Heykel Sanatında Değişim

Barok üslup Rokoko olarak devam etti. J. Lipchtz ve W. Lehbruck gibi dönemin heykel sanatında heykeltraşlar heykel sanatına yön verdiler. Biçimlendirme dökme yerine bükme, kesme kaynakla birleştirme gibi yöntemlere yöneldiler. Sanayi devrimi, heykel sanatını da etkiledi. Malzeme değişti, mermer ve tuncun yerini cam, demir, çelik ve plastik aldı. Bu dönemin en tanınmış heykelciler arasında Na-um Gaba ve Georges Vantongelao yer alır.

1920’lerde birçok Avangart heykeltraş üsluplarında önemli bir değişikliğe gitti. Sanatçılar anlatımlarına fantezi eklediler. Yaygın halde metal kullandılar. Rastlantıya önem verenler olduğu kadar kil ve bal mumu da tercih edildi. Bunu uygulayanlar arasında Peter Grippe ve Peter Apostini ilk akla gelenlerdir.

19. yy’da Avrupa sanatında heykelin özel bir yeri vardır. Hem estetik hem pratiktir. Yeni klasikçi heykeltıraşlar, antik Yunan ve Roma kopyaları çalışma şansı bulmuşlar, bu formların çağdaş düşüncelerde yeniden yaratmaya çalışmışlar, mitolojik çağrışımlar yapan eserler üretmişlerdir. Örneğin; Francois Rude’nin ”La Marseillaise” adlı eseri 1792 devrimi sırasında, sınırlarını düşmana karşı savunmak için silaha sarılıp yola çıkışlarını temsil etmişti. Rude heykelinde Yunan ve Roma sanatından, çağdaş kaynaklardan, Barok kompozisyon şemasından yararlanmıştır268 _{(Lev. 46, Fig. 86).}

Fransız eleştirmen ve romancı T. Gautier, saf ve yüce bir sanat olarak tanımladığı heykelin, antik gelenekle serpildiğini antik gelenekten uzaklaştığında ise yozlaştığını vurgulamıştır. Yeni Klasikçi heykeltıraş Danimarkalı Bertel Thorvaldsen’in “Dans eden kız “ figürüne baktığımızda, Pompei duvar resimleri ve dans eden Bakhaterleri yansıtan figürlerden sanatçının etkilendiği, bu çalışmasında klasik hatlarla zengin Antikite kızını

267 _{Anıktar 2013, 1206.} 268 _{Özkarakoç 2011, 97.}

anlatıyor gibidir. Aynı sanaçtı 1844 sonrası yaptığı “Heleon’da dans eden Musalar” adlı çalışması da oldukça etkileyici bir eserdir.

1868’de Jean Baptiste Corpeaux, tarihselci ve öğretici heykel anlayışına bağlı kalarak, Barok sanatçı P. Puget, Yeni klasikçi usta J. A. Houdon, Romantik heykelci Francois Rude’un devamı niteliğinde, bir grup kabartma yapmıştır. Beş figürden oluşan, bu grup heykel, özgür, dinamik ve empresyonist bir atölyenin ürünüdür269 _.

Bazı sanatçılar, arkeolojik buluntuları kendi eserlerine taşımışlar, Antik dönemde Tanagra270’da ortaya çıkarılan, Hellenistik döneme tarihlenen, genellikle mezarlara konan271 küçük figürlerden esinlenerek, salon sergisinde “Tanagra” adlı nü kadın heykelleri yapılmışlardır.

19. yy içinde halka açık yapılan sergiler, heykeltıraşları yenilikçi bir anlatıma, heyecanlı bir anlatıma yöneltmiştir. Barok etkisi, tamamen yitirilen bu yüzyılda, en başarısız örnekler, kilise ve kamu yapılarını süsleyen alınlıklar, panolar ve nişlerdir. Konu yavaş yavaş değişir. Şehir meydanlarına dikilecek, tunç büstler, mezarlara konulacak anıt heykeller, modern heykel sanatının köklerini oluşturur. 19. yy ikinci yarısından Rodin, Edgar Degas, gibi sanatçılarilk akla gelenlerdir. Heykel sanatının tarihsel gelişimi düşünüldüğünde, Phidias, Michelangelo ve Rodin akla gelen ilk isimler olur. 19. yy heykel sanatı, konu edildiğinde ise bu yüzyıl ve sonrası için tartışmasız izler bırakan en büyük heykeltraş Rodin’dir. Rönesans sonrası heykel sanatının rotasını çizen yine Rodin’dir.

20. yy diğer sanatlarda görülen, tüm sanat akımları, heykel sanatında da görülür. Knetik sanata doğru bir kayma gerçekleşir. Çünkü savaşlar, felaketler, ekonomik çıkmazlar, teknolojik gelişmeler, ruhsal bunalımlar ve bilimsel atılımların yaşandığı bir dönemdir.

Dünyamızın çağdaş bireyi, gazeteler, radyo, ilüstirasyon dergileri, haber ulaştırma araçları, düşünce karmaşası, kentin yorucu hareketliliği, insanlığı tehdit eden sorunlar, insanın fiziksel ve sinirsel yapısını bozmuştur. Bu huzursuzluk bireyin gününü gün etme, geleceği düşünmeden yaşama, disiplinden uzak olma düşüncesini pekiştirmiştir. Gelecek için korku ve endişe, bireyin tüm evrene doğru yayılan ilgisi, gittikçe artan biçimde sonuçlarını düşünüp değerlendiremeyeceği ölçüde özgürlüğüne kavuşması,

269 _{Claudon 1988, 129-130.}

270 _{Tanagra heykelcikleri, Yunanistan'ın Boeotia bölgesinde üretilmiş, pişmiş topraktan yapılmış}

heykelciklerdir. Tanagra, bu bölgede yer alan ve heykelciklerin yoğun olarak yapıldığı yerleşim biriminin adıdır. Bkz.https://tr.wikipedia.org/wiki/Tanagra_heykelcikleri.

bireyi olumsuz etkilemektedir. Bu güzel sanatlarda da etkisini göstermektedir. İşte bu sanattaki kaos belkide günümüz sanatlarından “Montaj Sanatı” en güzel ifade eden sanattır272_{. Davit Smith, 1952’de eskiz defterlerine geometrik hacimlere bölmüş figür}

çizimleri yapan, 16. yy İtalyan Maniyeristi Luca Cambiosa’ya gönderme yaparak, “insan formunu küplere indirgemek Cambiosa tarafından keşfedilmiştir” gibi ilginç bir not düşer273_.

Heykelin geleneksel tekniklere aykırı çalışmalarıyla Henry Moore, “uzanan figür”(1935) adlı eseri klasik konuyu ele almış gibidir. Materyalleri ve tekniği, işçilik ve endüstri dünyasından gelmeleri anlamında çalışmaları yenidir. Sanatın şiirselliğini, eserlerinde vurgulamaya çalışmıştır.

Sergi salonlarından toplumsal alanlara kayan heykel, özellikle Avrupa’da net olarak kendini gösterir. Artık sanat bienalleri, heykel kolonileri gibi büyük çaplı organizasyonlarda günümüz heykeltraşları kendilerini ifade olanağı bulurlar. Malzeme değişmiş bile olsa artık dini olgulardan sıyrılan heykel sanatı, günlük yaşam, toplumsal olaylara tepki, bireyin içinde yaşadığı kaosu sembolize eder duruma gelmiştir.

Heykel sanatı elbette, çağın sosyal, siyasal, toplumsal ve endüstriyel gelişim yapısına ayak uydurmuştur. Bu süreçte sanatçıların antikiteye olan ilgileri azalmamış, sadece ifade şekli değişmiştir. Sanatçılar, antik dönem formlarının çağdaş düşünceleri yansıtabileceğini öne sürmüşlerdir274_{. Yeni sanat akımlarına, yeni yönelişlere}

kaymışlarsa da her tükenmişlikte antikiteye ait formları canlandırmaya ve bu canlandırmanın da sanatla toplumun arındırılması görevine kendilerini adamışlardır. Aynı zamanda barok etki, her zaman hissedilmiştir. Baroğun, kendi dönemi kadar etkin ve belirleyici özellikleri kullanılmamışsa da karakteristik özellikler devam etmiştir. Yine konu toplumun içindedir. Toplumun bilincini yansıtır. Heykel sahip olunan değerlerle, bu değerleri alan toplum arasında bir araç olmuştur.