Sait Halim Paşa Yalısı Tarihçesi

Boğazın en özgün yapılarından biri olan yalı 19. yüzyılın son çeyreğinde inşa edilmiştir. Yalı bahçesinde bulunan aslan heykellerden dolayı Aslanlı Yalı olarak bilinmektedir. Rumeli yakasında Yeniköy Köybaşı Caddesinde Yeniköy Vapur iskelesinin güneyinde bulunan yalı 1535 m² arsa üzerine inşa edilmiştir. Yalının dış yüzeyinde, dönemin Osmanlı mimarisinde etkin olan Batılılaşma akımını yansıtan ampir üslup görülmektedir. İç dekorasyonunda ise 19. yüzyıl Batı üslubu ile Osmanlı sanatının bir arada kullanıldığı eklektik üslup hâkimdir.

Sait Halim Paşa, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın torunu, Prens Halim Paşa’nın büyük oğludur. 1863 yılında Kahire’de doğmuştur. İlk ve orta eğitimini Kahire’de özel öğretmenler tarafından almış Arapça, Farsça, İngilizce ve Fransızca öğrenmiştir. Yükseköğrenimi için İsviçre’ye gitmiş, Lozan Üniversitesi’nde siyasal bilgiler okumuştur.

Eğitimi sonrası İstanbul’a gelmiş, Osmanlı Devleti’nde göreve başlamıştır. 1913’te 50 yaşında sadrazam olmuş, 1917 yılında sadrazamlıktan istifa etmiş, 1921’de 58 yaşında

Kaynak: Selçuk, 2015

76

hayatını kaybetmiştir. Sait Halim Paşa’nın Prenses Emine Hanım ile evliliğinden iki oğlu vardır. Büyük oğlu Prens Halim Sait Bey, küçüğü Prens Ömer Sait Bey’dir. Anneleri Prenses Emine Hanım Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın oğullarından eski Hicaz Valisi Mehmet Dursun Paşa’nın kızıdır.

Yalının tespit edilen ilk sahipleri Düzoğulları ailesidir. Bu aileden kalan yalıyı Aristarhis Ailesi tamamen yıktırmış ve tahmini 1863 yılında yeniden inşa ettirmiştir. 1876 yılında 1876 yılında Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın oğlu Prens Abdülhalim Paşa’nın mülkiyetine geçmiştir ancak o dönemde yalının harap halde olması ve istenilen büyüklükte olmaması nedeni ile Çanakkaleli mimar-kalfa Petraki Adamandidis’e bugünkü biçimiyle yeniden yaptırılmıştır. Abdülhalim Paşa’nın 1890 yılında vefatı ile yalı Paşa’nın dokuz evladına kalmıştır. Sait Halim Paşa, kardeşlerine ait hisseleri satın alarak 1894 yılında yalının tamamına sahip olmuştur. Paşa'nın ölümünden sonra ise yalı varislerine kalmıştır.

Sait Halim Paşa Yalısı 1968’de Turizm Bankası’na satılmış ve bir müddet sadece yabancıların girebildiği kumarhane olarak kullanılmıştır. 1974 yılında tadilattan geçen yalının, asıl büyük renovasyonu 1980-1984 yıllarında, Turizm Bankası tarafından TAÇ (Türkiye Anıt ve Çevre Koruma) Vakfı’na yaptırılarak gerçekleşmiştir. 1989’da T.C. Turizm Bankası, Türkiye Kalkınma Bankası’na dönüştürülünce Sait Halim Paşa Yalısı’nın sahibi Türkiye Kalkınma Bankası olmuştur. Bu dönemde yalının bahçesi yaz aylarında restoran olarak işletilmiş, odalarının bir bölümü müze olarak düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra Başbakanlık yazlık konutu olarak da kullanılmış ve zaman zaman resmi toplantılar burada yapılmıştır. 1995 yılında, Başbakanlık resmi konuk evi olarak kullanıldığı sırada yangın geçirmiştir. Yangın sonrası başlatılan restorasyon 2002 yılında tamamlanmıştır. Prof. Dr. Doğan Kuban başkanlığında, yedi danışmanın denetiminde gerçekleştirilen çalışmalar sırasında yapı, yangından önceki haline göre değil de inşa edildiği 1860’lı yıllardaki haline göre restore edilmiş, 2005 yılında 49 yıllığına üst kullanım hakkı özel sektöre devredilmiştir.

77

Şekil 28 : Sait Halim Paşa Yalısı Kat Planları

Sait Halim Paşa Yalısı birçok sinema filmine ev sahipliği yapmış, yalının tarihi salon ve merdivenleri filmlerle ölümsüzleşmiştir. Sait Halim Paşa Yalısı başka bir isimle Aslanlı Yalı, iç süslemeleri yer yer tipik ampir, bazı yerlerde eklektik ve bazen de hepsini beraber bulunduran bir iç dekorasyona sahiptir. İki katıda içine alan merdiven holünde tamamen ampir motifler bulunmaktadır.

Yemek odası ise yalının en süslü odalarından biridir. Duvarlar ampir süslemeli panolara bölünmüş, panolar ise yine ampir çerçeveler ile süslenmiştir. Tavanlar ise yine ampir bantlarla çerçevelenmiş olup altın yaldızlar ile süslenmiştir. Zemin katta deniz cephesinde, birbirlerine kapılarla bağlı üç oda bulunmaktadır. İlki Paşa’nın çalışma odası, diğeri görüşme, kabul odası ve sonuncusu da bekleme odasıdır.

Kaynak: Akozan, 1991

78

Üst katta merdiven holünün hemen arkasında bulunan büyük salonun iç düzeni değiştirilerek toplantı salonu, kimi zaman davetler için yemek salonu olarak kullanılmaktadır.

Şekil 29 : Sait Halim Paşa Yalısı 1982 Restorasyonundan Önceki Görünüş ve Kesit

Yalıda çeşitli stillere ait mobilyalar vardır. İncelenen diğer yalılar ile kıyaslandığında bu yalı her anlamda daha detaylıdır. Sait Halim Paşa Yalısı ile ilgili kapsamlı bir araştırma ve görseller sonucu yazılan kitap, yol gösterici olmuştur. Detaylıca incelenen iç mekânlar ve mobilyalar görseller ile desteklenmiştir. Bunun gibi bir örneğe

Kaynak: Akozan, 1991

79

sahip olan bir diğer yalıda Sadullah Paşa Yalısıdır. Fakat burada ki fark yalının hareketli mobilyalarından günümüze ulaşan olmamasıdır.

Sait Halim Paşa Yalısında Osmanlı devletinin son yıllarına ait (1800-1900) hattatların en güzel eserleri görülebilmektedir. Mobilyalar genellikle ampir ve 16. Louis stilindedir. Duvarlarda yağlı boya ve suluboya tablolar bulunmaktadır. Odalarda çok sayıda bronz avize ve sadece iki odada bulunan Murona (Dünyaca ünlü İtalyan cam markası) avize dikkat çekmektedir. Diğer eşyalar ise çini panolar, bronz heykeller ve halılar oluşturmaktadır.

Yalıdaki en dikkat çeken tablo, aynı zamanda bu odanın kimliğinim oluşturmaktadır. Türkiye’nin en büyük oryantalist tablosu olan “Çölde Av”

Fransız ressam ve iç mimar Felix-Auguste Clement'e aittir. 35 m² olan tablo 387x696 cm tuval üzerine yağlı boyadır. Çölde av sonrası dinlenmeyi gösteren tabloda yöresel giysili on üç avcı içerisinde genç Sait Halim Paşa da bulunmaktadır. Tablonun önemli özelliklerinden biri de odanın neresinden bakılırsa bakılsın tablodaki atın gözlerinin sizi takip etmesidir. Tablo, yangınlar, gemi çarpması ve bazı istilalar olduğu halde aynı yerinde 140 yıl boyunca sergilenmiştir. Ocak 2019 tarihinden itibaren Resim Müzesi’nde sergilenmektedir.