Türkiye ile Azerbaycan’ın Ermenistan’a karşı uyum içinde hareket ettikleri meselelerden biri de Ermenilerin soykırım iddialarıdır. 1948 tarihli BM Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi’ne göre soykırım;
ulusal, etnik, ırksal veya dinsel bir grubu, kısmen veya tamamen ortadan kaldırmak amacıyla aşağıdaki fiillerden herhangi birinin işlenmesidir: 48
a) Gruba mensup olanların öldürülmesi;
b) Grubun mensuplarına ciddi surette bedensel veya zihinsel zarar verilmesi;
c) Grubun bütünüyle veya kısmen, fiziksel varlığını ortadan kaldıracağı hesaplanarak, yaşam şartlarını kasten değiştirmek;
d) Grup içinde doğumları engellemek amacıyla tedbirler almak;
e) Gruba mensup çocukları zorla bir başka gruba nakletmek.
I. Dünya Savaşı sırasında Doğu Anadolu bölgesinde Ermeni nüfusunun Rus askerleriyle birlikte hareket etmesi, Türk köylerine baskınlar düzenlemesi ve bunun sonucunda Türkler ile Ermeniler arasında sorunların yaşanması bu bölgenin güvenliği için Ermeni nüfusun göç ettirilmesini gerektirmiştir. 1915 yılında kabul edilen Tehcir Yasası ile bu bölgede yaşayan ve devletin güvenliğine aykırı hareket eden kişilerin başka bir bölgeye nakledilmesi kararı alınmıştır. Bu yasada Ermeni kelimesi geçmemektedir.49 Alınan karar çerçevesinde sadece Doğu Anadolu bölgesinde sorun çıkaran Ermenilerin göçe tabi tutulması, buna karşılık, İzmir ve İstanbul gibi yörelerde yaşayan Ermenilerin göç kapsamı dışında bırakılması da çıkarılan yasanın Ermeni Milleti’ni hedef almadığının bir başka göstergesidir. Ancak
48 Convention of Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, New York, 9 December 1948,
(Erişim) http://www.un.org/millennium/law/iv-1.htm, 9 Ekim 2008.
49 Baskın Oran, Türk Dış Politikası (Cilt I: 1919-1980), (İstanbul: İletişim Yayınları, 2001), s.102.
Ermenistan, Tehcir Yasası’nın Ermenilere karşı soykırım amacı taşıdığını ileri sürmektedir. Ermeniler bu düşüncelerini dünya kamuoyuna da kabul ettirerek Türkiye’ye prestij kaybettirmek ve siyasi bakımdan sıkıştırmak arzusundadır.
Ermenistan 1991 yılında bağımsızlık ilan etmesiyle birlikte sözde Ermeni soykırımını dünyaya tanıtma girişimlerinden bahsetmeye başlamıştır.
23 Ağustos 1991 yılında kabul edilen Ermenistan’ın Bağımsızlık Bildirisi’nde
“1915 yılında işlenen soykırımın uluslararası platformda kabul edilmesi için çaba harcanacaktır” ibaresi yer almıştır.50 Ermenistan’ın bu tutumu Türkiye’nin iki devletin karşılıklı olarak arşiv belgelerini araştırmaya açmasının yanı sıra, iddiaların araştırılması için Türk ve Ermeni tarihçilerden oluşacak bir ortak komisyon kurulmasını teklif etmesine rağmen değişmemekte, tarihsel belgelerin incelenmesi isteği Ermenistan tarafından reddedilmektedir.
Türkiye’nin 1915 olaylarının soykırım olmadığı görüşüne Azerbaycan destek vermektedir. 2007 yılında ABD Temsilciler Meclisi Dış İlişkiler Komisyonu’nda sözde Ermeni soykırımı yasa tasarısının kabul edilmesi üzerine, Türkiye’nin yanı sıra Azerbaycan da konuya ilişkin açıklamalarda bulunmuştur. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı, alınan bu kararı kınadığını, ABD Kongresi’nin etnik lobilerin etkisi altında kalmaması gerektiğini ve Türkiye’nin arşiv belgelerini açma görüşünü desteklediğini açıklamıştır.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de Ermenilerin Türkiye’ye karşı öne sürdüğü asılsız iddialardan vazgeçmesi gerektiğini vurgulamıştır.51
Ermenistan’ın sözde soykırım iddialarını dünya kamuoyuna kabul ettirmede Ermeni lobileri özel bir konuma sahip bulunmaktadır. Özellikle ABD’nin Ermenistan’a desteğine özel önem veren Ermeniler, soykırım iddialarının bu devlet tarafından kabul edilmesini sağlamak amacıyla büyük çaba sarf etmektedirler. 800.000 ile 1.000.000 civarında Ermeni’nin yaşadığı ABD’de52 sözde Ermeni soykırımını kabul ettirmek amacıyla faaliyet gösteren
50 Oran, Türk Dış Politikası (Cilt II: 1980-2001), s.407.
51 “Aliyev: Türkiye’nin Yanındayız”, Yeni Şafak, 7 Eylül 2008.
52 Şenol Kantarcı, Amerika Birleşik Devletleri’nde Ermeniler ve Ermeni Lobisi, 1. Baskı, İstanbul, ALFA Akademi Ltd. Şti, 2004, s.99.
en önemli lobi oluşumlarına Amerikan Ermeni Asamblesi (Armenian Assembly of America-AAA) ve Amerikan Ulusal Ermeni Komitesi (The Armenian National Committee of America- ANCA) örnek olarak verilebilir.
ANCA esas itibariyle ABD’deki Ermeni kuruluşlar arasında bir bağ kurmak gayesiyle oluşturulmuşsa da dünyanın diğer bölgelerindeki Ermeni kuruluşlarla gerçekleştirilecek işbirliklerine de özel önem vermektedir. ABD politikalarının Ermenistan ve Ermenilerin çıkarlarına uygun bir biçimde şekillenmesini ana hedefleri arasında sayan ANCA’nın gerçekleştirmek istediği amaçlar arasında Ermeni soykırımının anılmasını sağlamak ve Dağlık Karabağ’ın self-determinasyon hakkını desteklemek de bulunmaktadır.53
Ermeni lobilerinin ulaşmak istedikleri amaçlar dikkate alındığında, bu amaçların hem Türkiye’yi hem de Azerbaycan’ı yakından ilgilendirdiği ve her iki devletin de çıkarlarına aykırı düştüğü görülmektedir. Bu durum Türkiye ve Azerbaycan’ın uluslararası platformda uyum içinde hareket etme ihtiyaçlarını arttırmaktadır. Bu çerçevede, Türkiye ve Azerbaycan 2007 yılında Bakü’de yapılan bir toplantıda, Ermenistan’ın bu iki devlete karşı giriştiği faaliyetlere karşı ortak lobi faaliyeti yürütme kararı almıştır.54 Ermeni lobilerinin finansal açıdan güçlü bir konuma sahip olduğu dikkate alındığında, Türkiye ve Azerbaycan’ın lobi faaliyetleri konusunda ortak hareket etmesinin, güçlü bir karşı lobi oluşturmadaki önemi daha kolay anlaşılabilir.
Türkiye ve Azerbaycan’ın ortak lobi faaliyetinde bulunması Ermeni lobisinin sözde Ermeni soykırımını dünyaya tanıtma girişimlerinin etkisinin kırılmasına katkı sağlayabilecek niteliktedir. Bu iki devlet zengin doğal kaynaklara sahip olmak, stratejik konum, ekonomik birer güç olmak gibi özelliklerini birleştirerek, Ermenistan’ın her iki devlete karşı yürüttüğü saldırgan politikayı etkisiz kılabilirler. Aynı zamanda yürütülecek ortak lobi
53 Armenian National Commitee of America, About the ANCA, (Erişim) http://www.anca.org/ancaprofile.php , 13 Ekim 2008
54 Cavid Veliev, “Türkiye-Azerbaycan İlişkileri”,
(Erişim) http://www.tusam.net/makaleler.asp?id1103&sayfa=14, 20 Nisan 2008.
faaliyetleri, Türkiye ve Azerbaycan arasındaki yakınlığa ve birbirleriyle uyum içinde hareket ettikleri konularda başarıya ulaşmalarına da katkı sağlayabilir.