Hükümet Programları

Kayıt dışı istihdamın ciddi boyutlarına ulaşması 1990’lı yıllardan itibaren gerçekleşmiştir. Buna rağmen alınacak önlemler için geç kalınmıştır ve ekonomiye verdiği zarar kalıcı hale gelmiştir. Ülkemizde yapısal bir sorun haline gelen kayıt dışı istihdam için 2000’li yılardan itibaren birtakım tedbirler alınmaya başlamıştır. Devlet kurumlarınca alınan tedbirlere ek olarak işbaşına gelen hükümetler de kendi dönemlerinde yürütülmek üzere programlar oluştururlar. Hükümet programında yer almaya başlayan kayıt dışı istihdam da mücadele için Acil Eylem Planları uygulamaya konulmuştur. 2002 yılında iktidara gelen 58. Hükümet, meclise sunduğu programında kayıt dışı istihdamın boyutunu ve alınacak tedbirleri belirtmek amacıyla bilgilendirme yapmıştır. Buna göre kayıt dışılığın ve yabancı kaçak işçiliğin önüne geçilebilmek için istihdam kaynaklı alınan vergi ve primler daha verimli ve etkili kullanılarak istikrarın sürmesi sağlanacaktır.203

Hükümet programında alınacak önlemlerin ayrıntılı uygulaması ve gerekli sorumluluklar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yürütülecektir. Program incelendiğinde 2 ana başlık önemle vurgulanmaktadır. “Kayıt dışı istihdam ve Yabancı Kaçak İşçi Çalıştırılmasının Önlenmesi” ve “Çocuk işçiliğinin önlenmesi” başlıkları üzerinde durulmaktadır. İlgili bakanlıkça bu tedbirlerin uygulanabilir duruma gelmesi için bakanlık, ilgili kurumlar ve sendika temsilcileriyle birlikte bir komisyon oluşturularak toplumu temsil edenlerce çözümler üretilmiştir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, yapılan komisyon toplantıları sonucunda Kayıt dışı İstihdamla Mücadele (KADİM) Projesi” geliştirilmiş olup, 2006/28 Sayılı Başbakanlık Genelgesiyle Resmi Gazetede yayımlanıp yürürlüğe girmiştir. Proje kapsamında Eğiticilerin Eğitimi, Çalışma Hayatında Stres ve Stres Yönetimi Eğitimi, İnsan İlişkileri ve Stres Eğitimi, Problem Çözüm Teknikleri/İletişim Becerileri Geliştirme Teknikleri Eğitimi, İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Eğitimi, Zaman Yönetimi ve Stres Eğitimi, Çalışma Hayatı

203 _{Bakanlar Kuruluna Güven Oylaması Hakkında Karar (2002), T.C. Resmi Gazete, 24951,} 28.11.2002.

Müşteri İlişkileri ve İletişim Eğitimi, İşçi Geliştirme Eğitimi, Bireysel İş Hukuku Eğitimi, Sosyal Güvenlik Hukuku Eğitimi ve çalışma hayatı ile ilgili diğer konularda eğitimler düzenlenmiştir.204

Tablo 20: Performans Göstergeleri Tablosu (2014-2016)

Performans Göstergeleri Ölçü Birimi 2014 2015 2016

1 Düzenlenen Eğitim Sayısı Adet 62 100 105

2 Eğitimlere Katılan Kişi Sayısı Adet 3.481 4.000 4.200 Çalışma hayatı ile ilgili konularda düzenlenecek eğitimlere katılan kişi sayıdır.

Kaynak: 2016 Mali Yılı Performans Programı, Strateji Geliştirme Başkanlığı.

Bilinçlendirme ve Eğitim Kampanyalarına harcanan kaynak da aşağıdaki tabloda verilmiştir. Kaynak sadece bütçeden değil bütçe dışından da karşılanmaktadır.

Tablo 21: Faaliyetler Tablosu

Faaliyetler Kaynak İhtiyacı

Bütçe Bütçe Dışı Toplam 1 Bilinçlendirme ve Eğitim

Faaliyetleri 2.484.290 713.060 3.197.350

Genel Toplam 2.484.290 713.060 3.197.350

Kaynak: 2016 Mali Yılı Performans Programı, Strateji Geliştirme Başkanlığı.

Kayıtlı istihdam üzerinde ağır baskılar oluşturan mali yükler için de 58. ve 59. hükümetler, kendi programlarında yapılacak tedbir uygulamaları şu şekilde belirtilmiştir:

 İşsizlik sigortası primleri için belirtilen oranların 3 puanlık indirimle yeniden revize edileceği, bu sayede prime karşılık gelen ücretin kurumlara değil de işverenlere kalması sağlanmıştır.

 Prim kesinti miktarını belirleyen kazanç alt sınırı, 1 Temmuz 2004 tarihi itibariyle asgari ücrete denk hale getirilmiştir. 2004 tarihinde yapılan bu düzenlemeyle işverenlerin uygulamada var olan alt kazanç sınırı ve asgari ücret arasındaki farkı ödeme zorunluluğu kalkmıştır. Bu uygulamada iki taban arasındaki fark eşitlenerek işverenlere prim oranı üzerinden yaklaşık

204 _{T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2016 Mali Yılı Performans Programı, T.C.} Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara, 2016.

7 puanlık bir düşüş sağlanmış ve ücret karşılığı olarak oldukça olumlu etki bırakmıştır.

 Bu dönemde aynı şekilde yapılan bu prim oran düşüşlerine ek olarak kayıtlı istihdamı arttırmak için programları açıklanmıştır. Yürürlüğe girebilmesi için bu programları kapsayan ve yeni düzenlemeler getiren 5084 ve 5320 sayılı kanun maddeleri meclisten geçmiştir. Yürürlüğe giren bu kanunlarda yer alan teşvik programına göre işverenlerin kayıtlı olarak istihdam edeceği kişilerin sigortaya ilişkin mali yükleri devlet tarafından karşılanacak olup, yapılacak ödemeler işverenlerden değil, hazineden alınacaktır.

 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 28. Maddesinin verdiği yetkiye dayanılarak, 6/3/2006 tarih 2006/10138 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile katma değer vergisi oranı % 8'e indirilmiştir.

 5588 Sayılı Kanun ile 5350 Sayılı Kanun, beklentileri karşıladığından revize edilerek tekrar yürürlüğe girmiştir.

60. hükümetin göreve başlamasıyla meclise sunduğu hükümet programında bazı hususlar üzerinde çalışmalar yapılacağı açıklanmıştır. Örneğin; vergi politikalarında kayıt dışı ekonomiyi ve istihdamı baz alarak istikrar sağlayıcı vergi sistemi oluşturulmak istenmiştir. Daha şeffaf ve anlaşılır vergi sistemiyle geniş tabanlı kapsayıcı bir vergilendirme gerçekleştirileceği açıklanmıştır. Kurumlar vergisi % 33’ten % 2’ye; gelir vergisinin üst dilimini % 45’ten % 35’e düşürülerek kayıt dışılıkla mücadele edileceği ifade edilmiştir.205

2000’li yıllardan itibaren kayıt dışı istihdamı önlemeye yönelik alınan tedbirlerden biri de broşür, el ilanı ve afiş dağıtımıdır. Medya aracılığıyla yapılan sloganlar, toplumda bire bir yapılan görüşmeler ve dağıtılan broşürler sigortalı olarak çalışmayı, kayıt dışı çalışmanın kişilere ve devlete vereceği zararı anlatarak onların bilinçlenmesi için yardımcı olmaktadır. Hatta yapılan bu kampanya kapsamında ortaya çıkan bazı sloganlar da şu şekildedir; “bunları biliyor musunuz?”, “sigortalı çalışan güvensin çalışan övünsün” gibi.

Kayıt dışılıkla mücadele kapsamında hükümetin aldığı bir diğer tedbir de basın toplantıları ve eğitimlerdir. Eğitimler sigortalı çalışmanın önemini anlatabilmek için toplum içinde gruplar halinde kişileri toplayarak bilinçlendirme

amacıyla yapılmaktadır. Sigortalı çalışmanın kazandıracağı haklar, elde edilerek fayda unsurlarını ve devlete karşı olan sorumluluklarına, kişilerin sahiplenebilmesi, konu hakkında kapsamlı bilgi aktarılarak bilincin arttırılması eğitimle gerçekleşir.