Posta hizmetleri, diğer çoğu ülkede olduğu gibi Türkiye’de de uzun bir dönem, sadece kamu teşebbüsleri ya da idareleri tarafından yürütülmüştür. Ekonomik ve siyasi görüşlerin değişmesi ile birlikte serbestleşmenin düşünülmeye başlaması, sektörde özel teşebbüslerin faaliyet yapmalarını mümkün kılmıştır. Koli taşımacılığı hizmetleri gibi posta tekelinin haricinde kalan alanlarda faaliyetlerini sürdüren özel teşebbüsler, önemli pazar payları elde etmiştir114. Türkiye’de, özel teşebbüslerin faaliyet gösterdiği posta hizmetleri sektöründe rekabet hukuku uygulamaları da bulunmaktadır. Özellikle, kargo şirketlerinin taraf olduğu birleşme ve devralma işlemleri başta olmak üzere, yapılan başvurular incelenmektedir.
Rekabet Kurulu, posta tekeline dâhil olmayan gönderilerin kabulü, taşınması ve dağıtımında, PTT’nin hâkim durumunu kötüye kullandığı iddiası üzerine yapılan inceleme sonucunda; PTT’nin kendisine verilen yetkileri kullandığına, 4054 sayılı Kanun’a aykırı uygulamalarda bulunduğuna yönelik somut ve yeterli iddia bulunmadığına ve şikayetin reddine karar vermiştir115. Söz konusu kararda önemli olan husus ise PTT’nin ana statüsündeki örgütlenmesi ve faaliyetleri dikkate alınarak 4054 sayılı Kanun kapsamında teşebbüs niteliği taşıdığına karar verilmesidir.
Posta hizmetleri sektöründe rekabet ihlali olup olmadığının tespiti amacıyla yapılan bir başka inceleme sonucunda, Rekabet Kurulu, uluslararası hızlı kargo taşımacılığı pazarında faaliyet gösteren teşebbüslerin, aralarında gizli centilmenlik anlaşması yaparak yurt dışı gönderiler için ortak fiyat tespit ettiklerine yönelik olarak yeterli delil bulunmadığını dikkate alarak söz konusu teşebbüsler hakkında soruşturma açılmasına gerek olmadığına karar vermiştir116. Bu kararda dikkat çeken iki önemli husus bulunmaktadır. Đlk olarak “uluslararası hızlı kargo taşımacılığının” ayrı bir pazar olarak değerlendirilerek
114 Türkiye’de faaliyet gösteren özel kargo ve kurye şirketleri, 2005 yılında; 2 kg’a kadar olan
mektup postası gönderilerinden yaklaşık 555 milyon adet, 2 kg üstü gönderilerden ise yaklaşık 204 milyon adet taşımıştır. Toplam 40.560 kişinin istihdam edildiği özel kargo ve kurye şirketleri posta hizmetleri sektöründe önemli yer tutmaktadır (DPT 2007, 33).
115
30.1.2003 tarih ve 03-07/74-29 sayılı Rekabet Kurulu Kararı.
116
72
söz konusu pazarın oldukça rekabetçi olduğu tespiti yapılmaktadır. Đkinci olarak posta hizmetleri sektöründe yaşanabilecek rekabet ihlallerinin nasıl olabileceği ortaya konulmaktadır. Sektörde, hâkim durumun kötüye kullanılmasının yanı sıra yatay ya da dikey anlaşmalar yoluyla da rekabetin kısıtlanması mümkün olabilmektedir. Bu nedenle, posta hizmetleri sektöründe serbestleşme sürecinde ve sonrasında hem hâkim durumun kötüye kullanılması hem de rekabeti kısıtlayıcı anlaşmalar yoluyla ortaya çıkabilecek rekabet ihlallerine engel olunması için gerekli tedbirlerin alınması faydalı olacaktır.
2002 tarihli diğer bir kararda117, yerel bazda faaliyet gösteren dağıtım şirketlerinin gönderilerini dağıtmayan “Kargo Đşletmecileri Derneği” (KARĐD) hakkındaki şikayet incelenmiştir. Söz konusu kararda, “kargo taşımacılığı pazarı”, ilgili ürün pazarı olarak belirlenmiştir. Şehir bazında dağıtım yapan firmaların, şehir dışına ulaştırılması gereken gönderiler için kargo şirketleriyle anlaşma yaptıkları, ancak söz konusu kargo şirketlerinin bu uygulamaya son verdikleri iddiaları incelenirken, kargo şirketlerinin dağıtım firmalarına hizmet vermemelerinin, bir anlaşma ya da teşebbüs birliği kararı sonucu olduğuna ilişkin tespit bulunmaması nedeniyle, soruşturma açılmasına gerek olmadığına karar verilmiştir. Görüldüğü üzere, yerel bazda faaliyet gösteren dağıtım firmalarının, ulusal ölçekteki talepleri karşılayabilmeleri için, geniş posta ağına sahip bir firma ile anlaşma yapmaları gerekebilmektedir. Bu nedenle, posta hizmetlerindeki serbestleşme sürecinde, PTT’nin tüm ülke çapındaki geniş hizmet ağına erişmek isteyen özel firmaların faaliyetlerinin zorlaştırılmasına yönelik davranışlara engel olunması ve dikkatle takip edilmesi rekabetin tesisi ve korunması adına gereklidir.
Rekabet Kurulu tarafından, posta hizmetleri sektöründe birleşme ve devralma işlemlerine ilişkin verilmiş muhtelif kararlar bulunmaktadır. Örneğin, DP’nin 2001 yılında DHL International Limited (DHL)’in hisselerini devraldığı işlemde, Rekabet Kurulu ilgili ürün pazarını “hızlı taşımacılık hizmetleri pazarı” olarak belirlemiştir118. DP’nin, DHL’nin kontrolünü tek başına devralması işlemine izin verilirken119, ilgili ürün pazarı "yerel ve uluslararası ekspres paket ve döküman ileti, yerel ve uluslararası yük taşımacılığı, uluslararası mektup ve remail ile lojistikten oluşan hızlı taşımacılık hizmetleri pazarı" olarak belirlenmiştir. Her iki kararda da coğrafi pazar Türkiye Cumhuriyeti sınırları olarak belirlenmiştir. Görüldüğü üzere, posta hizmetleri sektöründe gerçekleşen işlemlerde, Rekabet Kurulu tarafından belirlenen ilgili ürün ve coğrafi pazarlar, Komisyon’un vermiş olduğu kararlarda yer alan pazar tanımlarıyla paralellik göstermektedir.
117
31.10.2002 tarih ve 02–66/814–332 sayılı Rekabet Kurulu Kararı.
118
05.06.2001 tarih ve 01–26/252–71 sayılı Rekabet Kurulu Kararı.
119
73
Sektörde serbestleşmenin ardından daha agresif politika izleyebilecek olan hâkim kamu teşebbüsünün, piyasada faaliyet gösteren rakiplerini devralması mümkün olabilmektedir. Strikwerda ve Rijnders (2004, 1)’in belirttiği gibi serbestleşmenin ardından, posta hizmetleri sektöründe uzun dönemde 2 ya da 3 teşebbüsün faaliyet gösterdiği oligopol bir yapının oluşması ihtimali düşünülerek piyasada yaşanacak gelişmelerin dikkatle izlenmesi gerekecektir. Örneğin, DP’nin tüm AB ülkelerinde yürüttüğü genişleme politikası sonucu orta ve küçük ölçekte birçok şirket DP tarafından alınmıştır. Diğer ulusal posta işletmecilerine göre oldukça büyük bir yapıya kavuşan DP’nin devralma işlemleri Komisyon tarafından dikkatle incelenmiştir. Benzer şekilde Türkiye’de de serbestleşme ertesinde yaşanabilecek olayların incelenmesi, rekabetçi bir piyasa yapısının sağlanmasını teminen gereklidir.