Grilli, Masciandaro ve Tabellini (GMT) Merkez Bankası Bağımsızlık

Merkez bankası bağımsızlığı ile ilgili bir diğer çalışma da Grilli, Masciandaro ve Tabellini (GMT)’ nin 1991 yılında MBB’yi ölçmeye yönelik yapmış olduğu bir çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmada araştırmacılar önceki araştırmalara göre bağımsızlık kriterlerini arttırmakta ve böylece hata payını azaltmayı hedeflediklerine saptanmaktadır. Bununla birlikte, bağımsızlık kriterlerini politik bağımsızlık ve ekonomik bağımsızlık olarak ikiye ayırmakta ve akabinde buna göre bir endeks

68

hesaplamaktadırlar. Bu araştırmada Avustralya, Avusturya, Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, İrlanda, İtalya, Hollanda, Yeni Zelanda, Portekiz, İsviçre, İspanya, Büyük Britanya, Japonya, ve ABD’yi de kapsayan 18 gelişmiş OECD ülkesinin merkez bankalarının, 1950–1989 yılları arasındaki ekonomik ve politik bağımsızlığı konusunun incelenmesi üzerinde çalışma yapılmaktadır (Issı, 2009: 68-69).

Bununla birlikte, bağımsızlık türleri açıklanırken belirtildiği üzere para kurulunun nihai politikasını belirleyebilme kapasitesi olarak tanımlanan politik bağımsızlık, merkez bankası banka çalışanları ile hükümet arasındaki ilişkiye, çalışanlarının kim tarafından atandığına ve bankanın resmi sorumluluklarına ilişkili olduğu ifade edilmektedir. Bunun yanı sıra, merkez bankası bağımsızlığın ölçülmesinde bu kriterlerin daha da detaylandırılması gerekmektedir. Buna göre, araştırmacıların belirlediği GMT analizinin politik bağımsızlık kriterleri Tablo 2.3’te gösterilmektedir.

Tablo 2.3. Politik Bağımsızlık Kriterleri

Temel Gruplar Kriterler

Atamalar

1- Merkez bankası başkanı siyasi otorite tarafından mı atanmaktadır?

2- Merkez bankası başkanı 5 yıldan daha uzun bir süre için atanmakta mıdır?

3- Merkez Bankası Kurulu çalışanlarının bütünü siyasi otorite tarafından mı atanmaktadır?

4- Merkez Banka yönetim kurul çalışanları 5 yıldan daha uzun bir süreç için mi atanmaktadır?

Merkez bankasının siyasi otorite ile olan

ilişkileri

5- Merkez Bankası yönetim kurulunda siyasi otorite tarafından zorunlu temsilcisi bulunmakta mıdır? 6- Merkez bankasının para politikası oluşturulma

sürecinde siyasi otoritenin onayına başvurulmakta mıdır?

Kurumsal düzenlemeler

7- Merkez bankasının fiyat istikrarı sağlama görevinin merkez bankasının izlemesine olanak tanıyan yasal gereklilikler bulunmakta mıdır?

8- Siyasi otorite ile ortaya çıkan görüş ayrılığı söz konusu olduğu durumda merkez bankasının durumunu güçlendiren yasal düzenlemelerle koruyuculuğu sağlanmakta mıdır?

Kaynak: Grilli, Masciandaro ve Tabellini (1991)

Görüldüğü üzere Tablo 2.3’te söz konusu sorulara evet-hayır şeklinde verilen cevaplara göre, merkez bankalarına 0 ile 8 arası puan verilmektedir. Bağımsızlığı en

69

düşük olana 0 verilmekte, bağımsızlığı yüksek olana ise 8 puan verilmektedir. Buna istinaden bağımsızlık derecesi 6 puan ile Almanya ve Hollanda’nın merkez bankaları bağımsızlık dereceleri en yüksek bankalar olarak saptanırken, Yeni Zelanda’nın 0 puan ile bağımsızlık derecesi en düşük merkez bankasına sahip olduğu belirlenmektedir (Grilli vd, 1991: 366-368).

Tablo 2.3’te gösterildiği gibi GMT (1991) bu çalışmasında 8 adet politik bağımsızlık endeksleri belirlemektedir. Çalışma da bahsedildiği gibi Bade – Parkin çalışmasında 3 adet endeksin bulunduğu görülmektedir. Ayrıca GMT merkez bankası yönetim kurulunda bir adet siyasi otorite çalışanının bulunması savunulurken, Bade ve Parkin (1987) merkez bankası yönetim kurulunda herhangi bir siyasi otorite çalışanın bulunmaması en ideal durum olarak değerlendirilmektedir.

Siyasi otoritenin merkez bankasından ne miktarda borçlanabileceği ve merkez bankası kontrolünde bulunan para politikası araçlarının özelliği, merkez bankasının para politikası araçlarını siyasi otoriteden bağımsız bir şekilde belirleyebilme gücü, ekonomik bağımsızlığa sebep olan etkenler arasında yer almaktadır. GMT (1991)’nin tarafından belirlenen MB’nin ekonomik bağımsızlığının ölçümü için gerekli kriterler Tablo 2.4’te gösterilmektedir.

Tablo 2.4. Ekonomik Bağımsızlık Kriterleri Temel Gruplar Kriterler

Bütçe açıklarının parasal

finansmanı

1- Otomatik olmayan doğrudan kredi sağlama kolaylığı bulunmakta mıdır?

2- Doğrudan krediler piyasa faiz oranı üzerinden verilebilmekte midir?

3- Verilen direk kredi kolaylığı geçici mi olmaktadır? 4- Sınırlı miktarda verilen doğrudan kredilerin limiti

bulunmakta mıdır?

5- Merkez bankası, kamu kurumlarının borç senetlerini alabilmek için birincil piyasaya girmekte midir?

Parasal araçlar 6- Iskonto oranı MB tarafından mı belirlenmektedir? 7- Bankanın finansal denetiminden merkez bankasının

sorumlu olması ya da bankanın yönetiminden merkez bankasının tek başına sorumlu olması sağlanmakta mıdır?

Kaynak: Grilli, Masciandaro ve Tabellini

Tablo 2.4’te görüldüğü üzere söz konusu 7 kritere evet-hayır şeklinde verilen cevaplara göre, MB’lerin ekonomik bağımsızlıklarına 1 ile 7 arasında puan verilmektedir. Ekonomik bağımsızlığı en düşük olana 1 verilmekte, ekonomik

70

bağımsızlığı yüksek olana ise 7 puan verilmektedir. Buna istinaden ekonomik bağımsızlığı diğer bankalara nazaran en düşük merkez bankasına sahip ülke İtalya olmakta, en yüksek ekonomik bağımsızlığa sahip merkez bankasına sahip ülkeler ise Almanya, İsviçre, Kanada ve ABD olmaktadır (Grilli vd, 1991: 368-9).

Eijffinger ve Schaling’e göre, GMT kriterleri Bade- Parkin kriterlerinden daha kapsamlı ve daha açıklayıcı olduğu genel kabul görmektedir. Bununla birlikte, BP’de merkez bankasının politik bağımsızlığın ölçümünde yalnızca 4 kritere yer verilmekteyken, GMT bağımsızlık endeksinde ise 8 kriter esas alınmaktadır. MB’nin politik bağımsızlığının ölçülmesinde GMT analizinde daha fazla ayrıntıya önem verildiği için BP analizinden bir adım önde bulunduğu söylenebilmektedir (Eijffinger ve Schaling, 1992: 29).

PB’ye (2013) göre de GMT kriterleri merkez bankası bağımsızlığının ölçülmesinde daha gerçekçi kriterlere sahip olmaktadır. Bu bağlamda, 1991 yılına kadar yapılmış en kapsamlı merkez bankası bağımsızlık endeksinin olduğu sebep olarak gösterilmektedir. Söz konusu endeks de kullanılan değişkenlerin birçoğu BP sınıflandırılmasında kullanılan değişkenler elde edilmiş olsa da GMT analizinde buna ek olarak ekonomik bağımsızlık endeksini de içermekte oluşuyla ve politik bağımsızlığın ölçülmesinde birçok faktörü de kapsamasıyla BP analizinden bir adım daha önde olduğu belirtilmektedir (Parkin, 2013: 4). Ayrıca, BP analizi merkez bankalarını sınıflandırırken GMT analizi merkez bankası bağımsızlık ölçümü yapmaktadır (Parkin, 2013: 11).

Bu çalışmada yapılan endeksler sonucunda Almanya, ABD ve İsviçre merkez bankalarının en yüksek bağımsızlığa sahip olduğu belirtilmektedir. Bu merkez bankalarını Kanada, Hollanda ve Danimarka merkez bankaları izlemektedir. Bunun yanı sıra, Yeni Zelanda, İspanya ve İtalya merkez bankları bağımsızlıkları ise en düşük bağımsızlık derecesine sahip olan merkez bankaları olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte, ülkelerin aynı dönemdeki enflasyon rakamlarına bakılarak, BP analizine paralel olarak enflasyon ile merkez bankası bağımsızlığı arasında ters yönlü bir ilişki olduğu belirtilmektedir (Issı, 2009: 72).

71

2.5.3. Cukierman, Webb ve Neyaptı (CWN) Merkez Bankası Bağımsızlık