bulunmayı kabul etmiştir.
Bu anlaşma ile aralarındaki kültürel uyumu geliştirme isteğini ortaya koyan Türkiye ile Azerbaycan arasında yine 1994 yılında “Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Bilimsel, Teknik, Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Alanlarda Kapsamlı İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır.221 Her iki anlaşmanın da 9 Şubat 1994 tarihinde, yani aynı gün ve tarihte imzalanmış olması iki devletin birbirleriyle ilişkilerini hızlı bir şekilde geliştirme arzularını görmek açısından dikkat çekicidir. Türkiye ve Azerbaycan imzaladıkları bu
219 Bal, a.g.e., Nobel Yayın Dağıtım, 2004, s. 393.
220 “Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasındaki Dostluğun ve
Çok Yönlü İşbirliğinin Geliştirilmesine İlişkin Anlaşma”, Resmi Gazete, sayı 21945, 30 Mayıs 1994.
221 “Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Bilimsel, Teknik, Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Alanlarda Kapsamlı İşbirliği Anlaşması”, Resmi Gazete, sayı 21945, 30 Mayıs 1994.
anlaşmada aynı kültürü paylaşmanın bilincinde olduklarını belirterek, bu alanda mevcut olanaklarını arttırmaya, karşılıklı olarak birbirlerinin deneyimlerinden yararlanmaya; uzman, sanatçı, bilim adamı ve araştırmacı değişiminde bulunmaya karar vermiştir.
İki devlet arasındaki kültürel uyumun gelişimi için imzalanan uluslararası bağıtlardan biri de 1994 tarihli “Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Kültür ve Güzel Sanatlar Alanında İşbirliğine İlişkin Protokol”dür.222 Bu protokol ile taraflar, kültür ve güzel sanatlar alanında işbirliği yapılması ile ilgili önlemler alınmasına, kültürel ilişkilerinin genişlemesine yardımlarda bulunmaya, düzenledikleri uluslararası müzik, şarkı, dans ve folklor festivallerinde birbirlerinin sanatçılarının ve gruplarının katılmasını teşvik etmeye karar vermiştir. Bununla beraber, protokolde iki ülkenin kütüphaneleri arasındaki ilişkilerin gelişimine yardımcı olunması da kararlaştırılmıştır. Bu hükmü, Türkiye ile Azerbaycan arasındaki kültürel uyumun gelişimi için iyi bir temel olarak ele almak mümkündür.
Sovyetler Birliği döneminde Ruslaştırma politikasına maruz kalan Azerbaycan Türkleri’nin, Türkiye’deki bilimsel kaynakları kullanma imkanına sahip olmaları, dil, din ve tarih gibi konularda Türkiye’nin yapmış olduğu araştırmalar sonucunda ulaşılmış olan bilgi ve belgelerden istifade etmelerine imkan tanımıştır. Bu durum, kendi kimlik ve inancına ilişkin kaynaklar bakımından yeterli dökümanlara sahip olmayan Azerbaycan için, Türkiye tarafından yapılmış önemli bir katkı olarak değerlendirilebilir.
Protokol’de Türkiye ile Azerbaycan arasındaki kültürel ilişkilerin gelişimine katkı sağlaması amacıyla her iki ülkede kültür merkezlerinin açılması konusunda da karar alınmıştır. Bu çerçevede 1949 yılında Ankara’da kurulmuş olan Azerbaycan Kültür Derneği’ne 1994 yılında Kamu Yararına Çalışan Dernek Statüsü verilmiştir.223 Kurulduğu yıldan itibaren Azerbaycan Türkleri’nin sorunlarının Türkiye’de duyurulması ve Azerbaycan
222 “Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Kültür ve Güzel Sanatlar Alanında İşbirliğine İlişkin Protokol”, Resmi Gazete, sayı 23078, 12 Ağustos 1997.
223 Azerbaycan Kültür Derneği, “Azerbaycan Kültür Derneği’nin Ankara’da Kuruluşu”, (Erişim) http://www.azerbaycankulder.org/dh.html, 24 Nisan 2009.
kültürünün tanıtılması amacıyla faaliyetlerini sürdüren bu dernek, iki ülke arasındaki kültürel uyumun sağlanması için önemli bir konuma sahip olmuştur. 1952 yılından itibaren Azerbaycan Türk Kültür Dergisi’ni yayınlamaya başlayan Azerbaycan Kültür Derneği, bu dergiyi iki aylık periyotlarla günümüzde de yayınlamaya devam etmektedir.224 Derneğin faaliyetleri Azerbaycan ve Türkiye tarafından memnuniyetle karşılanmakta ve iki ülkenin birbirine karşı duymuş oldukları yakınlık duygusuna da katkı sağlamaktadır. Azerbaycan Kültür Derneği Genel Başkanlığı görevini yapmış olan Cemil Ünal’ın, Ebülfez Elçibey’in daveti üzerine, Elçibey Kabinesi’nde Toprak Reformu Bakanı olarak görev almasını225 bu yakınlık duygusunun bir sonucu olarak ele almak mümkündür.
Protokol’deki bu hükme uygun olarak Türkiye kültürünü Azerbaycan’da tanıtmak amacıyla da çalışmalarda bulunulmuştur. Yapılan çalışmalar sonucunda Nahcıvan Devlet Üniversitesi Nahcıvan Atatürk Araştırma Fonu oluşturulmuş ve Nahcıvan Devlet Üniversitesi Bilimsel Şurası’nın 1995 yılında aldığı bir kararla, Bakü’de Atatürk Araştırma Merkezi kurulmuştur.226 Ayrıca Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasının ardından oluşturulması çalışmaları başlayan Azerbaycan Kültür Merkezi’nin kuruluşu da 2008 yılında İzmir’de gerçekleştirilmiştir.227 Türkiye ile Azerbaycan’ın birbirlerinin ülkelerinde kurmuş oldukları bu merkezler, iki ülke arasında ortak kültürel faaliyetler yürütülmesine, her iki ülkenin sanatçılarını bir araya getirerek kişiler arası ikili ilişkiler geliştirilmesine ve bu şekilde, iki ülkenin sadece devlet düzeyinde değil, aynı zamanda kişi düzeyinde de uyumlu hale gelmesine katkı sağlamaktadır.
224 Azerbaycan Kültür Derneği, a.g.i.k., 24 Nisan 2009.
225 Azerbaycan Kültür Derneği, a.g.i.k., 24 Nisan 2009.
226 Zekiye Kopaçlı, “Yurtdışında Kurulan Atatürk Araştırma Merkezleri”,
(Erişim) http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=470, 24 Nisan 2009.
227 Azerbaycan Kültür Merkezi, “İzmir Azerbaycan Kültür Merkezi Kuruldu”,
(Erişim) http://azerbaycankulturmerkezi.blogspot.com/2008/01/izmir-azerbaycan-kltr-merkezi- kuruldu.html, 24 Nisan 2009.