Yukarıda değindiğimiz üzere Halkevleri faaliyetlerine devam ederken 8 Ağustos 1951 tarihinde çalıĢmaları sona erdirilmiĢtir. Esasen Afyon Halkevinin çalıĢmalarının 1948 yılından itibaren iyice azaldığı, Halkevinin yayın organı olan TaĢpınar dergisinin eskiye göre düzensiz ve baskı olarak daha az kaliteli çıktığı, yıllık veya aylık faaliyet rapor özetlerinin dergide çok az yer aldığı görülmektedir. Çok partili hayatın getirdiği değiĢikliklere paralel olarak Afyon Halkevinin faaliyetleri de diğer Halkevleri gibi durmuĢtur ve bu tarihte kapanmıĢtır.
Halkevleri ilk kapatılıĢından sonra uzun bir dönem faaliyet göstermemiĢtir. Fakat 27 Mayıs 1960 ihtilalinden sonra Atatürk felsefesinin yeniden canlandırılmak istenmesi nedeniyle, Halkevleri tekrar oluĢturulma sürecine girmiĢtir. Bu dönemde kurulan “Türk Kültür Derneği”nde eski Halkevciler toplanmıĢ ve ilk dönem Halkevleri gibi faaliyet yürütebilmek için yoğun çaba harcamıĢlardır. Bu sırada var olan “Türk Devrim Ocakları” ile iliĢki kurularak bazı üyelerin “Türk Kültür Derneği”nde çalıĢmaları sağlanmıĢtır. Derneğin ismi üzerindeki tartıĢmalardan sonra 21 Nisan 1963 tarihinde yapılan kurultayda “Türk Kültür Derneği”nin adı “Halkevi” olarak değiĢtirilmiĢtir614. Bu teĢebbüsün baĢlıca önderliğini Edirne Senatörü Tahsin Banguoğlu
ve Ģair Behçet Kemal Çağlar yapmıĢlardır615. Böylece Halkevleri ikinci dönem
çalıĢmalarına baĢlamıĢ oldu.
Halkevleri ikinci dönemde yeniden açılırken bir tüzük yayınlamıĢtır. Halkevleri tüzüğünde, ilk olarak Halkevleri adında bir dernek kurulduğu, derneğin merkezinin Ankara olduğu ve Halkevleri ve Halkodaları adı altında dallar ve kollar açabileceği ifade edilmiĢtir. Derneğin tüzel kiĢi olarak siyasetle uğraĢmayacağı ve hiçbir
613 CHF Halkevleri Talimatnamesi, 1932, s. 1.
614 Bu konuda geniĢ bilgi için bkz. ÇEÇEN, Halkevleri, s. 259-263. 615 GĠRĠTLĠOĞLU, s. 294.
siyasi partiye bağlanmayacağı ifade edilmiĢtir. Üçüncü olarak Halkevlerinin amaçları belirtilerek Halkevlerinin Atatürk ilkelerinin ıĢığı altında Türk kültürüne ve sanatına hizmet edeceği, Halkevlerinin çalıĢmalarında milli kurtuluĢu sağlamıĢ olan “Cumhuriyetçilik, Ulusal Bağımsızlık, Çağdaş Uygarlık, Milliyetçilik, Laiklik, Halkçılık
ve Devrimciliğin vazgeçilmez temel ilkeler” olduğu vurgulanmıĢtır616
.
Ayrıca Halkevlerinin halk ile aydınları kaynaĢtırarak yaratıcı bir kültür hareketi uyandırmaya, geliĢtirmeye çalıĢacağı, Türk yurdunun ve tarihinin derinliğindeki uygarlığı gün ıĢığına çıkartmak bu yolda tarihsel ve çağdaĢ sanat ve kültür değerlerini iĢleyerek ulusça ortak bir kültür ve sanat yaratmak bunların halktan alıp halka vermek Halkevlerinin ana görevi olarak belirlenmiĢtir. Halkevleri Türk ulusunun yaratacağı yeni uygarlığın demokratik temelinin düĢünce özgürlüğü, hoĢgörü ve halk sevgisi olduğuna inanarak bu ülküyü gerçekleĢtirmek yolunda Atatürk‟ün kurduğu Halkevlerinin ruh ve heyecanından güç, çalıĢmalarından hız alacağı ve Halkevlerinin her üyesinin Atatürk devrim ve ilkelerinin savaĢçılığını yapıp ülkücülüğünü ve sorumluluğunu taĢıyacağı ifade edilmiĢtir617
.
Halkevleri derneği tüzüğüne baktığımızda ikinci madde dikkatimizi çekmektedir. Dernek siyasetle uğraĢmaz ve hiçbir siyasi partiye bağlanmaz ibaresi ile 1932-1951 yılları arasında faaliyet gösteren Halkevleri talimatnamesinden farklılık göstermektedir. Zira ilk dönemde Halkevleri CHP‟nin yan kuruluĢu olarak faaliyet göstermiĢtir.
Bir diğer maddede Halkevlerinin çalıĢma kolları ve amaçları ifade edilmiĢtir. Ġlk çalıĢma kolu olarak Toplumsal ĠliĢkiler, Halk Eğitimi ve Köycülük Kolu oluĢturulmuĢ ve amaçları; Atatürk devrimlerinin ve ilkelerinin halka yayılması ve halka mal edilmesi için yayınlar, sergiler, açık oturumlar ve günler düzenler. Halk için okuma yazma, çeĢitli el sanatlarını, nakıĢ dikiĢ, halıcılık, marangozluk, meyvecilik, arıcılık vs. gibi yararlı öğretici kurslar açar, bunların ürünlerini sergiler ve değerlendirir. Çevrede içine; sergi, tiyatro, karagöz, kukla orta oyunu, günler vs. gibi kültür hareketlerini alan bir kültür panayırı kurmaya çalıĢır. Çevrede gelenek haline gelmiĢ olan panayırlara kültür yönünden katılır, köy gezileri, köy araĢtırmaları yaparak öğretmenler, muhtar, köylü kadın ve erkeklerden köylerle bağ kurar. Gösteri, kitaplık, halk oyun ve türkü
616 Halkevleri Tüzüğü ve Yönetmeliği, 12.4.1961 gün ve 5/1066 Sayılı Kararname, TTK Yay., Ankara, 1977, s. 6-7.
takımları, doktor, ebe, veteriner vs. gibi sosyal yardımlarla köy hayatına ıĢık ve kültür götürür Ģeklinde belirtilmiĢtir618
.
Halkevinin Kitaplık ve Yayın Kolunun amaçları ise Ģu Ģekilde ifade edilmiĢtir; Kitaplık ve Yayın Kolu Atatürk ilkeleri üzerine sanat ve kültür yayınları yapar, her dalda ve kolda Halkevleri ve Halkodaları bir Atatürk kitaplığı köĢesi kurmaya çalıĢır, köylerde halk kitaplıkları kurar, kitap okuma ve tanıtma geceleri düzenler, dergilerle ve kitaplarla amacına uygun yayınlar yapar, çevresinin turistik değerlerini ve yerlerini tanıtacak yayınlar yapar619. Burada dikkat edilecek önemli bir ayrıntı olarak daha önceki
dönemde kurulan Halkevlerinden farklı olarak turizmin önemi anlaĢılmıĢ ve turistik değerler ile ilgili çalıĢmaların yapılması vurgulanmıĢtır. Bu Ģekilde Halkevlerinin günün koĢullarına ve geliĢen değerlere göre düzenlenmeye çalıĢılmıĢtır.
Halkevinin Dil-Tarih ve Edebiyat Kolu, Atatürk devrimleri ve ilkeleri üzerinde incelemeler yapar ve bu alandaki sanat çalıĢmalarını değerlendirir. Türk ve dünya edebiyatının tanıtılmasına, düĢünce özgürlüğü ve hoĢgörü havası içerisinde düĢüncelerin tartıĢılması ve açıklanması, çevrede edebiyat çalıĢmalarının ve düĢünce hayatının, Türk tarih ve dilinin geliĢmesine, tanıtılmasına öncülük eder, açıkoturumlar ve günler düzenler.
Dil-Tarih ve Edebiyat ġubesinin önceki dönemlerden farklı olarak düĢünce özgürlüğünün geliĢmesine yardımcı olma amacı ilgi çekicidir. Zira Halkevlerinin önceki dönem çalıĢmaları tamamen tek parti döneminin bir ürünüyken, Ģimdi herhangi bir siyasi partiye bağlı olmayan Halkevleri tüzüğünde düĢünce özgürlüğünü halka yayma amacı özellikle vurgulanmıĢ ve bu görev dil, edebiyat ve tarih kolunun en önemli görevleri arasında yer almıĢtır.
Bu dönemde ad olarak yeni kurulan bir kol da Plastik Sanatlar Koludur. Resim, heykel, el iĢleri ve mimari alanlarda halkın bilgisi ve görgüsünü artıracak çalıĢmalar düzenlemek, bu alanda sergiler, kurslar açmak, oturumlar yapmak, eski tarihsel eserlerin ve Türk evlerinin fotoğraflarını ve mimari Ģemalarını belirlemeye çalıĢmak, bu konuda yayınlar yapmak, halk el sanatlarını teĢvik etmek, incelemek, sergiler yapmak ve bu çabaları değerlendirmek kolun görevleridir. Bu kolun çalıĢmalarının önceki dönem çalıĢmalarıyla hemen hemen aynı olduğunu görmek mümkündür.
618 Halkevleri Tüzüğü ve Yönetmeliği, 1961, s. 8 619 Halkevleri Tüzüğü ve Yönetmeliği, 1961, s. 8-9.
Yine diğer bir kol olan Müzik Kolu ise çevrede batılı anlamda çok sesli müziğin yayılmasına, tanınmasına ve ortak bir zevk haline getirilmesine çalıĢır, bunun için bir yandan konserler, diğer yandan da eğitici toplantılar düzenler, yayınlar yapar. Bu çalıĢmaların yanında halk türkülerinin derlenmesi ve koro, saz ekibi ve bandolar oluĢturur. Bu Ģubenin amaçlarının ve faaliyetlerinin önceki dönemlerle aynı olduğunu söyleyebiliriz.
Diğer bir kol olarak faaliyet gösteren Gösteri (tiyatro, bale, film, opera) Kolu ise tiyatro sevgisini çevreye yayabilecek amatör tiyatrolar kurmayı amaçlamıĢtır. Bu kol oyuncu ve seyircinin tiyatro bilgisini artırmak için yayınlar, açık oturumlar, konuĢmalar, kurslar ve yarıĢmalar düzenler. Bunun yanında kurduğu tiyatro aracılığıyla seyircinin beğenisini yükseltecek, onu tiyatro yoluyla eğitecek, yerli ve yabancı yazarların oyunlarını halka sunarak, bu oyunları kasaba ve köylere ulaĢtırmaya çalıĢır. Karagöz, kukla, orta oyunu, köy meydan oyunları gibi eski halk gösterilerini derler, toplar değerlendirir ve gerektiği zaman yenileĢtirerek oynar. Opera ve balenin tanınmasına ve sevilmesine çalıĢır. Buradan da anlaĢılacağı gibi bu kolda, hem kendi kültürümüze ait eserler toplanıp incelenirken, aynı zamanda batılılaĢmanın bir ifadesi olarak görülen opera ve bale gibi sanatlar da tanıtılmaya ve sevdirilmeye çalıĢılmıĢtır620
.
Halkevleri Derneği Tüzüğünde belirtilen diğer bir kol ise Folklor Koludur. Bu kolun amaçları ise, çevredeki bilmece, masal, atasözleri, deyimler, halk konuĢma ve deyiĢleri, destanlar, halk hikayeleri gibi edebi folklor değerlerini derleyip değerlendirmek ve bunların yayılması ile günlük yaĢamda halk eğitimine yardımcı olmasına, masal geceleri, destan geceleri, halk kitapları yazılması ve yayınlanması için çalıĢır, çevrenin halk oyunlarını ve türkülerini derleyerek, bu oyunların yayılması için öğrenci kursları açar ve bu oyunları güncelleĢtirmek için çalıĢmalar yapmaktır621
. Halkevi tüzüğünün beĢinci maddesinde kolların sayısı, örgütlenme yapısı ve yönetimi hakkında açıklamalar yapılmıĢtır. Halkla iliĢkiler, halk eğitimi ve köycülük kolu bulunması zorunlu kollardandır. Kolların kendi içerisinde kollara ayrılabileceği, kolların kol yürütme kurallarınca yönetileceği belirtilmiĢtir. Halkevleri tüzüğünün altıncı maddesinde Halkevlerine üye olma koĢulları ve nitelikleri açıklanmıĢtır622
.
620 Halkevleri Tüzüğü ve Yönetmeliği, 1961, s. 10.
621 Halkevleri Tüzüğü ve Yönetmeliği, 1961, s. 11; Taşpınar, C. I, S. 1, Ağustos 1963, s. 29-31. 622 Halkevleri Tüzüğü ve Yönetmeliği, 1961, s. 11.
Halkevlerinin tekrar kurulmasıyla, Halkevlerinin toplumsal kalkınmadaki rolleri üzerine çeĢitli çalıĢmalar yapılmıĢtır. Örneğin Turan Oğuzkan, Halkevleri ile ilgili olarak yapılan bir sempozyumda, Halkevi kollarının genelde hümanist çalıĢmalara yönelmiĢ olduğunu, yani müzik, spor ve edebiyat gibi, fakat bunların yanında toplumsal kalkınma ve insan gücü ihtiyacının karĢılanması için bu kolların yanında Fen ve Teknoloji Kolunun niçin olmadığını sorgulamıĢtır. Bu kolun kurulmasıyla gençlere küçük yaĢta fen ve teknoloji sevgisini, ilgisini aĢılamak suretiyle ülkenin ekonomik ölçüde de geliĢtirilebileceğini ifade etmiĢtir623. Bu çalıĢmalarla Halkevlerinin günün
koĢullarına nasıl uyması gerektiği ve topluma neler kazandırabileceği üzerinde fikirler ifade edilmiĢtir. Fakat Halkevlerinin ellerindeki imkanların oldukça sınırlı olması nedeniyle eski varlıklarını ve faaliyetlerini devam ettirmeleri pek mümkün olmamıĢtır.
II) AFYON HALKEVĠNĠN YENĠDEN AÇILMASI VE ĠKĠNCĠ DÖNEM