2.5 Barok Mimari
2.5.3 Blenheim Sarayı
Sir John Vanbrangh ile Nicholas Howksmoor’un tasarımı olan Blenheim Sarayı, 1705-1725 yılları arasında inşa edilmiştir (Lev. 31, Fig. 59-60). Kraliçe Anne tarafından yaptırılan saray, Blenheim Marlborough dükünün hizmetine karşılık, bir ödül mahiyetinde ve Britania askeri zafer anıtı olarak, yapılmıştır. İlk bakışta karışık bir etki yaratsa da Lauvre’a göre, renkli ve canlı bir ifadeye sahiptir. Sağda ve solda iki kule yükselir. Bu kuleler İtalyan Barok’u etkisindedir202. Aslında dört tanedir. Kuleler ağır,
rustika cepheli, ayaklar ve tepeliklerle tamamlanmıştır. Blenheim’i dikdörtgen, dört köşeden de, zemine sağlam oturtan kuleler klasik düzende tasarlanmamıştır (Lev. 32, Fig. 61). Yapıda iki temel düzen kullanımı dikkat çeker. J. Summerson’a göre; bu iki düzenin kullanımı, yapının kuleleri arasında uyumlu bir ilişki kurulmasında rol oynamaktadır”203.
Yapının orta bölümü ise Korinth düzenindedir. Portikolardaki sütunlar serbesttir. Yan kanatlarda plasterler göze çarpar. Dor düzeni gözümüze çarpmayacak şekilde kullanılarak, sütunlu girişin iki tarafında da zemin kat pencere kanatları dikkat çeker. Bunlar yan kanatların cephesinde anlam kazanır. Dor düzenindeki sütunlar, içi düzenlemeye başlar ve cephenin formuna göre kavislenerek döner. İkili düzenlemeyle devam eder, dönerek köşe kuleleriyle bütünleşerek gözden yok olur. Dor sütunları daha sonra, kulelerin cephelerinde öne doğru uzanır. İçerideki basamaklı resmi giriş ve üstteki tören koridorları ile final yapar. Çok çarpıcı gösteri olan mimarı yapı, sütunlu girişteki düşey algı, üçgen alınlıktan taşar. Arkadaki büyük mekânı karşılamak için, dönüş tekrarı yapar. Korinth yapı mimariyle bütünleşmiştir (Lev. 32, Fig. 62). Bahçede ise eğik bir sütunlu giriş, ortaya muhteşem bir görsellik çıkarır. Bu yapıda bir karmaşa sezilse de, Korinth düzeni ile ikincil düzeydeki Dor düzeni, bir araya getirilerek güçlü bir gerilim, sütun ve plasterlerle görsel bir oyun sergilenmiştir. L. M. Roth’a göre;
202 Bakır 2003, 28. 203 Summerson 2005, 77.
“Aslında özel bir konuttan çok ulusal bir anıtı andırır ve bezemelerde bunu açığa vurur204.
Vanburgh, iki etkiyi, yani Roma mimarlığına olan hayranlığını ve orta çağ şatolarıyla-Elizabeth ve Jocop çağlarının, kuleli büyük evlere olan büyük ilgisini birleştirir. Hawksmoor’un desteğiyle de bu muhteşem yapı ortaya çıkarır.
Sonuç olarak, Yunan mimarlığının, geleneksel elemanlarını kullanarak, yani alınlıklar, sütunlar, lento, entablatür gibi unsurlar kullanılarak Barok mimariyi yaratmışlardır. Barok çağı, saraylar ve büyük katedrallerin inşa edildiği yılların ardından, silikleşen mimari aşırılıkların tekrar canlanması fırsatını doğurmuştur. İster zafer takı biçiminde tasarlanmış girişli, ister kubbe tamburlu ister geometrik planlı ya da çelişkili iç planı olan iç-dış bükey oyunlarıyla Palladion motifli, ister karma düzenli, her biri Roma etkisi, Hellenistik esintisi taşıyan barok yapılar, toplumsal alanların en gözde ürünleri olmuştur.
Barok dönemi, belirli bir sanatsal özgürlük ve deneysellik dönemidir. Bu dönemde mimarlar, Rönesans metinlerinin ötesine bakmaya başladılar. Yunanistan’ın yanı sıra Pompei ve Herculaneum’daki arkeolojik bulgular aracılığıyla Antik çağdan malzeme aramaya koyuldular. Piramit ve küre gibi saf formun olanaklarını keşfettiler205.Gösteriş ve yanılsamayı içinde barındıran barok biçimler, Plâtoncu
biçimlerin saf mükemmelliğine oranla daha çeşitli ve hareketliydi. Fakat Barok’un mimari olmayan düşünceleri taşımadaki potansiyeli, onun mutlakçılıktan matematiksel buluşlara kadar geniş olanla ilişki kurmasını sağladı206.
17. yy Klasizmi ile Fransız Aristokrasi’sinin ihtişam düşkünlüğü, tutkusu, Roma imparatorluk mimarisinin yeni yorumuyla birlikte günümüze kadar sürmüş ve geçmişe dönük eğilimleri vurgulamış hatta güçlendirmiştir. Versay Sarayı bu durumun en güzel örneğidir. Avrupa kubbeli yapılarının gelişmesi, kubbeye giderek yükselen ve katlanan bir tambur üzerine küresel bir nitelik kazandırması yine barok döneminde olmuştur207.
Antik dönemlerden bu yana terk edilmeyen, gelenekselleşmiş, matematiksel ilişkilerin en bilineni Altın Oran; elemanlarda, tüm cephelerde kullanıldığını hatta Pythagoras teoreminin de uygulandığını görmek mümkündür.
204 Roth 2000, 505. 205 Denison 2013, 98. 206 Melvin 2009, 56. 207 Kuban 2010, 49.
Barok’un özgürlükçü düşünceye dayana fikri, dar ve kasvetli sokaklarda sıkışmış şehir konutlarında öyle tasarımlara yol açtı ki kırsal yöre havasını yaratan tasarımlar ortaya çıktı. İlk defa bu dönemde bahçe tasarımları, şehir-bölge planlaması fikrinin doğmasına sebep oldu208. Bu tasarımlar günlük yaşamın dokusu içinde kaynaşmış ve bir
parçası haline gelmiştir.
Sübjektivist yani kişisel heyecanlara, girinti ve çıkıntılarla dalgalanmalarla, keyfi hareketliliğin, egemenliğinin hüküm sürdüğü barok mimari, işlevsellikten çok, hareketin sonsuzluğuyla kendini ifade etmiştir. Yapıda: ritm, heykelsi cepheler, birbirini kesen oval ya da elips planlı mekânlar göz alıcı bir hal almıştır. Barok, geniş meydan düzenlemeleri ki Bernini’nin ürünü olan Pietro Meydanı örneği gibi ve ışınsal kent planlarının mimaride kullanımını bu sanat alanına katmıştır. Geç barokta burjuva ve kontların yarışırcasına yaptırdığı kiliseler, dikkat çeken yapılar fantezi içerikli mekânlar Avrupa’nın tüm genelinde görülmüştür209. Süse boğulan barok, 18. yy’ın ortasında
tükenir. Ama aynen Hellenistik dönemdeki gibi mimariyle heykel birbiriyle kaynaşmıştır. Buna Magnesia Artemis Leukophryne tapınağındaki mimari yapı içine yerleştirilen Athena heykeli iyi bir örnektir. Hellenistik mimarideki incelik ve süsleme, Perikles dönemi Atina’sını karakterize eden yurttaş erdemi kamusal gösteri arasındaki dengenin pahalı ve etkili bir detay düşkünlüğüne dönüşmesi, barok mimarideki etkili ve gösterişli pahalı ve göz alıcı yansıma nedeniyle neredeyse aynıdır. Caracalla hamamının son derece zengin ve renkli süslemeleri, barok dönemi mimarisinde, saraylarda, şatolarda canlanır, gözlemlenir.
Şunu da belirtmekte fayda vardır. Mimari sadece heykelle kaynaşmamıştır. Resmin içine girmiş mimari özellikler, unsurlar aynen resimde de işlenmiştir. Zaman zaman mimariye resim eşlik etmiştir. Üstelik tek bir karede tam bir üçleme oluşturulmuştur. Wüzburg Sarayı210 en güzel ve en etkileyici örnektir.