Amiral Sofonuıı Karsdenı* vak ası hakk.udakı raporları ve başkomutan vekilliği tarafından kendisine verilen emir: Hnkûmei tarafından Oamanlı
«janalle neşredilen tebliğ Siyasa! münasebetin fterRinleşme«ı Ayın otusuncu ve oturbirınci günlen başkomutan vekıUiginco al.um süel önem lor •- Ikinciteşrinin birinci gûnO Rua Kafkas ordusunun t.iarrtua eeçm.*ai.
Berut mesaha gemisinin Uriada ingilirler urefından tahrip edilmesi ve Akabeoin topa tutulması Başkomutan vekilliğinin ilânıharp tamimi.
Karadeniz vakası önceki fasılda yazıldığı gibi olmuştur.
Fakat harp, bu vaka ile beraber hemen başlamamıştır. Kabine üyelerinin çoğu süel haberleşmeleri ve amiral Soşonun hareket-
nazırlıklarının daire ve şubeleri de aynı durumda bulunuyordu.
29 - birinciteşrin - 1914 günü öğleden sonraya kadar amiraldan hiç bir haber gelmemişti. Harp filomuzun iki üç günden beri açık denizde bulunduğunu bilen başkomutan vekili telâş içinde idi. Saat onbeşten sonra amiral Soşondan genel karargâha sırasile şu telsizler gelmeğe kışladı .
Birinci rapor: - « Bu avın virmisekızinci günü rııs filosu, t ürk donanmasının hareket ve talimlerini bozdu; bugün de mııhasamaya kışladı ».
İkinci rapor « şimdiye kadar Kobaneç ( Doııeç - olacak ) adlı rus gambotu ile Pirııt adlı torpil gemisi batırılmış; üç zabitle yetişmiş iki nefer esir edılınişlır » .
Üçüncü rapor Bildirilenlerden başka Nilüfer, kıral Albert ( Gırandük Aleksandr olacak ) adlı bir rus gemisini batırdı. Türk filosu gemileri, düşmanla temaslar yapmak üzere Karadenize dağıtılmıştır ».
Dördüncü rapor; - « Pirııt adlı rus gemisile Pezpokovi sisteminde üç muhrip ve bir kömür- gemisi hususi bir mak¬
satla boğaz ağzı önünde dolaşıyorlardı. Yavuz, torpil sefinesi olan Pirutıı batırdı; gömür gemisini aldı; bir muhribi ağırca yaraladı. Üç zabit ve yetmişiki nefer tutuldu. Yavuz da Sıvas- topolu bomkırdıınan etti. Türk muhripleri Kobaneç ( Doneç olacak ) gambotunu batırdılar ».
Beşinci rapor: - « Hus filosu Osmanlı filosunun 27 ve 28 zinci günü tekmil harekâtını takip ve muntazaman bütün talimleri ihlâl etti. Bus filosu bugün muhasamata ibtidar eyledi. Hus rnayn sefinesi Pirııt ve son sistem üç torpito sefiiiiî- sile bir kömür sefinesi fikri mııhasama ile Karadeniz boğazına müteveccihen hareket ediyorlardı. Yavuz mayn sefinesini gark ile kömür sefinesini müsadere ve torpitolardan bir tanesini mühim surette lıasara uğrattığı gibi yetmişiki efrat ile üç zabit esir ve Sıvastopolu kemali muvaffakiyetle bombardıman eyledi Gark edilen mayn sefinesinde yediyûz mayn, iki yüz efrat vardı. Torpitomnzla yetmişiki efrat ve öç zabit kurta¬
rıldı. Efradı rnezküre malıı halin otuzunda fstanbıılda bulu¬
nacaklardır. Esirlerin ıfadatmdan rusların maksadı boğaza mayn dukerek donanmayı mahvetmek olduğu anlaşıldı. Midilli
— 73 —
Novrosiski de elli petrol deposile müteaddit buğday depolarını filuip ve nakliyatı askeriyeye ayrılmış olan ondört transportıı l^ark eylemiştir. Berk Novrosiski telsiz telgraf istasivonunu lalıri[» v« Gayret te bir rııs gambotunu torpilleyerek gark eylemiştir. Muavenet te keza bir torpilo ile diğer bir gambo¬
tunu mühim surette basara uğratmıştır. Mezkûr gambotun gark olduğu ihtiımlAtı kaviyedendir. Gönüllü filosuna mensup bir rııs gemisi karaya oturdu. Odesada l»eş petrol sarnıcı berha¬
va edildiği gibi beş sefine de mühim surette basara uğramıştır ».
Hu raporlar üzerine başkomutan vekili tarafından amirala şu emir verildi: « Muvaffakiyetinizi tebrik ederim. Harp vazi¬
yeti müsaitse muhasamatı keserek yalnız Türkiye sevahilini rııs donanmasının tecavüzlerine karşı muhafaza altına alınız ».
Kilesi gün hükümet tarafından Osmanlı ajansile şu tebliğ neşredildi: « Donanmayı hümayunun hır kışını cüz’isi teşrini¬
evvelin 14 ve 15 (27 ve 28 ) zina günleri Karadenizde talim¬
lerle meşgul iken rııs filosu evvelâ bütün talimleri takip ve ihlâl ve dünkü 16 ( 2‘J ) zııncu perşembe günü de donanmayı hümayuna taarruz ederek muhasamata ibtıdar eylemiştir.
Vukııbulan muharebede donanmayı hümayun tarafından avni hakla Pırın namında beşbin tonilâtoluk ve yediyüz kadar tor¬
pili lıâınıl hır torpil vapuru gark ve rııs torpitolarıııdan birisi mühim haşarata duçar edilmiş ve bir gömür gemisi zapt ve mü¬
sadere olunmuştur. Gayretivataniye torpitosu tarafından atılan biı torpil ile 1100 ton hacminde Kobaneç ismindeki rııs topçe- keri batmış ve Muaveneti m i II i yen in attığı bir torpil ile de diğer bir rııs gambotu pek mühim hasara uğramıştır, işbu muha¬
rebe esnasında gark ve tahrip edilen rııs sefaininden kurtarı¬
lan 3 zabıt ile 72 nefer esir edilmiştir. Dorıanınavı hümayun hanıdûlill&h bir zarara uğramamış ve muharebe donanmayı hümayun lehine olarak devam etmekte bulunmuştur. Hükü¬
meti senıye donanmayı hümayunun hır kısmı cü/.’lsine karsı rus donanmasının vukııbulan işbu tecavüz ve taarruzunu şüp¬
hesiz şiddetle protesto edecektir. Alınan esirlerin ifadesinden ve gelen donanmadaki torpil sefinesinin vücudunden rus filosunun boğaz medhaliui torpille kapamak istediği ve bu suretle donan¬
mamızı ikiye ayırarak mahvetmek fikrinde bulunduğu anlaşıl¬
mıştır. Bu suretle ani bir tecavüze maruz kalarak rusların
ilâm ha ipsiz muhasamata başladıklarına zalıip olan filomuz dağılmış olan rııs filosunu takip ederek Sıvastopolu topa lııt- mıış ve ISovrosiski, limanında elli petrol deposile oodört as¬
keri nakliye sefinesini ve hububat mağazalarını ve lelsiztelgıaf istasiyonunu tahrip etmiş ve Odesada bir rııs kruvazörünü batır¬
mış ve diğer bir kruvazörü fena halde harap etmiştir, bunun da battığı tabinin olunuyor. Ayni limanda yüklü beş sefine mü¬
him haşarata uğratılmış ve rııs gönüllü donanmasından bir vapur batmıştır.. Beş petrol deposu tahrip edilmiştir. Gerek Odesada ve gerek Sıvastopolda donanmamıza sahilden top ateşi icra edilmiştir ».
Amiral Soşonun telsiz raporlarına dayanan bu tebliğ, bir V°k yerinde Karadeniz vakasının altına fasılda yazdığımız ayraınlarına uygun değildir. Baskın filosundaki gemilerimiz birer ikişer Istan bula gelerek komutanları ve sııbaylarile temaslar başladıktan soma bile baskının ana hatlarını kavra¬
mak genel karargâhça mümkün olmamıştır. Bununla beraber ortada bir olııt vardı ve hükümet üç itilâf devletinin birleşik protestosu karşısında bulunuyordu. Üyelerinin çoğu o sıralarda harbe karışmak istem i yen Prens Sait Halim kabinesi, ilk atağın hangi taraftan yapıldığını ortaya çıkarmak için karışık bir inceleme komisyonu kurulması hakkında elçiliklerle ko¬
nuşma kapısı açtı Fakat rııs elçisi B. Dokirs bu önergeyi onaylamadığı için siyasal konuşmalar, bir sonuca varacak gibi görünmüyordu. Ogün akşamüstü İııgillerenin İstanbul elçisi B. Lı'ıi Malet, Babıâlıye bir ültimatom vererek Yavuz ile Midillideki almalıları on saat içinde çıkarmalarını isledi. Hü¬
kümet Karadeniz vakasına rağmen bitaraflığını muhafazaya karar vermekle beraber almanlar hakkıııdaki talebi tatiuka muktedir olmadığı için redde mecbur oldu. Siyasal münasebet son derece gerginleşti
Akdeniz boğazı önünde amiral Kardenin komutasında şu gemiler toplanmıştı : İndifelikabıl ve Indomitabıl muharebe kruvazörleri. Süfren ile Verile adlı fransız zırhlıları, Batilin ve Glosister hafif kruvazörleri, onikı muhrip, üç denizaltı bolu. Bilen havın adlı torpito depo gemisi. Bu filonun gözet¬
leme bölgesini Foça ve Karaburun sularına kadar genişlettiği, gelen raporlardan anlaşılıyordu, lius donanmasının da dünkü
vaka "zerine Sıvastopoldan çıkmış, yahut en önce harekete hazırlanan bazı gemilerin çıkarılmış olması muhtemeldi. Onun
"»•ın ^^khmetle elçilikler arasında siyasal konuşmalar devam ederken başkomutan vekilliği tarafından sfıel önemler alındı.
Mnvn hatlarında bırakılmış olan geçitlerin hemen kapatılması ve limanda bulunan gemilerin boşaltılarak alıkonulması İzmir müstahkem mevki komutanlığım emredildi; gere gelen tel raporundan; o gün saat onyedibuçıık - onsekizde bütün geçil- lariıı kapatıldığı anlaşıldı. Karadeııizrie bulunan lürk tecim vapurlarının hemen boğaza gelmeleri, vûk almakla bulunan¬
lar varsa yükleme işlerini keserek ve balla yarı alınış olduk¬
ları yükleri boşaltarak boğaza hareket etmeleri hakkında ga- reklılnre acele direktifler verilmesi, iskele ve limanlar komu¬
tanlığına emredildi. Keşitpaşa vapuru Zongul.laktan Islaııbııla hareket elli Gece dört beş geminin Samsun cihetinden İnce buruna doğru geçtikleri Sinoplun rapor edildi. Gece varışından sonra saat ûçbııçukta Baba burnunun yedi mil kadar açıkla¬
rımla ışıldaklar görüldü. Biraz sonra Zonguldak limanı, fiç baealı bir mıllıribin ışıldağı ile tarandı ve bu muhrip, Ereğli istikametine doğru uzaklaştı. Zonguldak limanında bulunan Yeşilırınak vapuru, düşman gemilerine rastgelmek tehlikesine rağmen gün dogmadan boğaza hareket etti.*
Ayın ntlızhiriııci gûnıl buhran bir kat daha artmıştı. Ihı da Mıısva hükümetinin hiçbir anlaşma teklifini kabul etmemesin¬
den ileri geliyordu. Seferberlik işlerinin henüz arkası alınmadığı için liabıâli. siyasal konuşmaları mümkün olduğu kadar uza¬
tarak genel karargâha vakit kazandırmak emelinde idi. Kara¬
deniz boğazı deniz gözetleme fırkasını kuvvetlendirmek üzere, Malatya ve Nevşehir gambotları da müstahkem mevki komu¬
tanlığı emrine verildi; bu gambotlarla beraber Kızıldenizden gelmiş oları Yozgat ve Taşköprü tersaneye alındı. Batum lima¬
nının üç mil açığına rııslar tarafından mayrı döküldüğüne dair genel karargâha gelen haber, donanma komutanlığına bildirildi.
Donanma komutanlığının müsaadesi olmadıkça hiçbir geminin Kara denize çıkamtyacağı ilgili makamlara emroltındu. Rus, İn¬
giliz ve frarısız elçilikleri tarafından Babıâliye son ültimatom verildi; bu ültimatomdaki maddelerin bazıları tatbik kabiliye¬
tinden mahrum olduğu gibi bazıları da erkin bir devletin şeref
ve haysiyetine uygun olmadığından harp, sakınılmaz bir hale geldi. Bununla beraber itilâf devletleri Türkiye ile savaşa baş¬
lamağa bir gün önce karar vermişlerdi. Bu hakikat, Akdeniz boğazının dış istihkâmlar ile İzmir körfezine karşı harekete geç¬
mesi hakkında amiral Kardene, Akabeyi topa tutmaları hak¬
kında o sularda bulunan Minerve ve Rozbırok gemilerine; Fav boğazına hareket etmesi hakkında Bahreyn adasında bulunan ve bir kara tümenini korumağa memur olan Oşiıı zırhlısı ko¬
mutanına 30 - birinciteşrin günü emirler verilmiş olmasından anlaşılabilir. Rus orduları başkomutanlığının da yakın bir taarruza hazırlanmasına dair Kafkas ordusu komutanlığına buyruklar vermiş olduğu şüphesizdir. Fransa ile birlikte yürü¬
yen İngiltere, Rusyadan önce harekete geçmiştir.
Amiral Kardenın İzmir körfezine sevkettıği Volverayın ve Sıkorpiyon muhripleri 31 - birinciteşrin günü saat on yedi bu¬
çukta Urla sularında göründüler. Kara sularımızdan çıkmaları ve çıkmazlarsa üzerlerine ateş açılacağı hakkında Urla tabur komutanlığı tarafından yapılan tebliğ üzerine Kilizman ve Kös¬
ten taraflarına doğru uzaklaşıp gittiler. Berııt mesaha yatile Kınalında adlı küçük bir posta vapuru Urlada yatıyordu. Dört gambotla beraber Portsaitîen geldiğini ve 12 kademlik suyunu dokuz kademe indirmediği için Akdeniz boğazından giremeye¬
ceğinden dolayı İzmirde kaldığını önceki fasılda yazdığımız Berııt yatı. Milâs sularında kaçakçılara karşı araştırma yapmak üzere, İzmir ve havalisi komutanlığının emrüe 28 - birinciteşrin günü içerisindeki mesaha aletlerinin bir kısmını çıkararak Kül¬
lük limanına gitmiş; oradan aldığı bir posta kara askerile IV nağva adasına giderek mavzer ve kaçak tütün yüklü altı kayık ve ondokıız kaçakçı yakalayıp Küllüğe götürmüş; aldığı emir üzerine 30 - birinciteşrin günü saat onlıeşbııçukta Jzmirc hare¬
ket etmişse de mayn geçitlerinin kapatılmasından önce yetişe¬
mediğinden dışarda kalarak Urla rıhtımına bağlamıştı. İki adet 37 milimetrelikten başka silâhı olmadığı gibi mayii işlerde hiç¬
bir ilgisi yoktu. İzmir ve havalisi komutanlığı, vatın içeriye alınması mümkün olmazsa topiariie taşınabilir eşya ve akşa¬
mının karaya çıkarılmasını ve teknesinin icâbında batırılmak üzere top altında bir noktaya demirletilmesin! müstahkem mevki komutanlığına emretmişti; fakat müstahkem rnevki komutan-
1‘f’i' r"av" Reşitlerinin bpatıldı&ıı. bilmeyen gemileri içerive girmekten menetmek ödevile Berut yatını Urla ..nünde bırakip , karar,“I lzm,r ve havalısı komutanlığına da bildirmişti
5le mesaha gemisinin tahliye edilmeksizin Urla rıhtımında bulunmasının sebebi bu idi.
Muhriplerin İzmir körfezinde keşif yapmalarından biraz sonra rus elçisi hükümetinin Turkiyeye harp ilân ettiğini bil- (,rer, , P^apörtlannı aldı ve Bulgaristan ve Romanva volu ile memleketine g.tmek üzere saat 19.15 te İstanbuldan hareket etti. Ingiltere ve Fransa hükümetleri siyasal münasebeti kes¬
mekle beraber harp ilân etmemişlerdi. Fransa hükümeti, bu meselede lngıltereye bağlıydı; Ingiltere ise resmen savaş açmak için en son tertiplerinin tamamlanmasını ve meselâ Bahrevn adasından yola çıkmış olan sefer kuvvetinin Basra sularına var¬
masını bekliyordu. İkinciteşrinin birinde rus Kafkas ordusu taarruza başladı. Bugünden itibaren. Türkiye. Rusyaya karşı harbe girmiş ve amiral Soşon maksadına ermişti. Öbür itilâf dev etlerinin resmen harp ilân etmeleri artık bir gön mesele¬
si ıdı. t )g«.n öğleden sonra iki İngiliz muhribi Kılâzomen adacığı yakınlarında gene göründü. Dün akşamki gelişleri.
, "I lle kmahadanın acele boşaltılarak batırılmaları hak¬
kında hır ihtar mahiyetinde idi; fakat harp resmen ilân edil¬
memiş olduğu için Berut Komutanı de K.nahada süvarisi bunu yapmadıkları gibi müstahkem mevki komutanlığı da mesaha gemisine böyle bir emir vermemişti. Volverayn muh¬
ribi karadaki ve yattaki topların menzili dışarsında * durarak hır işaret kaldırdı,- bu işaret okunamadı ve muhribe bir su¬
bay gönderildi. .Muhrip komutanı yat ile küçük vapurun sancaklarını indirerek kendilerini takip etmelerini bildirdi ve İmimi, için on dakikalık mühlet verdi. Subayın dönüşünde Ingıiızlenn resmen han» ilânından önce harekete geçtikleri anlaşıldı ve gemilerin tahribinden başka çare kalmadığı gö¬
rüldü; çünkü rıhtıma bağlı bulunan vat. iki küçük topu ile kendisini koruyamazdı. Bu topların kamaları ve en önemli şeyler alınarak gemiye ateş verildi. Kınalıada süvarisi de ge¬
misini ateşledi. Muhriplerden sekiz bumbara atılarak tahrip işi tamamlandı. Bu sırada bir çok patlamalar olduğu ve bun¬
dan da her iki gemide mavn bulunduğunun anlaşıldığı İngi-
Iizler tarafından iddia ediliyorsa da bir az yukarda yazıldığı U'ibi ne mesaha gemisinde, nede küçük vapurda lek bir mavn vardı ve hiç bir infilâk olmamıştı.
Ingilterenin haıp ilân etmeksizin yaptığı, tecavüz, İzmir körfezine münhasır değildi Berııt mesaha gemisi Urla önünde tahrip edilirken Minerve ve Rozbirok gemileri de Akabeyi lopa tutuyorlardı. Aba be. Sina çölünü doğu tarafından sınırlandıran Akabe - Ei'ariş hattının başı idi. Fakat Mısırı kanal önevinde korumak esasına göre hazırlanan Ingiltere, bu battı talikim etmemiş ve zayıf keşif kıtaları bırakarak çöldeki kuvvetini geri çekmişti. Akahede bizim tarafımızdan başlanılmış biç bir yığı¬
nak yoktu; Türk eratının ve arap gönüllüsünün toplandığı bıkkındaki iddia. Akabenin pek anlamsız ve amaçsız olan bom¬
bardımanını haklı göstermek için sonradan uydurulmuştur.
Ihından başka amiral Kardan, en yakın bir günde akdeniz bo¬
ğazına karşı ateşli bir gösteri yapmak emrini almış olduğun¬
dan dış istihkâmlarını bombardıman etmeğe hazıriaıımakta idi.
Oşın zırhlısının korumasında bulunan Basra sefer kuvvetinin dış şedde önlerine vardığı gün amiral Kardenin bu emri nasıl yaptığını yerinde göreceğiz. Bilfiil harpten başka bir şey ol¬
mayan bütün bu hareketlere rağmen Ingiltere hükümeti Tür- kıveye karsı resmen harp ilânını ikinciteşrinin beşine değin geçiktirnıişli. Bitaraflığın, muhafaza yolunda samimi arzular besleyen Babıâli Kafkas. İzmir ve Akabe bölgelerinde ataklara uğrayınca harp halini kabule mecbur oldu. Başkomutan Vekil¬
liği 2~ ikind teşrin günü deniz bakanlığına; birinci, ikinci, üçüncii ve dördüncü ordu komutanlıklarına; donanma komutanlığına sahil istihkâmları ve torpil kıt’alan umum müfettişliğine, Ka¬
radeniz ve Akdeniz boğazları müstahkem mevkileri komutan¬
lıklarına; İzmir ve havalisi. Frak ve havalisi komutanlıklarına ve bütün ilgili makamlara harbin başladığını şu tamimle bil¬
dirdi: « Rus. Ingiliz. Fransız. Belçika, Sırp. Japon, Karadağ hükümetleri bizimle münasebatı siyasi yelerini kat’eylediler. 19- Teşrinievvel ( 1 İkinciteşrin-) sabahı Ruslarla Kafkasya hudu¬
dunda muharebe başladı; Ingilizler İzmir ve Akabe tarafla¬
rında muhasamata iptidar eylediler. Binaenaleyh bu devletlerle hali harpteyiz. Her ordu vesaire kumandanları şimdiye kadar vâki olan tabligatla taayyün eden vazıfei harbiyelerini icrada tamamen serbesttir.
<'iL-ı1ft"""nla be?b8r nâî“ harp kyfiyetinin bir hafta kadar ge- StT-" " Se'en 5" ,ezkere' »i!* anlaş,I-
tarahSÎnK-î"
T'T
do,",nmay' hümayunu bir k,sm, tarafından Karadenızde manevra icra eddmekte olduğu stradab,Khâr"z T"Tı,ı,ıI'orpı1 dokmek va/,fesi iie |ıareke< ««S
bilâhare anlaşılan lînsya donanmasından bir tak,mı mezkûr manevraları ihlal ve müteakiben izhar, raul,asama ile boğaza kXl' T ‘ Mrntl!nlf. 'I""'‘nn'r,v' hf,raay"n İsrafından mu¬
kabele nlunmakla beraber şayan, teessüf olan ş„ hadise lıak- kmda hükümet, semyece Rusya devletine müracaatla tahkık.l icrası ve vak a esbabının zâhire ihraç, teklif ve b„ suretle bı- Uvl muhafazaya ihtimam edilmiş olduğu halde Rusya levlet miiracaati vakıaya cevap ita etmeksizin sefirini -eri mıd tel f”d 'ı' 'Vay' ''5kerive'si 'İe Erzurum hududunu nikah mııhtehfeden tecavüz etmesine ve bu sırada Fransa ve Ingiltere devletleri dah, sefirlerini geri çağırdıktan başka Ingiliz ve Transız donanmaları müştereken Çanakkaleve ve ingıltz krtı- ,tar ,«r'|Akabeye tnp atmak sııretile bilfiil muhasamata ,Pti- lar ve ahiren de düvel,mez.bure devleti Osmanıve ile hal,harpte bulunduklarını ilan eylediklerine binaen hükümeti Osmanivere de m ustenıde" bıtevfıkatilâh, tealâ mezkûr üç devlet ,1e hah- harp ,lfn,1 ',',*,,s,,na mecl,s,vükelâ kararile bilistizan 29 - tes- aSn-J33? Ia7 ı'le'ra'le' Seniyei cenabl P®'Mn .şeref mü- Hlmâkla !T'^ eVa,n m'""MİI,kava ,ebll"al icra kılınmış
OçftiB ti imanına taarruz 29.X. 14
•( FFFÎT
V
5lektrik fabrikan
- »unfc#»
•mum nihai
vvrosoakı
■ 3*ı*nfaı.r.|ıtTT».M t
A6*tence
°/ema
*w«RaMItj**;
Gran.P AlgUaoJr. *■/
Jneha!u
•^>0 X ı 'J:
S*"fa 0S«Ac/sk Gresti
IstanL
Aefken
rrısun
MARMARA DENİZİ
TİreUU
P.ğgz önünde