Hadislerin Tertibi

Önceden de belirttiğimiz gibi Müsned yazarları, sahâbeden gelen hadisleri düzenlerken bazıları sahâbeden hadisi aktaran tâbiîn râvisine göre, kimi konularına göre,

kimi Mu‘cem esasına göre449 hadisleri düzenlemiş, kimisi de hadisleri tertib ederken

hiçbir kural gözetmeden hadisleri olduğu gibi sıralamıştır. Ebû Ya‘lâ hadisleri sıralama metoduyla ilgili bir bilgi vermemiştir. Ebû Ya‘lâ’nın buradaki rivayetleri tertibiyle ilgili elde ettiğimiz bilgiler şunlardır:

Sahâbe ismini verdikten sonra hadisleri tertip ederken çoğunlukla herhangi bir kural izlememiştir. Hadisleri denk gelişine göre aktarmıştır.

Fakat müksirûn sahâbeden bazılarının rivayetlerini onlardan hadis alan tabiîn talebelerine göre düzenlemiştir. Enes b. Mâlik ve Ebû Hureyre hadisleri bu şekilde düzenlenmiştir. Bazen bir iki hadiste bu kural bozuluyorsa da çoğunluğu bu şekilde düzenlenmiştir. Enes b. Mâlik ve Ebû Hureyre Müsnedlerinde tâbiîn râvisinin ismi başlık olarak verildikten sonra onun sahâbeden rivayet ettiği hadisler zikredilmiştir. Yine Abdullah b. Ömer hadislerinin çoğunluğu da bu tertibe göre düzenlenmiştir.

Bir sahâbî müsnedi içinde az da olsa başka sahâbîden rivayet edilen hadisler bulunmaktadır. Araştırmamız neticesinde onun böyle yapmasını şöyle açıklayabiliriz. O, genellikle önceki ya da sonraki rivayetteki hadise şahit olması için böyle bir düzenlemede bulunmuştur. Bunlara şu rivayetleri örnek verebiliriz. Sa‘d b. Ebî Vakkâs Müsned’inde Hz. Aişe’den rivayet edilen 828. hadis ve Berâ b. ‘Âzib Müsned’inde İbn Mes’ud’dan rivayet edilen 1684. rivayet sonraki hadisi, yine aynı müsneddeki 1728. rivayet önceki hadisi desteklemek için şahit olarak getirilmiştir. Câbir b. Abdullah Müsned’inde 2073. Ebû Musa el-Eş’arî rivayeti, 2074. Ebû Saîd el-Hudrî rivayeti ve 2075. Ebû Hureyre rivayeti 2076. Câbir rivayetinin aynısıdır ve Câbir rivayetine şahit olması için bu

116

sahâbîlerin rivayetleri burada getirilmiştir. Aynı şekilde 1000, 2118, 2631, 3238, 3493, 3640, 3659, 3999, 4582, 4708, 4780, 4919, 5067, 5308, 5646, 6575, 6643, 6838, 6906, 6957, 6971, 7067 ve 7346. rivayetler de anlattımız konuya örnektirler.

Yine bir sahâbî müsnedi içinde bazen başka bir sahâbîden hadis rivayet edilmiş fakat bunlar önceki ya da sonraki rivayetlere şahit olarak getirilmemiştir. Bunlara İbn Abbas Müsned’indeki farklı sahâbîlerden gelen 2629, 2632, 2633, 2634, 2635, 2536, 2637, 2638, 2639, 2639, 2642, 2643, 2646, 2648, 2649, 2650, 2651, 2652. rivayetler ve 5121. rivayet örnektirler. Ebû Ya‘lâ’nın böyle rivayetleri niçin farklı sahâbî müsnedi içinde aldığıyla ilgili bir sonuca ulaşılamamıştır.

Müsned’de bazen aynı konudaki hadisler ardarda gelmektedir. Bunlara şu rivayetler örnek olabilir. 54, 55, 56. rivayetler şirkle ilgili, 58, 59, 60. hadisler Kur’an’ın toplanması ve cemi ile ilgili, 74-77 arasındaki dört rivayet Hz. Ebû Bekir’i bir kişinin kızdırması ve o kişiye karşı Hz. Ebû Bekir’in tavrıyla ilgilidir. 213-217 arasındaki beş rivayet Haceru’l-Esved’in öpülmesiyle ilgili, 381-390 arasındaki on rivayet Hendek savaşında ikindi namazının geçirilmesiyle ilgili, 391-395 arsındaki beş rivayet Hâtıb b. Ebî Beltea’nın mektubu ile ilgili, 469-479 arasındaki on bir rivayet haricilerle ilgili, 947- 954 arasındaki sekiz hadis haksız yere bir arazi ele geçiren insana verilecek cezayla ilgili hadislerdir. Örneklerde görüldüğü gibi el-Müsned’de iki rivayetten başlayarak on bir rivayete kadar ardarda aynı konuda rivayetler bulunmaktadır. Fakat konularına göre sıralama bir düzen içerisinde olmayıp bazı sahâbe müsnedlerinde az da olsa bulunmaktadır.

Bazı kitaplarda Ebû Ya‘lâ’nın Müsned’inin müsned-musannef türü eser olduğuyla

ilgili bilgiler vardır. Bu çeşite göre sıralama sahâbe ismi ana başlığı altında, o sahâbîden rivayet edilen hadislerin konulara göre tertib edilmesi şeklindedir. Abdülazîz b. Şah Veliyyullah ed-Dihlevî (ö. 1239/1824) Büstânü’l-Muhaddisîn adlı eserinde bu tür

Müsnedlere örnek olarak olarak Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî’nin Müsned’ini de saymaktadır.450

O, kitabın birinci bölümünün İman kitabı olduğunu ve “fî Ehâdîsi’l-İman min Müsnedi Ebî Bekir” (Ebû Bekir’in Müsned’inden imana dair hadisi şerifler) başlığı altında

117

hadislerin geçtiğini bildirir. Ve Müsned’de geçtiğini söylediği ilk hadisi senediyle birlikte zikreder.451

ed-Dihlevî (ö. 1239/1824) yine aynı yerde Ebû Ya‘lâ’nın Müsned’inin tamamının

36 cüz olduğunu söyler. İrşâdülhak el-Eserî Müsned’in tahkikine başlamadan önce ed-

Dihlevi’den bu bilgiyi naklettikten sonra şunları ifade eder: “Evet, Ebû Ya‘lâ’nın

muhtasar Müsned’i 36 cüzden452 _{oluşmaktadır. Fakat o bablara göre tertib edilmemiş olup}

aksine sadece sahâbeye göre tertib edilmiştir. Heysemî’nin Müsned’e zevâid olarak yazdığı el-Maksadü’l-Alî fî Zevâidi Müsnedi Ebî Ya‘lâ adlı eseri bablara göre tertib edilmiş olup, iman kitabıyla başlamakta ve ilk hadisi de ed-Dihlevî’nin bahsettiği hadistir. Fakat onun zikrettiği hadisle el-Maksadü’l-Alî fî zevâidi Müsnedi Ebî Ya‘lâ’da geçen hadisin senedinde küçük bir farklılık vardır. ed-Dihlevî, Ebû Ya‘lâ’nın hocasını Seleme b. Şebîb olarak zikreder fakat onun hocası Seleme b. Şebîb değil, Hasen b.

Şebib’dir. Bu hadis Müsned’de 19. numaradadır.”453 _{Hadisin senedi ve metni şu}

şekildedir. َع ، َرَمُع ِّنْبا ِّنَع ،ٍعِّفاَن ْنَع ،ٍميِّكَح ُنْب ُرَث ْوَك اَنَثَّدَح ،ٌمْيَشُه اَنَثَّدَح ،ٍبيِّبَش ُنْب ُنَسَحْلا اَنَثَّدَح َع ، َرَمُع ْن ٍرْكَب ِّبَأ ْن َه ُةاَجَن اَم ،ِّ َّللَّا َلوُس َر اَي : ُتْلُق :َلاَق ،ِّقيِّ د ِّ صلا :َلاَق ؟ِّهيِّف ُنْحَن يِّذَّلا ِّرْمَلأا اَذ « َجَن ُهَل َوُهَف ُ َّللَّا لاِّإ َهَلِّإ لا ْنَأ َدِّهَش ْنَم ٌةا . »

Kitabın tertibinden ve verilen bilgilerden de anlaşıldığı gibi Ebû Ya‘lâ el- Mevsılî’nin Müsned’i müsned-musannef türü bir eser değildir.

Çağdaş bazı yazarlar Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî’nin Müsned’ini konularına göre

hazırlanan müsnedlerden zannetmişlerdir. Yardım 454 ve Çakan’ı 455 _{bunlara örnek}

verebiliriz. Fakat biz Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî’nin şu an elimizdeki Müsned’inin müsned- musannef türü bir eser olmadığını görmekteyiz. Yardım ve Çakan’ın bu bilgiyi ed- Dihlevî’den aldığını tahmin etmekteyiz. Nitekim Çakan aynı adla yeniden basılan

451 _{ed-Dihlevi, a.g.e., s. 77.}

452 _{Dâru’t-Te’sîl yayınevi tahkikinde Şehid Ali Paşa nüshasının 35 cüz olduğu bilgisi geçmektedir. Müsned,} I, 79.

453 _{İrşâdülhak, a.g.e., I, 19.} 454 _{Yardım, Hadis, II, 61.}

118

eserlerin sonraki baskısında bu bilgiyi almamıştır.456 _{Bundan da Çakan’ın önceki bilginin}

yanlış olduğu kanaatine vardığını anlamaktayız.