HALKEVİ DERGİLERİ

Halkevlerinin 1932 yılında kurulmasının ardından bu kurumlar, kendilerine bağlı dergiler çıkarmışlardır. Halkevleri Talimatnamesi’ne göre dergi çıkarma görevi dil, edebiyat, tarih şubesine aittir. Halkevlerinin çalışmalar yaptığı dokuz kol, dergilerin içeriklerini de etkilemiştir. Siyaset, edebiyat, dil, tarih, güzel sanatlar, tiyatro, ekonomi, bilim, eğitim gibi pek çok konu için dergilerde bölümler ayrılmış ve halkı eğitmek için dergiler de bir aracı olarak kullanılmıştır.

“Bu dergiler, yayınlarını, zaman zaman durdurup sonra yeniden yayın hayatına başlayarak ya da farklı isimlerle çıkarak 1950’ye kadar sürdürmüşlerdir. Bu süreli yayınların başta geleni Ankara Halkevi tarafından çıkarılan Ülkü, özellikle Mayıs 1950’ye kadar ısrarla yayınını sürdürmüş ve Halkevleri’ne sahip çıkıp çok büyük ilgiye mazhar olduğunu söylemiştir.”

(Okay, 2019: 9) Ankara Halkevi, merkezî bir konumda olması sebebiyle nasıl ki diğer halkevlerine örnek olmuşsa kendi yayını olan Ülkü dergisi de diğer halkevi dergilerine örnek olmuştur.

“Bütün dergilerde ısrarla vurgulanan nokta, Halkevleri’nin ‘sınıfsızlık’

hedefidir. Bir başka deyişle, amaçlanan her sınıftan insanın yan yana oturacağı bir yer oluşturmak, her kesimden halkı bir çatı altında toplayabilmektir.

Halkevleri için sürekli kâbe, mabed benzetmesi yapılmaktadır.” (Okay, 2019:

13)

17

Halkevi dergileri, dönem ruhuna uygun olarak yeni tip insan modelinin inşası için çabalamıştır. Atatürk ilkelerine bağlı, çağdaş, eğitimli kişiler yetiştirme amacı gütmüşlerdir. Her ne kadar kimi halkevi dergileri yerel konularla sınırlı kalsa da bazı dergiler yüksek entelektüel seviyede yazılar yayınlamışlardır. Tezimizin konusu olan Yeni Türk Mecmuası da yerellikten uzak olan dergiler arasındadır.

Dergilerde kullanılan dil özellikle sade ve halkın anlayabileceği düzeydedir. 1932'de yapılan dil devriminin gerekliliği olarak öz Türkçe kelimeler kullanılır. Türkçenin zenginliği üzerinde durulur.

Dergilerde konu edinilen şahısların başında Mustafa Kemal Atatürk gelir.

Atatürk’ün önderliği, Türk milleti karanlık yıllarını yaşarken yol gösterici olması, devrimciliği dikkat çekilen özellikleridir. Atatürk’ün vefatı üzerine dergiler Atatürk özel sayısı çıkarmışlardır. Yeni Türk Mecmuası’nın 72. Sayısı Atatürk’e ayrılmıştır. Ülkü dergisinin 76. sayısında Ahmet Hamdi Tanpınar, Atatürk için “Dehasının mucizesiyle bütün millî hayatı yoğurup dirilten insan(.) Mustafa Kemal’in öz babası Türk tarihi, annesi de Türk milletidir.” (Okay, 2019: 22) der.

Bütün halkevi dergilerinin konu edindiği şahıslardan bir diğeri ise İsmet İnönü’dür. İsmet İnönü, başbakanlık ve cumhurbaşkanlığı döneminde halkevlerini desteklemiş, çok sayıda halkevi ve halkodası açılmıştır. Halk arasında da bilindiği üzere kendisine “Milli Şef” denilmiştir. Dergilerde de milli şef oluşu üzerinde durulur. Atatürk’ün yokluğunda yol gösterici olma vazifesini üstlendiği belirtilir.

İnönü, Milli Şef dışında “İkinci Adam” olarak da bilinir. Şevket Süreyya Aydemir’in İkinci Adam adlı 3 ciltlik eseri bu sıfatı yaygın hâle getirmiştir. “

‘İkinci Adam’ ibaresi hem İsmet İnönü’nün Millî Mücadele esnasında ve cumhuriyetin ilk yıllarında Mustafa Kemal’den sonra gelen en güçlü figür olmasına hem de Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatından sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci cumhurbaşkanı olmasına işaret eder.” (Koçyiğit, 2018:

138)

18

Halkevi dergilerinde Atatürk ve İnönü hakkında karşılaştırmalı yorumlar da yer almıştır. “Ahmet Hamdi Tanpınar ‘Türk milletinin iyi talihinin aynası olan büyük deha, aziz ve daima yaşayacak olan ölü; ve ona bütün hayatında en temiz, en vefalı bir şekilde arkadaşlık eden ve ölümünden sonra eserini aynı inanç ve halk sevgisi ile devam ettiren Millî Şef’ ifadesini kullanırken Eskişehir Halkevi dergisi Halkevi’nden Cemal Duru ‘Atatürk’ümüzün her işte ayrılmaz bir arkadaşı bulunmaz bir yardımcısı olan Millî Şef’imiz’ cümlesini tercih eder.”

(Okay, 2019: 35)

Halkevi dergilerinde edebiyat dünyasının önemli kişileri hakkında da yazılar yazılmış ve özel sayılar çıkarılmıştır. Eminönü Halkevi dergisi olan Yeni Türk Mecmuası’nda Ahmet Haşim, Abdülhak Hâmid Tarhan hakkında yazılar yazılmış, sayılar hazırlanmıştır.

Cumhuriyet rejimiyle birlikte gerçekleştirilen inkılâpların halka anlatılması, halkın ruhuna sindirilmesi halkevlerinin başlıca amaçlarındandır.

Halkevi dergileri ise bu amaca hizmet eden en önemli kaynaklar hâline gelmiştir. İnkılâplar için övgü dolu cümleler kurulmuş, Atatürk inkılâplarının cumhuriyet döneminden önce gerçekleştirilen inkılâplardan daha farklı oldukları vurgulanmıştır. “Hem Parti’nin hem de devletin prensiplerini sembolize eden ve Cumhuriyet Halk Partisi’nin amblemi olan Altı Ok da sıklıkla üzerinde durulan bir konudur ki aslında inkılâbın bütününü ya da özünü temsil etmektedir.

Eskişehir’den Cihat’ın tarifi tam da bu doğrultudadır. ‘Altı Ok, Türk tarihinin ve bugünkü psikoloji ve sosyolojinin muhassalarıdır.’” (Okay, 2019: 45)

Halkevlerinde 29 Ekim, 19 Mayıs, 23 Nisan, 30 Ağustos ve 26 Eylül dil bayramı, halkevlerinin kuruluş yıldönümü gibi özel günler ve resmî bayramlar coşkuyla kutlanmıştır. Kutlamalar halkevi binalarıyla sınırlı kalmamıştır.

Halkevi dergilerinde de bu bayramlar hakkında yazılar yazılmış, cumhuriyetin coşkusunun her alanda hissedilmesi sağlanmıştır.

Halkevlerinin kuruluş ve varoluş amaçları dergilerde yer alır.

Halkevlerinin yıllık çalışma raporları dergiler aracılığıyla halkla paylaşılır.

Halkevlerinin yaptığı çalışmalar bu raporlar sayesinde değerlendirilmiştir.

19

Dergilerde sağlık, eğitim, soyadı alma gerekliliği ile ilgili duyurular yer alır. Vatandaşlar halkevlerine ve kütüphanelere davet edilir. Elazığ Halkevi’nden çıkan Altan dergisinde soyadı kanunu ile ilgili şöyle bir duyuru yapılmıştır:

“Yurtdaş! Soyadı almayı unutma, ihmal etme! ‘Yarın alırım, öbür gün alırım’

diyerek savsaklama. 2 Temmuz 1936’da, günü bitiyor. Ondan sonra ad alıp tescil ettirmek güçtür. Fakat almamak mümkün değildir. Nasıl olsa bir soy adı alıp bunu nüfus kütüğüne yazdırmak mecburiyeti var. Şimdiden bu iş görürsen rahat edersin. Çocukların ve evdeki bütün kadınların da nüfuslarına geçirilmek şartile herkes soyadını alacak! Vakit daralmıştır, bu işi çabucak bitirmek lâzımdır!...” (Okay, 2019: 94) Duyuruların yanı sıra reklamlar da dergilerde kendilerine yer bulmuştur.

Halkevi dergilerinin çıkarılması için bazı izinler gereklidir ve dergilerin içerik ve çıkış aralıkları denetim altında tutulur: “Dergi çıkarmak için öncelikle Halkevi yönetim kurulu kararı gereklidir; ardından bu kararı bildiren izin isteme yazısı Parti Genel Merkezi’ne yazılır. Dergi isimleri de önce Genel Sekreterliğin tasvibine sunulur ve bu safhadan sonra isim konulmuş olur.”

(Okay, 2019: 148-149)

“Dergilerde yer alacak yazılar ise şu başlık ve muhtevadan meydana gelmelidir: Edebiyat, şiir, hikâye, tasvir, tedkik- Özellikle millet ve vatan sevgisi, inkılâpçılık heyecanını kuvvetlendirecek, Millî Mücadele’nin kahramanlıklarını anlatacak, taassubun bâtıl itikadların gülünçlüklerini ortaya koyacak, halkçılık sevgisini aşılayacak eserler; halk edebiyatının güzel örnekleri, Türk dilinin zenginliğine dair yazılar, müzik, güzel sanatlar, tarih, muhitte yapılacak folklor, dil ve tarih çalışmaları; içtimaiyat, felsefe(ferdiyetçiliğin tehlikeleri, millet-devlet birliği, ‘millî tesanüdün yüksek değeri’), vatandaşlığı hak ve vazifeleri, ortak/toplu yaşama kültürü, iktisat ve ziraat, Türk inkılâbının sosyal hayata getirdiği bütün yenilikleri halkın ruhuna sindirecek yazılar; okul, dışı eğitin;

kadınlık, kadın hareketleri; bilim, sağlık, spor eğlence; köy araştırmaları ve köycülük; Türk dilinde yazılmış inkılâp ve halkçılıkla ilgili kitap tanıtımları, Halkevi haberleri.” (Okay, 2019: 150)

20

Halkevlerinin dergiler ve kitaplar yayınlaması ülkedeki yayıncılık faaliyetlerini etkilemiştir. Eserler şekil itibariyle daha sonraki dönemlerde çıkan kitap ve dergilere örnek olmuştur. Yayıncılığın gelişimi kütüphaneciliğe ve arşivciliğe de yansır. Özellikle yöresel olmayan halkevi yayınları ciltli ve temiz bir şekilde saklanmaktadır ve yapılacak çalışmalar için önemli kaynaklardır.

(Zeyrek, 2006: 86)

Halkevi dergilerinde ülkenin eğitimli aydın kişileri, akademisyenler, siyasetçiler, edebiyatımızın önde gelen isimlerinin yanı sıra amatör olarak nitelendirilebilecek gençlerin yazı ve şiirlerine de yer verilmiştir. Bu uygulama o bölgenin kabiliyetli, istikbal vadeden gençlerinin tespit edilmesini sağlamıştır.

Genel manasıyla halkevi dergileri genel merkez tarafından kontrol altında tutulan, halkı her anlamda eğitmek için çalışmalar yapan ve cumhuriyet döneminin ilk yıllarında toplum yapısını, edebiyat dünyasını bizlere sunan çok değerli kaynaklardır.

Halkevlerinden çıkmış olan dergilerin listesi şöyledir:

Adana Halkevi Görüşler 1937-1946

Çukurova 1946-1947

Adapazarı Halkevi Sakarya Mart-Ağustos 1943

Afyon Halkevi Taşpınar 1932-1949

Akşehir Halkevi Sultandağı Mart-Haziran 1950

Amasya Halkevi Yeşilırmak 1938-1939

Ankara Halkevi Ülkü 1933-1950

Antakya Halkevi Hatay 1944-1945

Antalya Halkevi Çağlayan 1935-1938

Türk Akdeniz 1937-1944

Artvin Halkevi Çoruh Şubat-Ağustos 1938

Bafra Halkevi Altınyaprak 1935-1937

Bakırköy Halkevi Halk Dergisi 1946-1949

Balıkesir Halkevi Kaynak 1933-1947

Beşiktaş Halkevi Barbaros 1948-1951

21

Bilecik Halkevi Devrimin Sesi Şubat-Temmuz 1936

Bolu Halkevi Duygular Ocak-Haziran 1940

Abant 1944-1947

Burdur Halkevi Ülker 1936-1938

Burdur 1939-1941

Bursa Halkevi Uludağ 1935-1950

Çanakkale Halkevi Anafarta 1934-1943

Çorum Halkevi Çorumlu 1938-1946

Denizli Halkevi İnanç 1937-1946

Diyarbakır Halkevi Karacadağ 1938-1950

Edirne Halkevi Altıok 1933-1936

Edremit Halkevi Ege Ekim 1941 (Tek sayı)

Elazığ Halkevi Altan 1935-1939

Eminönü Halkevi Halk Bilgisi Haberleri 1929-1942

Yeni Türk 1932-1943

Erzurum Halkevi Atayolu Mart-Nisan 1939

Yayla 1944-1946

Eskişehir Halkevi Halkevi 1932-1946

Fatih Halkevi Halk İçin Kasım 1948 (Tek sayı)

Gaziantep Halkevi Başpınar 1939-1949

Giresun Halkevi Aksu 1933-1950

Isparta Halkevi Ün 1934-1949

İzmir Halkevi Fikirler 1927-1950

Kars Halkevi Doğuş 1933-1950

Kastamonu Halkevi Ilgaz Nisan-Ağustos 1936

Kayseri Halkevi Erciyes 1938-1950

Kırklareli Halkevi Batıyolu 1935-1936

Kırşehir Halkevi Kılıçözü Ocak-Mart 1946

Konya Halkevi Konya 1936-1950

Malatya Halkevi Derme 1938-1947

Manisa Halkevi Gediz 1933-1950

22

Bozkurt Mayıs-Aralık 1936

Mersin Halkevi İçel 1938-1942

Merzifon Halkevi Taşan 1936-1938

Milas Halkevi Yeni Milas 1936-1937

Mudanya Halkevi Dağarcık

Muğla Halkevi Muğla 1937-1938

Niğde Halkevi Akpınar 1934-1941

Niksar Halkevi Ülker 1936-1937

Ordu Halkevi Yeşil Ordu 1944-1950

Samsun Halkevi 19 Mayıs 1935-1950

Sinop Halkevi Dranaz 1936-1941

Sivas Halkevi Orta Yayla 1936-1942

Tire Halkevi Küçük Menderes 1941-1942

Tokat Halkevi Yeni Tokat 1933-1936

Trabzon Halkevi İnan 1937-1949

Urla Halkevi Ocak Şubat-Mayıs 1939

Yozgat Halkevi Notlar 1941-1942

Bozok 1938-1941

Zonguldak Halkevi Karaelmas 1938-1947