Hat Güzergahındaki Yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının

Seviyeleri, Miktarları Emniyetli Çekim Değerleri, Kaynakların Debileri Halen Mevcut ve Planlanan Kullanımı)

Kozan TM-Yeşilhisar Enerji İletim Hattı (Çift Hat) güzergâhının sınırları içerisine alan Kayseri ili’ nin yeraltı ve terman su kaynakları ile ilgili bilgi aşağıda verilmiştir.

24

Yer altı Suları

Kayseri ili’ ne ait YAS kullanım durumu aşağıda verilmiştir.

 Hesaplanan Rezerv (hm³/Yıl): 498,27

1989 yılında Kat’ i projesi tamamlanan Kayseri kenti içme, kullanma suyu projesine göre 79 (hm³/Yıl) yeraltı suyu içme suyuna tahsis edilmiştir. D.S.İ. XII. Bölge Müdürlüğü YAS potansiyeli ve kullanım durumu ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir.

Kayseri ili içerisinde değişik yerlerde YAS işletmeleri vardır. Bunlardan kirlenmeye maruz kalan iki ovadan bahsedilecektir. Bunlar Sarımsaklı ve Develi ovalarıdır. Her iki ovada da derin sondaj kuyuları ile sulama yapılmaktadır.

Sarımsaklı Ovasında son yıllarda gerek sondaj kuyuları gerekse kaynak sularından D.S.İ. XII. Bölge Müdürlüğünce alınan su örneklerinin tahlil sonuçları göz önüne alındığında sulama sahası başlangıç ve bitiminde YAS kirlenmesi belirlenmiştir. YAS sulama sahasındaki kirlenmenin bu sahadaki gübreleme ve ilaçlamadan ileri geldiği tahmin edilmektedir.

Karpuzatan ve Keykubat mevkilerinde ise D.S.İ. XII. Bölge Müdürlüğünce alınan su örneklerinin tahlil sonuçlarına göre Karpuzatanda kirlenme belirlenmiştir. Bu da Karpuzatan yöresindeki Kemsan, Et Balık Kurumu, Pastırma Sucuk imalathaneleri ile besi ağıllarının atıklarından ileri gelmektedir.

Kayseri sınırları içerisinde yer alan diğer YAS sahalarında şimdilik herhangi bir kirlenme söz konusu değildir.

Tablo 8 Kayseri İli D.S.İ. XII. Bölge Müdürlüğü YAS Potansiyeli ve Kullanım Durumu

Havza Adı Rezerv (hm³/yıl) Kalan Rezerv(hm³/yıl) topografyaya sahiptir. Kent kurulduğundan bu yana içme-kullanma suyu gereksinimi yeraltı su kaynaklarından sağlanmakta olup; İçme-kullanma amaçla açılan sondaj kuyuları 20-40 m arası tecrit edilmektedir. Doğu, batı, güney yerlesim alanı, sınırlarından baslayarak kuzeyde 50 m kot çizgisine kadar zengin yeraltı su potansiyeli vardır. Kuzeye gidildikçe su rezervi azalmaktadır.

Bu nedenle sehre verilmekte olan içme suyu kuyuları genel olarak, 50-150 m.

arasındadır ve sayıları 36 adettir. Yerlesim alanı içinde bulunan endüstriyel kuruluslar kullanma suyu gereksinmelerini kendi olanakları ile açtırdıkları derin kuyulardan sağlamaktadırlar.

25

Yer altı suyu potansiyeli şöyledir;

 Yumurtalık Ovası: 12.48 hm³/yıl

 Ceyhan+Kozan Ovaları: 120 hm³/yıl

 Asağı Seyhan Ovası: 500 hm³ /yıl

 Karaisalı+Pozantı: 3.041 hm³/yıl

 Tufanbeyli: 14.5 hm³/yıl Toplam: 650 hm³/yıl

Çatalan Barajından içme suyu temin edilip arıtma tesisin de arıtıldıktan sonra Yüreğir İlçesinin tamamına 2002 yılı içerisinde verilmiş olup, Seyhan İlçesinin de büyük bir bölümüne içme suyu verilmiştir.

Bununla birlikte son bir yıldır Çatalan içme suyu projesinin devreye girmesiyle daha önce Adana Büyüksehir Belediyesince açılan 142 adet kuyudan 106 adedi devre dışı bırakılmış olup, 36 adet kuyu faaliyet göstermektedir. Bu kuyulardan 29,5 hm³/yıl su çekilmektedir¹.

Jeotermal Kaynaklar

EİH’ nın üzerinden geçtiği Kayseri İli’ nde Bunlardan önemlileri kaliteleri 4000 ile 4200 Kcal/kg arasında değişen Sarız-Karapınar, Pınarbası-Malikboğazı ve Yesilhisar Hacıbele linyit sahalarıdır. İldeki önemli jeotermal alanlar ise Himmetdede, Bayramhacılı, Kuşcu ve Erciyes jeotermal alanları olup, buralardaki sıcak su kaynaklarının sıcaklıkları 25°C ile 45°C arasında değişmektedir. Himmetdede jeotermal alanında Çiftgöz sıcaksu kaynağında açılan kuyudan 32°C sıcaklık ve 10 lt/sn debide, Bayramhacılı alanında acılan kuyudan ise 38°C sıcaklık ve 15 lt/sn debide akışkan elde edilmiştir. Her iki kaynak da kaplıca turizminde kullanılmaktadır². EİH’ nın üzerinden geçtiği diğer il olan Adana ili’ nde ise jeotermal kaynak bulunmamaktadır.

1 Adana İl Çevre Durum Raporu,2008

2 Kayseri İl Çevre Durum Raporu,2008

26 Şekil 9 Jeotermal Kaynaklar ve Uygulama Haritası

IV.2.3. Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrolojik Mevcut ve Planlanan Kullanımı (Faaliyet Alanına Mesafeleri, Debileri, İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri İstihsali, Su Yolu Ulaşımı Tesisleri, Turizm, Spor ve Benzeri Amaçlı Su ve/veya Kıyı Kullanımları, Diğer Kullanımlar)

380 kV Kozan TM-Yeşilhisar EİH (Çift Hat) güzergâhının sınırları içerisine alan Kayseri ili’ nin yüzeysel su kaynakları ile ilgili bilgi aşağıda verilmiştir.

Akarsular

Kayseri ili’ nde bulunan akarsular, çay ve kolları ile ilgili bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 9 Kayseri İli’ nde Bulunan Akarsular, Çay ve Kolları

Akarsuyun Adı Toplam Uzunluk

İl sınırları İçindeki uzunluk

Debi (m³/sn)

Kolu olduğu

Akarsu Özelliği

Değirmen Dere 32 32 0.481 Kızılırmak –

Develi Deresi

20 20 0.138

Develi Kapalı

Havza –

Güzler Deresi 25 25 0.083 Develi Kapalı

Havza –

Kestuvan Suyu 48 48 0.834 Kızılırmak –

Kışla Deresi 12 12 0.065 Develi Kapalı

Havza –

Kızılırmak 1182 128 71.0 – Su Ürünleri

Avcılığı

27 fazla kirlenmeye maruz kalan ise Karasu’ dur.

Karasu; Bünyan Doğanlar kaynaklarını alarak Bünyan Çayı adı altında Sarımsaklı barajına desarj olur. Sarımsaklı ovasını aynı adı ile kat ederek, ova sonlarında birçok kaynak alarak Karasu adı altında Boğaz köprüden Kızılırmağa ulaşır. Kaynaktan hemen sonra yer alan Bünyan İlçesi ve ilçede bulunan fabrikaların tamamı atık sularını bu çaya desarj ederler. Sarımsaklı barajında depolanan bu akım mevcut durumda sulamaya verilmektedir. Aynı depolama yakın gelecekte Kayseri içme suyu depolanması amacı ile kullanılacaktır.

Develi Kapalı Havzası

Kayseri hudutları içerisinde yer alan kapalı havzalardan biri olan Develi Kapalı Havzası 3.190 km²’ lik bir alana sahiptir. Havza içerisinde yer alan Develi ilçe merkezinin atıksularının Doğal Sit Alanı içerisinde bulunan Yay Gölüne deşarjı, Yahyalı ilçesi merkezi atıklarının, su andaki proje geliştirilmesiyle yaz aylarında tarım alanlarına ve Doğal Sit alanı içerisindeki Sultansazlığı‘ na, kış aylarında derivasyon aracılığı ile Ağcasar Barajı’ na deşarj edilmesi, su kirliliği açısından gerek Develi ovasındaki tarım alanları gerekse uluslararası öneme haiz sulak alanlar için çok önemli bir problemdir¹.

EİH’ nın üzerinden geçtiği diğer bir il olan Adana ili’ nde;

Seyhan Nehri, Ceyhan Nehri, Çakıt Çayı, Eğlence Deresi, Körkün Çayı ve Üçürge Deresi, Adana’ nın önemli akarsularını oluşturmaktadır. Bu akarsuların karakteristikleri aşağıda verilmiştir.

Tablo 10 Adana İli Sınırları İçerisinde Bulunan Akarsular

Akarsular Top. Uzun.

(Km.)

Debi

(m3/sn) Döküldüğü Yer Nehir Kolu Özellikleri

Seyhan 560 250 Akdeniz Seyhan Su ürünleri üretim ve avcılığına elverişlidir.

Ceyhan 500 220 Akdeniz Ceyhan Su ürünleri üretim ve avcılığına elverişlidir.

1 Kayseri İl Çevre Durum Raporu,2008

28 Akarsular Top. Uzun.

(Km.)

Debi

(m3/sn) Döküldüğü Yer Nehir Kolu Özellikleri

Çakıt 162 14 Seyhan Brj. Seyhan Su sporlarına uygundur.

Eğlence 87 10 Çatalan Brj. Seyhan Su ürünleri üretimine uygundur.

Körkün 157 15 Seyhan Brj. Seyhan Su ürünleri üretimine uygundur.

Üçürge 60 1 Seyhan Brj. Seyhan Su ürünleri üretimine uygundur.

Tablo 11 Adana İli Sınırları İçerisinde Bulunan Akarsuların Yıllık Potansiyelleri

Akarsuların Yıllık Potansiyelleri Miktar

Havzanın çok büyük bir bölümü Adana ve Kayseri illeri sınırları içinde kalmaktadır. Sivas, Kahramanmaras ve Niğde illeri’ nin çok küçük bir bölümü de havza içine girmektedir.

Seyhan Havzası, kuzeyde Tecer Dağları (1600 m), doğuda Tahtalı Dağları (3075 m), batıda Melendiz ve Bolkar Dağları (3524 m) ile sınırlanmaktadır. Önemli büyüklükte bir göl oluşumunun gözlenmediği havzada Seyhan Barajı ve Çatalan Barajı Gölleri başlıca yapay göllerdir. Toprak örtüsü çoğunlukla engebeli yerey, kızıl Akdeniz, kızıl veya kahverengi orman ve alüvyon topraklarından oluşur.

Seyhan Havzası, Yukarı ve Aşağı Seyhan Havzaları şeklinde iki kısımda incelenebilir. Bu havzaların sınırları Zamantı Irmağı üzerindeki Göktaş Barajı ile Göksu Irmağı üzerindeki Berke Barajı ve “Köprü” mevkii arasından geçmektedir. Bu sınırın kotları Zamantı ana kolu üzerinde 490 m, Göksu ana kolu üzerinde 525 metredir.

Yukarı Seyhan Havzası yer sekilleri yönünden genelde dağlık bir görünüme sahiptir. Tahtalı Dağları havzayı güneybatı-kuzeydoğu doğrultusunda kesmektedir. Yağış alanı içindeki en büyük düzlükler kuzeydeki Uzunyayla ile batıdaki 1500 m. yükseltideki düzlüklerdir. Bunun dışında Zamantı ve Göksu’ nun aktığı vadiler boyunca yer yer düzlüklere rastlanmaktadır. Havzadaki iki ana akarsu Zamantı ve Göksu ırmaklarıdır.

Doğduğu kaynaktan Göksu ile birleştiği “Kavsak” noktasına kadar Zamantı’ nın uzunluğu 306 km ve yağış alanı 8.748 km², Göksu’ nun uzunluğu 199 km, yağış alanı ise 4.300 km² dir. Seyhan Nehri’nin denize döküldüğü yerde sıfır kotuna inen, kuzeyde ise Toros Dağları’ nın 3.500 m’ lik yükseltilerine kadar uzanan engebeli yer şekillerinden oluşan havza, Aşağı Seyhan Havzası olarak adlandırılır.

Havzadaki en büyük ova Seyhan Barajı’ nın mansabından başlayan ve Akdeniz’ e kadar uzanan Aşağı Adana Ovasıdır. Ana akarsu olan Seyhan Nehri, Yukarı Seyhan Havzası’ nın sularını toplayan Göksu ve Zamantı kollarının birleşmesinden oluşur. Seyhan Nehrinin ana kol uzunluğu 495 km olup, Zamantı ve Göksu kollarının birlesme noktasından Akdeniz’ e kadar olan uzunluğu ise 191 km’ dir. Zamantı ve Göksu

29

Irmakları’nın birlesme noktasından Seyhan Barajı’na kadar, Seyhan Nehrine karışan önemli kollar ise Doğançay, Eğlence, Körkün ve Çakıt dereleridir.

Seyhan Baraj yerinde toplam yağış alanı 19.000 km² olan Seyhan Nehri’ nin yıllık akımı 8 km³’ dür. Yeraltı suyu potansiyeli açısından Adana-Seyhan Ovasında 500 hm³/yıl emniyetli kaynak bulunmakta, bunun yılda 139,5hm³’ lük kısmı kullanılmaktadır. Adana-Tufanbeyli yöresinde ise emniyetli kaynak 14 hm³/yıl’dır.

Ceyhan Havzası

Havza yüksek arazileri orman ve otlak örtüsü altındadır. Yağış, Göksun’ un güneyinde kalan kesimde 600 milimetrenin üzerindedir. Kozan’ dan kuzey-doğuya uzanan sırtlarda 1000 mm ve daha yüksektir. Yüksek yağış ve dik eğim koşullarında, örtüye rağmen, yüzel akış yüksektir. Akarsuların en yüksek ve en düşük akışları oldukça farklı ve yataklar eğimlidir. Bunların sonucu rejimler düzensizdir. Ana akarsu olan Ceyhan Irmağı, 2000 metre yükseltiden baslar. 460 km’ lik akış uzunluğu içinde 0 metreye iner. Buna göre akış yatağı % 0.43 eğimlidir. Orta ve yukarı çığırda bu % 1’i geçer. Arslantas’ ta ortalama akıs 301 m³/sn’ dir. En düşük akış 56 m³/sn, en yüksek akış ise 1960 m³/sn’ dir. Çok sayıdaki kollarıyla bütün havzanın suyunu toplayan ırmak, Yumurtalık-Karataş arasında İskenderun Körfezi’ne dökülür. Binboğa Dağları’ nın suyunu toplayan Kömür Deresi (ortalama akış 3.314 m³/sn) güneye doğru akarak Göksun yakınında güneyden gelen Üstüngelen Deresi ve batıdan gelen Tokat Suyu ile birleşir. Buradan doğuya akan Göksun ırmağı, Söğütlü Suyu ile birleşerek Ceyhan Irmağı’ nı oluşturur. Ortalama akışı 13.276 m³/sn’dir.

En düşük ve en yüksek akışlar 0.106 ve 179 m³/sn’ dir. Söğütlü Suyu, Elbistan’ ın kuzey ve doğusunun sularını toplar. Ortalama, en düşük ve en yüksek akışları, sırasıyla 5.406, 0.280 ve 245 m³/sn’ dir. 0.654 m³/sn akışlı Sarsap Deresi de Söğütlü Suyu’ na katılır. Elbistan – Afsin arasında, yine Söğütlüyle birlesen Hurma Suyu, havzanın kuzey kösesinin sularını toplayan Hurman, Çesirlik ve Çatağın derelerini alır. Kus kayasında ortalama, en düşük ve en yüksek akışları 8.372, 2.68 ve 290 m³/sn dir. Göksun, Hurma ve Söğütlü kollarını alan Ceyhan Irmağı, güneye doğru akar.

Maraş’ a kadar doğudan Nargile, Çokum, Bertiz, batıdan Kavurma, Hanas, (ortalama akış 3.910 m³/sn), Bahçe’den gelen Hamis (ortalama akış 3.693 m³/sn), Yarpuz ve batıdan gelen Gürsulu, Kesiş dereleridir. Tecirli’ den sonra aluvyal ovaya inen ırmak, burada geniş menderesler çizer. Ovada, kuzeyden gelen Savrun, Kesiksuyu, Sumbas, Çeperce, Handeresi kollarını alır. Bunlar birleşerek daha az sayıda kollar halinde ırmağa katılır. Ceyhan Nehri’ nin denize dökülmeden önce tarihi Misis Köprüsü civarındaki ortalama debisi 202 m³/sn, en düsük debisi 3.200 m³/sn, en büyük debisi ise 2481 m³/sn’dir.

30 Şekil 10 Seyhan Havzası Su Kalite Haritası¹

1 Adana İl Çevre Durum Raporu,2008

31

Söz konusu tesisi planlanan enerji iletim hattı’ nın üzerinden geçtiği Adana İli’ nde Postkabasakal Göleti Sulama projesi ve Çatalan Barajı, Kayseri İli’ nde ise Kovalı ve Ağcaşar Barajı sulama alanları bulunmaktadır. EİH’ nın söz konusu baraj ve sulama alanlarına inşaat ve işletme aşamasında olumsuz bir etkilenme beklenmemektedir.

EİH’ nın inşaası esnasında Göksu Nehri için doğal dere yatağı kullanılarak dere şev üzerinden itibaren sağlı sollu 50’ şer m, akar dereler için 20’ şer m ve kuru dereler için ise doğal dere yatakları korunarak dere şev üzerinden itibaren sağlı sollu 10’ ar m şeritvari alanların yapılaşma dışında tutulması mümkün mertebe sağlanacaktır.

Su sondaj kuyularından yatayda 25 m mesafeden, zorunlu hallerde kuyu üzerinden geçmesi halinde yer yüzeyinden en az 5’ lik sabit yapının olduğu dikkate alınarak emniyetli iletken sehiminin ve hesaplarının ve irtifak sahasının duruma göre ayarlanacaktır.

IV.2.4. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın Arazi Kullanım