11. HAMUR VE ASTAR ÖZELLİKLERİ
11.1. Hamur özellikleri
Malzemenin hamurunda kahverengi ve kırmızının tonları hakimdir.
322 Bkz. Alkım vd. 1988, Lev.-Pl. IX, 3-5. 323 Munsell Soil Chart 2000.
78
HAMUR RENKLERİ Adet %
Kahverengi 213 39.9 Kırmızı 178 33.3 Sarı 69 12.9 Gri 58 10.8 Siyah 11 2.0 Pembe 4 0.7 TOPLAM 533 99.6
Malzemede Kahverengi ve tonları % 39.1, kırmızı ve tonları % 33.3, sarı ve tonları % 12.9, gri ve tonları % 10.8, siyah ve tonları % 2.0 ve pembe % 0.7 oranında bulunmaktadır.
Genel dağılım içersinde de kahverengi % 14.8, kırmızımsı kahverengi % 8.6, açık kahverengi % 7.5 oranıyla ağırlık kazanmaktadır.
KAHVERENGİ VE TONLARI Adet % Açık kahverengi (Light Brown) 40 7.5 Kahverengi (Brown) 79 14.8 Koyu kahverengi (Dark Brown) 9 1.6 Çok koyu kahverengi
(Very dark Brown)
79 Sert kahverengi (Strong Brown) 17 3.1 Grimsi kahverengi (Grayish Brown) 4 0.7 Koyu grimsi kahverengi
(Dark grayish Brown)
4 0.7 Soluk kahverengi
(Pale Brown)
1 0.1 Çok soluk kahverengi
(Very pale Brown)
1 0.1 Açık sarımsı kahverengi
(Light yellowish Brown)
7 1.3 Sarımsı kahverengi
(Yellowish Brown)
3 0.5 Açık kırmızımsı kahverengi
(Light reddish Brown)
17 3.1 Kırmızımsı kahverengi
(Reddish Brown)
29 5.4 Koyu kırmızımsı kahverengi
(Dark reddish Brown)
1 0.1
TOPLAM 213 39.1
Kırmızı renkte ise daha çok kırmızı % 14.2, sarımsı kırmızı % 10.5 ve açık kırmızı % 6.3 renkleri yoğunluktadır.
KIRMIZI VE TONLARI Adet % Açık kırmızı (Light red) 34 6.3 Kırmızı (Red) 76 14.2 Koyu kırmızı (Dark red) 1 0.1 Zayıf kırmızı (Weak red) 6 1.1 Soluk kırmızı (Pale red) 5 0.9 Sarımsı kırmızı (Yellowish red) 56 10.5 TOPLAM 178 33.1
Sarı renkte fazla bir çeşitlilik görülmemektedir. Sadece kırmızımsı sarı % 12.5 ve çok az kahverengimsi sarı % 0.3 bulunmaktadır.
80
SARI VE TONLARI Adet %
Kırmızımsı sarı (Reddish yellow) 67 12.5 Kahverengimsi sarı (Brownish yellow) 2 0.3 TOPLAM 69 12.8
Gri renkteki hamurda ise mavimsi gri ve tonları yarısından fazlasına hakimdir (% 5.9). GRİ VE TONLARI Adet % Gri (Gray) 7 1.3 Koyu gri (Dark gray) 5 0.9 Çok koyu gri
(Very dark gray)
2 0.3 Mavimsi gri
(Bluish gray)
11 2.0 Koyu mavimsi gri
(Dark bluish gray)
14 2.6 Çok koyu mavimsi gri
(Very dark bluish gray)
7 1.3 Kırmızımsı gri
(Reddish gray)
6 1.1 Koyu kırmızımsı gri
(Dark reddish gray)
4 0.7 Pembemsi gri
(Pinkish gray)
2 0.3
TOPLAM 58 10.5
Siyah renk hamur içersinde çok az görülmektedir. Bu durum topraktan ve fırınlamanın oldukça iyi yapılmasından kaynaklanmaktadır.
SİYAH VE TONLARI Adet % Siyah
(Black)
81 Mavimsi siyah
(Bluish black)
4 0.7
TOPLAM 11 2.0
Hamurda pembe renk en az bulunandır.
PEMBE VE TONLARI Adet % Pembe
(Pink)
4 0.7
TOPLAM 4 0.7
Hamurun yapısında mika, kireç ve taşçık katkıları yoğun olarak görülmektedir. Kapların % 84.4’ünde mika, % 59.8’inde kireç ve % 42.6’sında taşçık katkı vardır.
82
Bütün malzemenin % 84,4’ünde mika katkısı vardır. Bu katkının da yarısı az mikalıdır (% 42.5).
MİKA KATKI ORANLARI Adet %
Az mika 227 42.5
Mika 107 20.0
Çok mika 117 21.9
TOPLAM 451 84.4
Yine malzemenin yarısından çoğunda kireç katkısı bulunmaktadır (% 59.8). Hamurun genelde az kireç katkılı olduğu görülmektedir (% 40.3).
KİREÇ KATKI ORANLARI Adet %
Az kireç 215 40.3
Kireç 56 10.5
Çok kireç 48 9.0
TOPLAM 319 59.8
Malzeme içersinde katkı olarak en az taşçık kullanılmıştır (% 42). Genelde bu taşçıklar fazla büyük değildir. Ayrıca taşçık katkılı malzemenin de yarısına yakını az taşçık katkılıdır (% 19.6).
83 TAŞÇIK KATKI ORANLARI Adet %
Az taşçık 105 19.6
Taşçık 67 12.5
Çok taşçık 56 10.5
TOPLAM 228 42.6
Malzemenin pişme durumuna bakıldığında büyük çoğunluğunun iyi ve orta pişmiş olduğu görülmektedir. Çok azı ise kötü pişmiştir (% 2.2).
PİŞME ORANLARI Adet %
İyi 311 58.3
Orta 210 39.3
Kötü 12 2.2
TOPLAM 533 99.8
11.2. Astar Özellikleri
Astarda kırmızı ve kahverenginin tonları hakimdir (% 79.4). Daha sonra pembe (% 7.8), sarı ve tonları (% 7.3), gri ve tonları (% 5.0) ve en az beyaz (% 0.1) gelmektedir.
84
ASTAR RENKLERİ Adet %
Kırmızı 219 41.0 Kahverengi 205 38.4 Pembe 42 7.8 Sarı 39 7.3 Gri 27 5.0 Beyaz 1 0.1 TOPLAM 533 99.6
Kırmızı % 18.9 ve açık kırmızı % 8.2 oranında kullanılmıştır. Diğerleri ise daha zayıf ve soluk kırmızıdır.
KIRMIZI VE TONLARI Adet % Açık kırmızı (Light red) 44 8.2 Kırmızı (Red) 101 18.9 Koyu kırmızı (Dark red) 3 0.5 Karanlık kırmızı (Dusky red) 2 0.3 Zayıf kırmızı (Weak red) 23 4.3 Soluk kırmızı (Pale red) 31 5.8 Sarımsı kırmızı (Yellowish red) 15 2.8 TOPLAM 219 40.8
Kahverengi astar kırmızı kadar olmasa da ona yakın miktarda kullanılmıştır (% 37.7). Ayrıca kahverenginin de çok değişik tonları görülmektedir. Açık kahverengi % 6.1, kahverengi % 5.8 oranındayken açık kırmızımsı kahverengi % 9.3 ve kırmızımsı kahverengi % 6.5 oranındadır.
KAHVERENGİ VE TONLARI Adet % Açık Kahverengi
(Light Brown)
33 6.1
85 (Brown)
Koyu Kahverengi (Dark Brown)
3 0.5 Çok Koyu Kahverengi
(Very dark Brown)
1 0.1 Sert Kahverengi (Strong Brown) 3 0.5 Soluk kahverengi (Pale Brown) 6 1.1 Çok soluk kahverengi
(Very pale Brown)
31 5.8 Açık sarımsı kahverengi
(Light yellowish Brown)
6 1.1 Açık kırmızımsı kahverengi
(Light reddish Brown)
50 9.3 Kırmızımsı kahverengi
(Reddish Brown)
35 6.5 Koyu kırmızımsı kahverengi
(Dark reddish Brown)
3 0.5 Grimsi kahverengi
(Grayish Brown)
2 0.3 Koyu grimsi kahverengi
(Dark grayish Brown)
1 0.1
TOPLAM 205 37.7
Pembe renk malzeme içersinde % 7.8 oranında ve tek renk olarak görülmektedir.
PEMBE VE TONLARI Adet %
Pembe (Pink)
42 7.8
TOPLAM 42 7.8
Sarı renk hemen hemen pembeye yakın miktarda kullanılmıştır (% 7.3). Bu rengin tonları kırmızımsı sarı (% 5.8) ve soluk sarıdır (% 1.5).
SARI VE TONLARI Adet %
Soluk sarı (Pale yellow )
8 1.5
86 (Reddish yellow)
TOPLAM 39 7.3
Astarda gri renk diğerlerine göre az kullanılmış olsa da (% 4.4) grinin tonları çeşitlilik göstermektedir. Bu grup içersinde açık gri ağırlıktadır (% 2.0).
GRİ VE TONLARI Adet % Açık gri (Light gray) 11 2.0 Gri (Gray) 2 0.3 Koyu gri (Dark gray) 1 0.1 Çok koyu gri
(Very dark gray)
1 0.1 Mavimsi gri
(Bluish gray)
2 0.3 Koyu mavimsi gri
(Dark bluish gray)
2 0.3 Açık kahverengimsi gri
(Light brownish gray)
2 0.3 Kırmızımsı gri (Reddish gray) 2 0.3 Pembemsi gri (Pinkish gray) 4 0.7 TOPLAM 27 4.4
Beyaz renk astarda en az kullanılan renktir (% 0.1). Bu da tam beyaz olmayıp pembemsi beyazdır.
BEYAZ VE TONLARI Adet %
Pembemsi beyaz (Pinkish white)
1 0.1
TOPLAM 1 0.1
87 AÇKI ORANLARI Adet %
Açkılı 369 69.2
Silik açkılı 74 13.8
Açkısız 90 16.8
TOPLAM 533 99.8
12. SONUÇ
Yaptığımız çalışmada, Orta Tunç Çağda Afyonkarahisar’ın İTÇ kadar olmasa da belirli bir yoğunlukta ve güçlü bir yerleşime sahip olduğu görülmektedir. Bölgede bulunan OTÇ yerleşmelerinin büyük çoğunluğu orta ve büyük boyutlu yerleşmelerden oluşmaktadır. Bu da OTÇ’daki siyasi, kültürel ve ticari değişimlerle ilişkilidir.
Afyonkarahisar yerleşmelerinin büyük çoğunluğu höyük tipi yerleşmeler olup daha az sayıda tepe üstü ve yamaç yerleşmelerine de sahiptir. Yerleşmelerin büyük çoğunluğu yol güzergahları üzerinde, korumaya elverişli doğal sırt ve kayalık alanlara ve dağlara yakın yerlere kurulmuştur. Köy Kalesi, Tekdeğirmen, Kırkel gibi yerleşmeler doğal bir kayalık alanda olmalarının yanında surla çevrili OTÇ kaleleri özelliğini taşımaktadırlar.
88
Yerleşmeler Sultandağları, Eber Gölü ve Emirdağları çevresinde oldukça yoğundur. Bölgede Üçhöyük (Bolvadin Höyük), Akçaşar, Maltepesi, Çayır Höyük gibi yerleşmeler önemli OTÇ yerleşmeleridir.
Afyonkarahisar OTÇ’ da önemli yol güzergahları üzerinde bulunmaktadır. Bu güzergahlardan birisi, İç Anadolu ve Konya üzerinden gelerek Akşehir ve Eber göllerinin kuzeyinden geçip Bolvadin’e ulaşmaktadır. Bolvadin’den de birçok yöne ayrılan bu yol batıya devam ederek Ege’ye açılmaktadır. Bir diğer önemli yol güzergahı ise Konya’nın ve Afyonkarahisar’ın kuzeyinden Emirdağ’dan geçerek Eskişehir’e uzanmaktadır. Bu yollar ana yollar olup birde dağ aralarından giden yolarda bulunmaktadır. Kuzey-güney istikametinde de Emirdağları ve Sultandağlarının batısından geçen bir yol güzergahı mevcuttur.
Yoğun yol ağına sahip bulunan Afyonkarahisar bulunduğu coğrafi ve jeopolitik konumu sayesinde İç Anadolu’yu Ege ve Marmara bölgelerine bağladığı gibi güneye de açılan bağlantılara sahip oluşu nedeniyle tarihi yol güzergahları bakımından kavşak noktada bulunmaktadır.
OTÇ yerleşmelerinin tamamına yakınında İTÇ buluntuları da görülmektedir. Bu durum İTÇ ile OTÇ zamanında kültürel bir kesinti veya boşluğun olmadığını göstermektedir. Yine aynı yerleşmelerde Son Tunç Çağ buluntularının da görülmesi daha sonrada kültürel sürekliliğin devam ettiğinin bir işaretidir.
Bölgede yer alan OTÇ mezarlıkları ise yerleşim alanlarının hemen yakınında ve yerleşim alanından rahatça görülebilecek bir yerde bulunmaktadır. Bütün yerleşim alanlarının mezarlık alanlarını tespit etmek zordur. Fakat tespit edilenler ise diğer bölgelere bakıldığında oldukça fazla sayılabilirler. Bölgedeki OTÇ mezarlıklarında küp mezarlar ve taş sandık mezarlar birlikte kullanılmıştır. Bu durum her iki mezar şeklinin OTÇ’ da kullanıldığını göstermektedir. Yine mezarlıklarda bulunan çeşitli çanak-çömlek ve ziynet eşyaları mezarlara hediyeler konulduğunu ve ahret inancına sahip olunduğunu göstermektedir.
89
OTÇ kapları çok çeşitli formlara sahiptir. Malzemenin büyük çoğunluğu çanak-çömleklerden oluşmaktadır. Bölge kapları profil çeşitliliği bakımından da oldukça zengindir. Özellikle çömleklerde yivler yoğun olarak kullanılmıştır.
Afyonkarahisar OTÇ malzemesinin hamurunda kahverengi ve kırmızının tonları hakimdir. Astarda ise kırmızı ve kahverenginin tonları ana renk olarak tercih edilmiştir. Yine malzemelerin hemen hemen hepsinde mika katkısı kullanılmıştır. Taşçık ve kireç katkıları da oldukça yoğun miktarda bulunmaktadır. Malzemenin çoğunluğu açkılı ve silik açkılıdır. OTÇ malzemesinin sahip olduğu açkı İTÇ açkıları gibi parlak değildir. Zaten çanak-çömlek yapımında İTÇ’ den farklı olarak çark kullanılması nedeniyle malzeme çark yapımıdır. Açkıları da buna bağlı olarak parlak değildir. Malzeme genelde iyi ve orta pişkinlikte olup, çok azı kötü pişirilmiştir.
Afyonkarahisar OTÇ malzemesi Koloni Çağı ve Hitit malzemesi görülen diğer OTÇ merkezleriyle benzerliklere sahip olsa da bölge malzemesinin sahip olduğu özellikler yöresel bir kültürün ürünü olduğunu göstermektedir.
Yine Konya Ovası, Eskişehir Yöresi ve Batı Anadolu ile yakın ilişkiler içersinde bulunan Afyonkarahisar çevresinde yer alan bu bölgelerle her zaman kültürel etkileşimde bulunmuştur. Fakat malzeme yönünden bakıldığında ise Afyonkarahisar’ın bu bölgelerle olan bağı farklı bir özellik göstermektedir. Bölge malzemesi hamur, astar ve bezeme bakımından kendine özgü yöresel özelliklere sahiptir.
Afyonkarahisar’da OTÇ buluntularının yanı sıra kesintisiz tabakalaşmayı gösteren buluntular veren yerleşmelerin kazılması gerekmektedir. Üçhöyük (Bolvadin Höyük) gibi bazı merkezlerde yapılacak bilimsel kazılar bölgenin kültürel yapısının ortaya çıkarılması için gerekmektedir. Kusura höyüğü haricinde OTÇ buluntusu veren bir yerleşim alanının henüz kazısı yapılmamıştır. Kusura’da yapılan çalışma ise hem eski, hem de yeterli düzeyde değildir. Bu nedenle başka kazıların yapılarak yeni değerlendirmelerle Afyonkarahisar’ın tarihi ve kültürel durumu aydınlatılmalıdır.
90
Bu çalışma ile Afyonkarahisar’ın OTÇ’ da ki kültürel durumunun daha açık bir şekilde anlaşılmasına çalışılmıştır.
KAYNAKÇA
Afyon 2001 Yıllığı, Afyon Valiliği. Aktüre, S. 1997
Anadolu’da Bronz Çağı Kentleri, 2. Basım, Ankara. Akurgal, E. 1998a
Türkiye’nin Kültür Sorunları, İstanbul. Akurgal, E. 1998b
91
“ Classification and Chronology of the Hattian and Hittite Periods in Anatolian History (2500-1100 B.C.)”, Light on Top of the Black Hill Studies presented to Halet Çambel/Karatepe’deki Işık Halet Çambel’e sunulan yazılar, 25-33, İstanbul.
Akurgal, E. 2005
Anadolu Kültür tarihi, 18. Basım, Ankara. Akyurt, İ. M. 1998
M.Ö. 2. Binde Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri, Ankara. Alkım, U. B.-H. Alkım-Ö. Bilgi 1988
İkiztepe I. Birinci ve İkinci Dönem Kazıları/The First and Second Seasons’ Excavations (1974-1975), Ankara.
Alp, S. 1963
“ Kaniş= Anişa= Nişa Erken Hitit Çağının Bir Başkenti”, Belleten XXVII, sayı 107, 367-376, Ankara.
Alp, S. 1972
Konya Civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir Ve Damga Mühürleri, Ankara.
Alp, S. 1991
Maşat-Höyük’te Bulunan Çivi Yazılı Hitit Tabletleri/Hethitische Keilschrıfttafeln Aus Maşat-Höyük, Ankara.
Alp, S. 1994
Konya Civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir ve Damga Mühürleri, Ankara.
92
Alp, S. 2001
Hitit Çağında Anadolu, Ankara. Alparslan, M. 2000
Hitit Metinlerine Göre M. Ö. İkinci Binyılda Hitit-Ege Dünyası İlişkileri, ( İstanbul Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
Ardos, M. 1978
Afyonkarahisar Bölgesinin Jeomorfolojisi, İstanbul. Ardos, M. 1995
Türkiye Ovalarının Jeomorfolojisi, Cilt II, (II. Basım), İstanbul. Atalay, İ. 1977
Sultandağları ile Akşehir ve Eber Gölleri Havzalarının Strüktüral, Jeomorfolojik ve Toprak Erozyonu Etüdü, Erzurum.
Atalay, İ. 1982
Türkiye Jeomorfolojisine Giriş, İzmir. Bahar, H. 1994
“ M.Ö. II. Binyıl Başlarında Anadolu-Mezopotamya Arasındaki Ticaret Hayatı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 3, 307- 311, Konya.
Bahar, H.-G. Karauğuz-Ö. Koçak 1996
Eskiçağ Konya Araştırmaları 1, ( Phrygia Paroreus Bölgesi: Anıtlar, Yerleşmeler ve Küçük Buluntular), İstanbul.
93
Eskiçağ Konya Araştırmaları 2, (Neolitik Çağ’dan Roma Dönemi Sonuna Kadar), Konya.
Balkan, K. 1957
Mama Kralı Anum- Hirbi’nin Kaniş Kralı Warşama’ya Gönderdiği Mektup, Ankara.
Bayram, S. 1998
“ Kültepe’den Kaçakçılıkla İlgili Yeni Metinler”, XXXIV. Uluslar arası Assiriyoloji Kongresi 6-10, VII 1987-İstanbul, Kongreye Sunulan Bildiriler, 285-289, Ankara.
Bilgen, A. N. 2001
“ 1999 Yılı Çavlum Köyü Mezarlık Kazısı”, Kazı Sonuçları Toplantısı 22-1, 399-408, Ankara.
Bilgen, A. N. 2002
“ Çavlum Köyü Mezarlığı, Eskişehir \ Alpu Ovası’nda Yeni Bir Orta Tunç Çağı Mezarlığı”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt I, sayı 3, 39-102, Eskişehir.
Bilgen, A. N. 2003
“ 2001 Yılı Çavlum Köyü Mezarlık Kazısı”, Kazı Sonuçları Toplantısı 24-1, 389-396, Ankara.
Bilgen, A. N. 2004
“ 2002 Yılı Çavlum Köyü Mezarlık Kazısı”, Kazı Sonuçları Toplantısı 25-1, 139-146, Ankara.
94
Çavlum, Eskişehir Alpu Ovası’nda Bir Orta Tunç Çağ Mezarlığı, Eskişehir. Bilgi, Ö. 1997a
“Klasik Çağ Öncesinde Anadolu’da Ticaret”, Palmet I, Sadberk Hanım Müzesi Yıllığı, 1-36, İstanbul.
Bilgi, Ö. 1997b
“ Trade in Anatolia During the Pre-Classical Period”, Palmet I, Sadberk Hanım Müzesi Yıllığı, 37-57, İstanbul.
Bilgiç, E. 1953
Kapadokya Metinlerinde Geçen Yerli Appelatifler Ve Bunların Eski Anadolu Dilleri İçersinde Yeri, Ankara.
Bilgiç, E.- S. Bayram 1995
Ankara Kültepe Tabletleri II, Ankara. Bittel, K. 1937
Boğazköy, Die Kleinfunde Der Grabungen 1906-1912, Leipzig.
Bittel, K.-R. Naumann 1952
Boğazköy-Hattusa, Ergebnisse der Ausgrabungen des Deutschen Archaologischen Instituts und der Deutschen Orient-Gesellschaft in den Jahren 1931-1939, Stuttgart.
Blegen, C.V.- J.L. Caskey- M. Rawson 1953 Troy, The Sixth Settlement, Princeton. Brandau, B.- H. Schickert 2004
95
Hititler, Bilinmeyen Bir Dünya İmparatorluğu, çev: Nazife Mertoğlu, 2. Baskı, Ankara.
Coşkun, Y. 1979
Boğazköy Metinlerinde Geçen Bazı Seçme Kap İsimleri, Ankara. Darkot, B.-M. Tuncel 1995
Ege Bölgesi Coğrafyası, 3. Baskı, İstanbul. Demirkol, C. 1985
“ Kuzey ve Orta Sultandağı’nın Stratigrafisi”, Ege Bölgeleri Jeolojisi VI. Kollokyumu 19 Eylül- 4 Ekim 1977 \ VI. Colloquıum On Geology Of The Aegean Regıon 19 th September- 4 th October 1977, Ed: E, İzdar-E, Nakoman, (II. Basım), İzmir.
Dinçol, A. M. 1980
“ Hitit Devletinin Kuruluşuna Ait İlk Yazılı Belgeler”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 10, 5-8, İstanbul.
Dinçol, A. M. 1982
“ Hititler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I, 17-120, İstanbul.
Donbaz, V. 1997a
“ Eski Anadolu Koloni Çağında Anadolu’da Ticaret Hayatı”, Palmet I, Sadberk Hanım Müzesi Yıllığı, 57-71, İstanbul.
Donbaz, V. 1997b
“ Business Life in Anatolia During the Early Anatolian Trade Colony Period”, Palmet I, Sadberk Hanım Müzesi Yıllığı, 73-88, İstanbul.
96
Sadberk Hanım Müzesinde Bulunan Çiviyazılı Belgeler \Cuneıform Texts In The Sadberk Hanım Museum, İstanbul.
Donbaz, V- Ş, Güner 1995
Anadolu’da Kral Yolları, İstanbul. Efe, T. 2000
“ Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İlleri Yüzey Araştırmaları ve Orman Fidanlığı Kurtarma Kazıları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, ed: Oktay Belli, 103-110, İstanbul.
Efe, T.-M. Türkteki 2005
“ The Stratigraphy and Pottery of the Period Transitional into the Middle Bronze Age at Küllüoba (Seyitgazi, Eskişehir), Anatolia Antiqua XIII, 119- 144, Paris.
Emre, K. 1963
“ The Pottery of The Assyrian Colony Period According To The Building Levels of The Kanis Karum”, Anadolu/Anatolia VII, 87-99, Ankara.
Emre, K. 1966
“ Acemhöyük Seramiği/The Pottery From Acemhöyük”, Anadolu/Anatolia X, 53-153, Ankara.
Emre, K. 1978
Yanarlar, Afyon Yöresinde Bir Hitit Mezarlığı, A Hittite Cemetery Near Afyon, Ankara.
97
“ Çiviyazılı Hitit Tabletleri”, Belleten LXI, sayı 232, 495-498. Fischer, F. 1963
Die Hethitische Keramik von Boğazköy, Berlin. Gill, D. V. J. 2000
“ A rich and promising site: Winifred Lamb (1894-1963), Kusura and Anatolian archaeology, Anatolian Studies 50, Ankara.
Garstang, J.-O. R. Gurney 1959
The Geography of the Hittite Empire, London. Garstang, J. 1953
Prehistorik Mersin. Yümük Tepe in Southern Turkey, Oxford. Goetze, A. 1951
“ The Problem of Chronology and Early Hittite History”, BASOR 122, 18- 25, Baltimore.
Goldman, H. 1956
Excavations at Gözlü Kule, Tarsus. From the Neolithic through the Bronze Age, Princeton.
Gönçer, S. 1971
Afyon İli Tarihi, İzmir. Gurney, O. R. 1961
The Hittites, London. Gurney, O. R. 1973a
“ Anatolia c. 1750-1600 B.C”, CAH II-I, 228-255. Gurney, O. R. 1973b
98
“ Anatolica c. 1600-1380 B.C”, CAH II-I, 659-685. Günel, S. 1999
Panaztepe II. M.Ö. 2. Bine Tarihlendirilen Panaztepe Seramiğinin Batı Anadolu ve Ege Arkeolojisindeki Yeri ve Önemi, Ankara.
Günok, E. 1999
Afyonkarahisarın İlçelerinin İklim Özelliklerinin Karşılaştırılması ve Sonuçları ( Selçuk Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
Hawkins, J. D. 1998
“ Tarkasnawa King of Mira ‘Tarkondemes’, Boğazköy sealings and Karabel”, Anatolien Studies 48, 1-32, Ankara.
İlaslı, A. 1993
“ A Hittite Statue Found İn The Area Of Ahur-hisar”, Nimet Özgüç’e Armağan, 301-308, Ankara.
İzbırak, R. 1984
Türkiye, II. Basım, İstanbul. İzbırak, R. 2001
Türkiye I, 2. Basım, İstanbul. Jewell, E. R. 1974
The Archaeology and History of Western Anatolia During The Second Millennium B. C, Michigan.
Kara, İ. 1998
Gazlıgöl ( Afyon) Çevresinin Jeoloji ve Hidrojeoloji İncelemesi ( Selçuk Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
99
Kargıoğlu, M. 2001
“ Afyonkarahisar Çevresi Flora ve Vejetasyonu”, Afyonkarahisar Kütüğü Cilt I, Ed. İ. Küçükkurt, Afyon.
Kazancı, N. 1999
Köyceğiz, Beyşehir, Eğirdir, Akşehir, Eber, Çorak, Kovada, Yarışlı, Bafa, Salda, Karataş, Çavuşçu Gölleri, Küçük ve Büyük Menderes Deltası, Güllük Sazlığı, Karamuk Bataklığı’nın Limnolojisi, Çevre Kalitesi ve Biyolojik Çeşitliliği, Türkiye İç Suları Araştırmaları Dizisi: IV, Ed: N. Kazancı, Ankara.
Kınal, F. 1953
Arzava Memleketlerinin Mevkii ve Tarihi, Ankara. Kınal, F. 1998
Eski Anadolu Tarihi, 4. Baskı, Ankara. Kinder, H.-W, Hilgemann 1964
Dtv-Atlas zur Weltgeschichte Karten und chronologischer Abriss, Band I, München.
Koçak, Ö. 2004a
Erken Dönemlerde Afyonkarahisar Yerleşmeleri, Kömen Yayınları, Konya. Koçak, Ö. 2004b
“ Afyon-Bolvadin Yüzey Araştırmaları 2002 ( Neolitik Çağdan İlk Tunç Çağına Kadar), Araştırma Sonuçları Toplantısı 21-1, 173-184, Ankara. Koçak, Ö. 2005
“ Bolvadin, Çay ve Sultandağı Yüzey Araştırmaları 2003”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 22-1, 19-28, Ankara.
100
Koçak, Ö. 2006
“ Afyon İli ve İlçeleri Yüzey Araştırmaları 2004”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 23-1, 83-94, Ankara.
Koçak, Ö.-A. Işık 2007
“ 2005 Yılı Afyonkarahisar İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 24-1, 357-380, Ankara.
Koşay, H. Z. 1965
“ Alaca-Höyük Çanak-Çömlekleri Üzerindeki İşaret ve Damgalar”, Belleten XXIX, sayı 113, 1-2, Ankara.
Koşay, H. Z.-M. Akok 1973
Alaca Höyük Kazısı 1963-1967 Çalışmaları ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Ankara.
Kull, B. 1988
Demircihüyük. Die Ergebnisse Der Ausgrabungen 1975-1978. Die Mittelbronzezeitliche Siedlung, Band V, Mainz am Rhein.
Lamb, W. 1937
“ Excavations at Kusura near Afyon Karahisar”, Archaeologia, LXXXVI, 1- 64, pl 1-8.
Lamb, W. 1938
“Excavatins at Kusura near Afyon karahisar”, Archaeologia, LXXXVII, 217- 273, pl 78-84.
Lloyd, S.-J. Mellaart 1962
101
Lloyd, S.-J. Mellaart 1965
Beycesultan II. Middle Bronze Age Architecture And Pottery, London. Macqueen, J.G. 2001
Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, çev: Esra Davutoğlu, Ankara. Mellaart, J. 1957
“ Anatolian Chronology in the Early and Middle Bronze Age”, Anatolien Studies VII, 55-88.
Mellaart, J. 1958
“ Second Millenium Pottery From The Konya Plain and Neighbourhood”, Belleten XXII, sayı 87, 311-345, Ankara.
Mellaart, J. 1971
“ Anatolia c. 2300-1750 B.C”, CAH I-II, 681-703. Mellaart, J. 1974
“ Western Anatolia, Beycesultan And The Hıttıtes”, Mansel’e Armağan I- Melanges Mansel, 493-526.
Mellaart, J.-A. Murray 1995
Beycesultan III. Late Bronz Age And Phrygian Pottery And Middle And Late Bronze Age Small Objects, Ankara.
Mellink, J. M. 1956
A Hittite Cemetery at Gordion, Philedelphia. Mellink, J. M. 1994
“ Problems of Chronology in Western Anatolia of the Second Millennium B.C.”, XI. Türk Tarih Kongresi 5-9 Eylül 1990, Cilt I, 277-278, Ankara.
102
Memiş, E. 1994
“ Hitit Devletlerinin Batı Anadolu Politikası”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 3, 367-375.
Mermerci, D. 1979
“ Afyon Bölgesi ve Hinterlandında M. Ö. II. Bin Yerleşme Birimleri”, VIII. Türk Tarih Kongresi 11-15 Ekim 1976, Cilt I, 159-163, Levha 121, Ankara. Omura, S. 1991
“ 1989 Yılı Kaman-Kalehöyük Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı XII-I, 427-442, Ankara.
Omura, S. 1992
“ 1990 Yılı Kaman-Kalehöyük Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı XIII-I, 319-336, Ankara.
Omura, S. 1994
“ 1993 Yılında İç Anadolu’da Yürütülen Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı XII-I, Ankara.
Orthmann, W. 1967
Das Graberfeld Bei Ilıca, Wiesbaden. Osten, H. H.-Schmidt, E. F. 1930
The Alishar Hüyük Seasons of 1927. Part I. Chicago. Ökse, A. T. 1999
Önasya Arkeolojisi Seramik Terimleri, II. Basım, İstanbul. Ökse, A. T. 2002
103
Arkeolojik Çalışmalarda Seramik Değerlendirme Yöntemleri, İstanbul. Özdoğan, M. 1993
“ The Second Millenium of the Marmara Region. The Perspective of a Prehistorian on a Controversial Historical İssue”, İstanbuler Mitteilungen 43, 151-163, Tübingen.
Özgüç, N. 1966
“ Afyonkarahisar, Kayseri ve Malatya Çevresinden Derlenmiş Olan Mühürler”, Anadolu (Anatolia) X, 155-166, Ankara.
Özgüç, T. 1948
Ön Tarihte Anadolu’nun Ölü Gömme Adetleri, Ankara. Özgüç, T. 1950
Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Kültepe Kazısı Raporu 1948, Ankara.
Özgüç, T. 1959
Kültepe-Kaniş, Asur Ticaret Kolonilerinin Merkezinde Yapılan Yeni Araştırmalar/New Researches At The Center Of The Assyrian Trade Colonies, Ankara.
Özgüç, T. 1974
“ Five Vessels Belonging to the Late Assyrian Trading Colony Period”, BaM (Baghdader Mitteilungen), 7, 149-153.
104
Maşat Höyük Kazıları ve Çevresindeki Araştırmalar/Excavations at Maşat Höyük and İnvestigations in its Vicinity, Ankara.
Özgüç, T. 1982
Maşat Höyük II. Boğazköy’ün Kuzeydoğusunda Bir Hitit Merkezi/A Hittite Center Northeast of Boğazköy, Ankara.
Özgüç, T. 1986
“ Ferzant Hitit Mezarlığında Bulunmuş Eserler Hakkında Yeni Gözlemler”, Belleten L, sayı 197, 383-391, Ankara.
Özgüç, T. 1988
İnandıktepe. Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi, Ankara. Özgüç, T. 1999
Kültepe-Kanis/Nesa Sarayları Ve Mabetleri/The Palaces And Temples Of Kültepe-Kanis/Nesa, Ankara.
Özgüç, T.-N. Özgüç 1953
Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Kültepe Kazısı Raporu 1949, Ankara.
Özsait, M. 1996
“ 1995 Yılı Harmanören Mezarlık Kazısı”, Kazı Sonuçları Toplantısı 18-1, 457-474, Ankara.
Özsait, M. 2000
“ Göller Bölgesi Yüzey Araştırması ve Harmanören Kazısı”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, ed: Oktay Belli, 147-153, İstanbul. Özsait, M. 2001
105
“ 1999-2000 Yılları (Göndürle Höyük) Harmanören Mezarlık Kazısı”, Kazı Sonuçları Toplantısı 23-1, 327-340, Ankara.
Öztan, A. 2005
“ 2003 Yılı Acemhöyük Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 26-2, 91- 102, Ankara.
Schmidt, E. F. 1932
The Alishar Hüyük Seasons of 1928 and 1929. Part I. Chicago. Seeher, J. 2000
Die Bronzezeitliche Nekropole von Demircihüyük-Sarıket, Ausgrabungen des Deutschen Archaologischen Instituts In Zusammenarbeit mit dem Museum Bursa 1990-1991, Tübingen.
Sever, H. 1999
“ Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nda (M.Ö. 1970-1750) Anadolu Dışına Çıkışı Yasaklanan Bazı Madenler”, XII. Türk Tarih Kongresi 12-16 Eylül 1994, Cilt I, 85-94, Ankara.
Sever, H.- S, Çeçen 1994
“ Kültepe’deki II. Tabaka Vesikalarına Göre Anadolu’nun Siyasi Tarihi İle İlgili Yeni Gelişmeler”, XI. Türk Tarih Kongresi 5-9 Eylül 1990, Cilt I, 201- 209, Ankara.
Sevin, V. 2003a
Eski Anadolu ve Trakya, Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar, İstanbul. Sevin, V. 2003b
106
Anadolu Arkeolojisi, Genişletilmiş 3. Basım, İstanbul. Süel, A. 1999
“ The Name Of Ortaköy In The Hittite Period”, XII. Türk Tarih Kongresi 12-