Üzerine Yapılan Çalışmalar

Bir kitabın değeri gerek yazıldığı dönemde gerekse daha sonraki zamanlarda ilim ehli tarafından beğenilip takdir görmesiyle bilinebilir. Bu takdir de kitabın okunması, tavsiye edilmesi ve üzerine yapılan çalışmalardan anlaşılabilir. Ebû Ya‘lâ’nın el- Müsned’ine de âlimler önem vererek onu bazı hadis çalışmalarında asıl kabul etmişlerdir. Şimdi bu çalışmalar hakkında bilgi verelim:

2.1.2.1. Klasik Çalışmalar

Müsned üzerine geçmiş dönemdeki âlimler tarafından yazılmış olan eserlerden ulaşabildiklerimizi tanıtalım:

Zevâidleriyle meşhur olan âlimlerin başında hiç kuşkusuz Heysemî (ö. 807/1405)

gelmektedir. O, on tane zevâid kitabı yazmıştır.435 _{Bu zevâidlerin iki tanesinde Ebû}

Ya‘lâ’nın el-Müsned’ini kullanmıştır.

434 _{es-Sinnârî, Saîd b. Muhammed, Rahamâtü’l-Melei’l-A‘lâ bi Tahrîci Müsnedi Ebî Ya‘lâ, Dâru’l-Hadis, I-} X, Kahire, 1434/2013.

435 _{ez-Zebîdî, Zeynüddîn Ahmed b. Ahmed (ö. 893/1488), Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh}

Tercemesi (trc. Ahmed Naîm-Kâmil Miras), I-IXIII, Başbakanlık basımevi, 7. Bs., Ankara 1982, Ahmed

108

Bunlardan birincisi el-Maksadü’l-Alî fî Zevâidi Müsnedi Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî adlı eserdir. Kitab Zevâidü Müsnedi Ebî Ya‘lâ adıyla da bilinir. Heysemî, bu çalışmasında

Ebû Ya‘lâ’nın Müsned’inde bulunup Kütüb-i Sitte’de bulunmayan hadisleri toplamıştır.436

Eserde 61 bolüm ve 1111 bab başlığı altında sıralanan 2030 hadis bulunmaktadır.

Hadisler el-Müsned’deki gibi Ebû Ya‘lâ’ya kadar olan senedleriyle birlikte verilmiştir.437

Heysemî (ö. 807/1405) zevâidinde İbnü’l-Mukrî el-İsfahânî’nin (ö. 381/991)

rivayet ettiği el-Müsnedü’l-Kebîr’i kullanan İbn Hacer (ö. 852/1449) ve Bûsîrî’nin (ö.

840/1436) aksine, Ebû Amr Muhammed b. Hamdân rivâyetini tercih etmiştir.438 _Fakat

Ebû Amr Muhammed b Hamdân rivâyetinde Hz. Osman başta olmak üzere bazı sahâbîlerin müsnedleri mevcut değildir. Heysemî bu eksiklikleri daha geniş olan İbnü’l-

Mukrî rivâyetinden tamamlamıştır.439

Eserin bir nüshası İstanbul’da Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nde bulunmaktadır

(nr. 233).440_{Medine el-Câmiatü’l-İslâmiyye’de kitap üzerinde bir doktora çalışması yapan}

Nâyif b. Hâşim ed-Daîs, daha sonra eserin tam metnini içeren bu çalışmasını neşretmiştir

(Cidde 1402/1982). el-Maksadü’l-Alî, Seyyid Kisrevî Hasan tarafından da 441

neşredilmiştir.442

Heysemî’nin Müsned üzerine yaptığı ikinci çalışması ise zevâid kitapları içinde en meşhur olan Mecma‘u'z-Zevâid ve Menbe‘u’l-Fevâid adlı eseridir. O, daha önceden Kütüb-i Sitte üzerine müstakil olarak hazırladığı beş zevâid kitabını birleştirerek bu eserini meydana getirmiştir. Gâyetü’l-Maksad fî Zevâidi’l-Müsned, Keşfü’l-Estâr an Zevâidi’l-Bezzâr, el-Maksadü’l-Alî fî Zevâidi Müsnedi Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî, el-Bedru’l-

436 _{ez-Zebîdî, a.g.e, Ahmed Naîm’in hadis usulüyle ilgili hazırladığı bölümde, I, 223; Kandemir, Yaşar} “Heysemî” DİA, XVII, 292.

437 _{Karahan, Abdullah, Hadis Edebiyatında Zevâidler, UÜİFD, XIII, 1, s.102.}

438 _{Heysemî, el-Maksadü’l-Alî fî Zevâidi Müsnedi Ebî Ya‘lâ., I, 31; Karahan, Hadis Edebiyatında Zevâidler,} s. 102.

439 _{Heysemî, a.g.e., I, 12; Karahan, a.g.m., s. 102.}

440 _{Kettânî, Hadis Literatürü, s. 374, Yusuf Özbek’in 5. dipnotunda; Kandemir, “a.g.m.”., aynı yer.}

441 _{Kandemir, “a.g.m.”, aynı yer; Karahan, a.g.m., s. 102; Uğur, Mücteba, “Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî”, DİA, X,} 259.

442 _{Heysemî, el-Maksadü’l-Alî fî Zevâidi Müsnedi Ebî Ya‘lâ, thk., Seyyid Kisrevî Hasan, Dâru’l-Kütübi’l-} İlmiyye, I-IV, Beyrut, 1413/1993.

109

Münîr fî Zevâidi’l-Mu‘cemi’l-Kebîr ve Mecma‘u’l-Bahreyn fî Zevâidi’l-Mu‘cemeyn,

Heysemî’nin daha önce hazırladığı ve bu eserde birleştirdiği beş zevâid kitabıdır.443

Heysemî bu eserini oluştururken senedleri hazfetmiş, râvilerin cerh ve ta‘dîl yönünden durumlarını bildirdikten sonra hadislerin sıhhat durumuyla ilgili bilgiler

vermiştir. Ayrıca hadisin hangi kaynakta geçtiğini açıklamıştır.444

İlk defa Delhi’de taşbaskı halinde yayımlanan eser (1308/1891), daha sonra Hüsâmeddin el-Kudsî’nin tashihiyle on cilt (Kahire 1351-1353; Beyrut 1967, 1982, 1986) halinde yayımlanmıştır. Muhammed Dervîş de eseri, hadisleri numaralayıp bir önceki baskının cilt ve sayfalarını göstermek suretiyle Buġyetü’r-Râşid fî Tahkîk Mecmai’z- Zevâid adıyla neşretmiştir. 445

2.1.2.2. Çağdaş Çalışmalar

Ebû Ya‘lâ’nın Müsned’i önceki asırlarda âlimler tarafından hüsnü kabul görüp üzerinde çalışmalar yapıldığı gibi, günümüzde de üzerinde farklı çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar genellikle akademik çalışmalar şeklindedir. Bunları şu şekilde tanıtabiliriz:

2.1.2.2.1. Bir Kısmının Tahkîki Şeklinde Yapılan Tezler

Müsned bölümlere ayrılarak üzerinde tahkik çalışması yapılmış ve bunlar doktora tezi olarak sunulmuştur. Bu tezler Riyad’da İmam Muhammed b. Suûd el-İslamiyye

Üniversitesinde Usûlü’d-dîn bölümünde yapılmıştır.446

1. Fâlih Muhammed es-Sağîr’ın Doktora Tezi

Tezin ismi Müsned’ü Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî’dir. Fâlih Muhammed es-Sağîr, Abdürrezzak el-Afîfî’nin danışmanlığında bu tezi yapmıştır. Tezde kitabın başından Ebû

443 _{Karahan, a.g.m., s. 103; Kandemir, “Heysemî”, DİA, XVII, 293.} 444 _{Çakan, Hadis Edebiyatı, s. 128; Karahan, a.g.m., s. 103.}

445 _{Kandemir, “a.g.m.”, DİA, XVII, 293; Karahan, “Zevâid” DİA, XXXXIV, 304.} 446 _{Onlarla ilgili sadece bazı bilgilere ulaşılmış olup tezlerin kendisine ulaşılamamıştır.}

110

Saîd el-Hudri Müsned’ine kadar hadislerin tahkîki yapılmıştır. Bu kısımda bulunan hadislerin sayısı 973 tür. Bu bölüm, Müsned’in tahkîki yapılan birinci bölümüdür. İmam Muhammed b. Suûd el-İslamiyye Üniversitesinde Usûlü’d-dîn bölümünde yapılan doktora tezi hicri 1405 yılında tamamlanmıştır.

2. Abdullah b. Hammûd et-Tuveycerî’nin Doktora Tezi

Tezin ismi Müsnedü Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî’dir. Abdullah b. Hammûd et- Tuveycerî, Abdürrezzak el-Afîfî’nin danışmanlığında bu tezi yapmıştır. Tezde Rukâne Müsned’inden İbn Abbas (r.a.) Müsned’inin 2559. rivayeti olan

ةعكر ةرشع ثلاث ءاشعلا دعب ليللا نم يلصي ملس و هيلع الله ىلصالله لوسر ناك

hadisinin sonuna kadar olan rivayetlerin tahkîki yapılmıştır. Bu kısımda bulunan hadisler 1412 ile 2559. hadisler arasıdır. Tahkîki yapılan hadis sayısı 1148 dir. Bu bölüm Müsned’in tahkîki yapılan ikinci bölümüdür. İmam Muhammed b. Suûd el-İslamiyye Üniversitesinde Usûlü’d-dîn bölümünde yapılan doktora tezi hicri 1407 yılında tamamlanmıştır.

3. Abdullah b. Vekîl eş-Şeyh’in Doktora Tezi

Tezin ismi Müsnedü Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî’dir. Abdullah b. Vekîl eş-Şeyh,

Abdürrezzak el-Afîfî’nin danışmanlığında bu tezi yapmıştır. Tezde Enes b. Mâlik r.a.

den rivayet edilen هاطبإ ودبي ىتح امهعفري ناك هنإف ءاقستسلاا يف لاإ ءاعدلا نم ءيش يف هيدي عفري لا ناك

hadisi ile Hz. Aişe r.a. den rivayet edilen ىرن ام ءاسنلا نم ملس و هيلع الله ىلص الله لوسر ىأر ول

لس و هيلع الله ىلص الله لوسر عم يلصن انتيأر دقل اهءاسن ليئارسإ ونب تعنم امك دجاسملا نم نهعنمل يف رجفلا م

ضعب هوجو انضعب فرعي ام و فرصنن و انطورم hadisi arasındaki kısmın rivayetlerinin tahkîki yapılmıştır. Bu da 3066. hadisle 4493. hadisinin sonuna kadar olan 1428 rivayettir. Bu bölüm Müsned’in tahkîki yapılan üçüncü bölümüdür. İmam Muhammed b. Suûd el- İslamiyye Üniversitesinde Usûlü’d-dîn bölümünde yapılan doktora tezi hicri 1407 yılında tamamlanmıştır.

111

4. Müsfir b. Saîd Demâs el-Ğâmidî’nin Doktora Tezi

Tezin ismi Müsnedü Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî’dir. Müsfir b. Saîd Demâs el-Ğâmidî, Abdürrezzak el-Afîfî’nin danışmanlığında bu tezi yapmıştır. Tezde Hz. Âişe’den aktarılan هردص يف هنقذو لاإ دحأ مهنم امف مونلا مهيلع يقلأف ملس و هيلع الله ىلص يبنلا لسغ يف اوفلتخا اودونف نم تلبقتسا ول : ةشئاع' تلاق هصيمق ءارو نم هولسغأ نأ : تيبلا ةيحان نم غ ام تربدتسا ام يرمأ لس هؤاسن لاإ ملس و هيلع الله ىلص الله لوسر

rivayetiyle Ebû Hureyre’den rivayet edilen برشو لكأ مايأ ىنم مايأ

hadisi arasındaki kısmın rivayetlerinin tahkîki yapılmıştır. Bu da 4494. hadisle 5913. hadisinin sonuna kadar olan 1420 rivayettir. Bu bölüm Müsned’in tahkîki yapılan dördüncü bölümüdür. İmam Muhammed b. Suûd el-İslamiyye Üniversitesinde Usûlü’d- dîn bölümünde yapılan doktora tezi hicri 1407 yılında tamamlanmıştır.

5. Rubâiyyâtü’l-İmâm Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî fî Müsnedihî Cem’an ve Tahrîcen ve Dirâseten

Bu çalışma, Gazze Ezher Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nin İslâmi İlimler bölümünün Hadis ve Hadis ilimleri kısmında yüksek lisans tezi olarak yapılmıştır. Tezi hazırlayan Nâfiz Ahmed Muhammed el-Acrumî tez danışmani da Ali Reşîd en-

Neccâr’dır. Tez 1434/2013 yılında tamamlanmıştır.447

Nâfiz Ahmed Muhammed bu çalışmasında Ebû Ya‘lâ’nın Müsned’inde rubâî rivayetlerinin bir kısmını araştırmıştır. Araştırmasında Halil Me’mûn Şîhâ’nın tahkik ettiği Müsned’i esas alıp kullanmıştır. O, Abdullah b. Ömer Müsned’inden kitabın sonuna kadar yani 5669. hadisten 7555. hadise kadar olan 1886 hadisi gözden geçirmiş ve buradaki rubâî rivayetleri çıkarmıştır. Buradaki rubâî rivayetlerin sayısı 140’tır. O, bu araştırmasıyla Ebû Ya‘lâ’nın âli isnaddaki mertebesini ortaya koymak istemiştir.

Tez mukaddime, giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Mukaddimede konunun önemi ve seçilme sebebi, araştırmanın hedefleri ve metodu ele alınmıştır. Girişte

447 _{Nâfiz Ahmed Muhammed el-Acrumî, Rubâiyyâtü’l-İmâm Ebî Ya‘lâel-Mevsılî fî Müsnedihî Ceman ve}

Tahrîcen ve Dirâseten, Basılmamış Y. L. Tezi, Danışman, Ali Reşîd en-Neccâr, Gazze Ezher Üniversitesi,

112

isnad, tarifi, önemi, çeşitleri, âli ve nâzil isnad açıklanmıştır. Birinci bölümde Ebû Ya‘lâ’nın hayatı, âlimlerin onun hakkındaki görüşleri, sünnet konusundaki gayretleri ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise araştırma konusu olan hadislerin tahrici yapılmış. Hadisler sened ve metin yönünden ayrıntılı olarak incelenmiştir.

Tez, hadislerin tahrici sonucunda ortaya çıkan hadislerin sıhhat durumu hakkındaki bir sonuç ile bitmektedir. Hadislerin sıhhat durumuyla ilgili vardığı netice şu şekildedir. - Sahih lizâtihi: 22 - Sahih liğayrihi: 55 - Hasen lizâtihi: 4 - Hasen liğayrihi: 40 - Zayıf: 19

Zayıf hadislerin altı tanesi munkatı‘ olup, araştırma neticesinde bunlardan iki tanesinin muttasıl isnadlarını zikrederken, dört tanesi ise muttasıl isnadları bulunamadığı

için munkatı‘ olarak kalmıştır. 448