Hisse Senetleri

Hisse senetleri literatürde esham, aksiyon veya pay senedi olarak da adlandırılırlar ve Ģirket sermayesinin bir parçasını temsil ederler. Hisse senedi ihraç edebilecek Ģirket ve kuruluĢlar anonim Ģirketler, sermayesi paylara bölünmüĢ komandit Ģirketler ve özel kanunla kurulan kurumlardır (TCMB, bazı bankalar, anonim Ģirket Ģeklinde kurulmuĢ iktisadi devlet teĢekkülleri, KĠT’ler, bağlı

27 ortaklıklar, sigorta Ģirketleri yatırım ortaklıkları, aracı kurumlar ve özel finans kuruluĢları hisse senedi ihraç edebilirler). Kooperatifler ise kıymetli evrak niteliğine sahip olmayan ortaklık senedi çıkarabilmektedirler (ĠMKB SPK, s. 170).

Hisse senedi sahipleri kârdan, mevcut sermayedeki payı oranında artırılan sermaye kısmından pay alma hakkına sahip olma, tasfiye bakiyesine ve Ģirket yönetimine katılma ve uygun koĢullar altında oy kullanma hakkına sahiptir. Hisse senedi değerinde meydana gelen artıĢ ve kullanılmayan rüçhan hakkı kuponlarının satıĢından sağlanan gelir de hisse senetlerinin sağladığı diğer mali haklar arasında sayılabilir (ĠMKB SPK, s. 167-168).

Hisse senetlerinde nominal fiyat, pay senedinin yazılı olan fiyatıdır. Ġhraç fiyatı, hisse senetlerinin, Ģirket tarafından çıkarılıĢı aĢamasında satıĢa sunulduğu fiyattır. Piyasa fiyatı, bir pay senedinin sermaye piyasasında alınıp satıldığı fiyattır.

Borsada iĢlem görmeye baĢlayan hisse senetlerinin, borsadaki arz ve talep koĢullarına göre oluĢan fiyat ise borsa fiyatıdır (ĠMKB SPK, s. 170).

1.3.3. Tahviller

Anonim Ģirketlerin ödünç para bulmak için itibari kıymetleri eĢit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerine “tahvil” denir. Tahviller, sabit getirili menkul kıymetlerdir. Tahvil hamili Ģirketin aktifi üzerinde alacağından baĢka hiçbir hakka sahip değildir. Buna karĢılık Ģirketin brüt kârından öncelikle tahvil sahiplerinin faizleri ödenir. ġirketin iflası veya tasfiyesi halinde ise, tasfiyeden önce borçlar ödeneceği için, tahvil hamilleri alacaklarını hisse senedi hamillerinden önce alırlar (ĠMKB SPK, s. 176).

28 1.3.4. Hisse Senedi ile Tahvil Karşılaştırması

AĢağıdaki tabloda, iki temel sermaye piyasası aracı olan hisse senedi ve tahvilin karĢılaĢtırması verilmiĢtir:

Tablo 5-Hisse Senetleri ile Tahvil Karşılaştırması

TAHVĠLLER HĠSSE SENETLERĠ

1 Tahvil bir borç senedidir. Hisse senedi ise, bir mülkiyet senedidir.

2 Tahvil sahibi, tahvil çıkaran kuruluĢun uzun

Tahvil sahibi, Ģirketin aktifi üzerindeki alacağından baĢka hiçbir hakka sahip değildir.ġirketin yönetimine katılamaz. Buna karĢılık, Ģirketin brüt kârından, önce tahvil sahiplerine faiz ödenir. Bundan sonra, bilanço kâr gösterirse, hisse senetlerine temettü ödenir.

Tahvil sahipleri alacaklarını aldıktan sonra, Ģirketin mal varlığı üzerinde hiçbir hak iddia edemezler.

Hisse senedi satın alarak Ģirketin ortağı olan hak sahipleri, kendilerine tanınan tüm ortaklık haklarından yararlanabilirler.

5

Tahvilde kesin bir vade vardır, bu vade sonunda tahvil sahibi ile Ģirket arasındaki hukuki iliĢki sona erer.

Hisse senedinde vade olmadığı gibi, hisse senedi sahibi ile Ģirket arasındaki iliĢki ebedidir, sadece hisse senedinin sahibi değiĢebilir.

6

Tahvilin getirisi belli ve sabittir. (DeğiĢken faizli tahvillerde faiz oranları ancak iktisadi Ģartlar değiĢtiğinde mevzuat değiĢikliği ile değiĢebilir.)

Hisse senedinin getirisi, hisse senedi değerinde meydana gelen artıĢ ve Ģirketin dağıtacağı kâr payıdır. Ancak senet sahibinin hangi yıl ne kadar gelir elde edeceği, hatta gelir elde edip edemeyeceği belli değildir.

7 Tahviller, mevzuatta itibari değerinin altında bir değerle (iskontolu olarak) ihraç edilebilir.

Hisse senetleri, itibari değerin altında bir fiyatla satılamazlar.

8

Tahviller, Ģirketler dıĢında devlet ve belediyeler gibi tüzel kiĢiliğe sahip kamu kuruluĢları tarafından da çıkarılabilir.

Birer katılma payını ifade eden hisse senetleri anonim Ģirketler tarafından ihraç edilebilirler.

(Sermayesi paylara bölünmüĢ komandit Ģirketler de hisse senedi çıkarabilmekte ancak bunlar halka arz yoluyla satılamamaktadır.)

9 Tahviller, bir itfa planı dahilinde itfa edilir.

Hisse senetlerinde prensip itibariyle itfa söz konusu değildir. Ancak isteğe bağlı olarak, hisse senetlerinin bir bölümü itfa edilebilir ki, bunun anlamı sermaye azaltımıdır. Hisse senetlerinin tamamen itfası ise, Ģirketin tasfiyesi demektir.

KAYNAK – ĠMKB, SPK, s.174

Tahvil ile hisse senedi arasındaki en önemli ekonomik fark risk konusudur.

Tahvil sahibi tahvil ihraç eden Ģirketin kâr-zarar riskine katılmaz. Tahvil sahibi için

29 risk, ancak Ģirketin tahvil anapara ve faizlerini ödeyemeyecek duruma gelmesi halinde söz konusudur. Bu durumda da, hisse senedine karĢı avantajlıdır. Tahvil bir borç senedi olduğuna göre, borcun anapara ve faizleri gereğinde yargı yollarına baĢvurmak suretiyle tahsil edilebilir. ġirketin iflası veya tasfiyesi halinde de, tasfiyeden öncelikle borçlar ödeneceği için, tahvil sahipleri hisse senedi sahibinden önce alacaklarını alır. Hisse senedi sahipleri ise, ancak Ģirketin mal varlığından bütün borçlar ödendikten ve tasfiye masrafları çıktıktan sonra, kalanı, hisseleri oranında paylaĢırlar.

Yalnız, tahvil alacaklıları icra, iflas ve tasfiyede yeterince korunmuĢ değillerdir. TTK, tahvili kıymetli evrak saydığı halde, Ġcra Ġflas Kanunu tahvili bono, çek ve poliçe gibi mütalaa etmemiĢ, öncelik bakımından adi borç senedi gibi ticari senetlerin gerisinde bırakmıĢtır.

Hisse senedi sahipleri ise tamamen risk altındadır. Bu risklerden biri temettü alıp almama riskidir. Hisse senedi yatırımı tahvillere nazaran daha riskli bir yatırım konusudur.

Tahvil ve hisse senetlerinin önemli bir ekonomik farkı da, tahvillerin sabit gelirli, hisse senetlerinin de değiĢken gelirli olmasıdır. Tahvillerde faiz oranlarını devlet tayin eder. Faiz oranlarının enflasyonun altında tutulduğu çok görülmüĢtür. Bu durumda tahvilin gerçek geliri sıfır olabileceği gibi, 1978-1980 yılları arasındaki dönemde görüldüğü gibi negatif hale de gelebilir (ĠMKB, 2008, s. 185).