Granger nedensellik testi, bir zaman serisinin gelecek değerlerinin tahmininde kendi geçmiĢ değerleri yanında, baĢka bir değiĢkenin geçmiĢ değerlerinin katkısı konusunda bilgi verir. Granger nedensellik testinde ardıl (respective) değiĢkenlerin tahmini ile iliĢkili bilginin bu değiĢkenlere iliĢkin zaman serilerinde de mevcut olduğu varsayılır (Gujaratti 2004, 697). Bu yaklaĢımda Yt ve Xt değiĢkenlerinin geçmiĢ değerlerini Xt ‟nin bugünkü değerine regres etmek Ģeklinde genel bir yöntem izlenir Yt Xt . DeğiĢkenlerin yerlerinin değiĢtirilmesi Xt Yt ile aynı yöntem ters yönlü iliĢkiyi veya çift yönlü iliĢkiyi Yt Xt araĢtırmada da kullanılabilir. Böylece her iki yönlü iliĢki de birbirileri ile karĢılaĢtırılarak iliĢkinin yönü daha net belirlenir (Al-Tammam 2005, 43).
Granger nedensellik testi, değiĢkenler arasındaki neden-sonuç iliĢkisinden ziyade, sadece nedeni belirlemeye yöneliktir. Ayrıca Granger nedensellik testi ile değiĢkenler arasındaki uzun dönem eĢ-bütünleĢme bağının olup olmadığı da test edilebilir (Onur 2005, 144). Granger nedensellik testinde sıfır hipotezi Xt ‟nin Yt
‟nin Granger nedeni olmadığı Ģeklindedir. Bu testte uygulanan modeller ise,
Burada 3 numaralı denklem, 2 numaralı denklemden elde edilen hata terimlerinin durağan olup olmadıklarını tespit etmek için kullanılır. Gujaratti (2004)‟e göre Yt
ve Xt arasındaki Granger nedenselliği aĢağıdaki denklemlerin tahmini ile saptanır (Gujaratti 2004, 697):
Bu denklemlere sabit terimin ilavesi aĢağıdaki eĢitliklerin elde edilmesine yol açar:
Ele alınan iki değiĢken itibariyle Granger nedensellik testi açısından dört durum söz konusu olabilir. Bunlar:
X ‟den Y ‟ye doğru tek yönlü nedensellik iliĢkisi: X ‟in gecikmeli değerleri itibariyle tahmin edilen katsayılar (ilk denklem), istatistiksel olarak sıfırdan farklı ise (yani i 0 ise) ve Y ‟in gecikmeli değerleri itibariyle tahmin edilen katsayılar, istatistiksel olarak sıfırdan farklı değil ise (yani j 0 ise), X ‟den Y ‟ye doğru tek yönlü nedensellik iliĢkisinden bahsedilir.
Y ‟den X ‟ye doğru tek yönlü nedensellik iliĢkisi: X ‟in gecikmeli değerlerinden tahmin edilen (ilk denklem) katsayılar istatistiksel olarak sıfırdan farklı değilse (yani
i 0 ise) ve ikinci denklemde bulunan Y değiĢkenine iliĢkin tahmin edilen katsayılar istatistiksel olarak sıfırdan farklı ise (yani j 0 ise), Y ‟den X ‟ye doğru tek yönlü nedensellik iliĢkisinden bahsedilir.
Geri dönüĢümlü (feedback) veya çift yönlü (bilateral) nedensellik iliĢkisi: Yukarıda verilen her iki regresyon denkleminde de Y ve X ‟e iliĢkin katsayılar istatistikî açıdan anlamlı ise çift yönlü nedensellikten bahsedilir.
Nedensellik iliĢkisinin olmaması: Yukarıda verilen her iki regresyon denkleminde de
Y ve X ‟e iliĢkin katsayılar istatistikî açıdan anlamlı değil ise, değiĢkenler arasında herhangin bir nedenselliğin olmadığı sonucuna ulaĢılır (Gujaratti 2004, 697). Bununla birlikte değiĢkenler düzeyde durağan değil ancak aralarında
eĢbütünleĢme iliĢkisi varsa Granger nedensellik analizi için Wald testi yapmak gerekmektedir.
Tablo-5. Granger Nedensellik Wald Testi Sonuçları
Hipotez MWALD P değeri Nedensellik
rer→m 4.30627 0.0147 Kabul
m→rer 9.65399 0.0001 Kabul
rer→x 3.18578 0.0434 Kabul
x→rer 8.73495 0.0002 Kabul
m→x 5.37255 0.0053 Kabul
x→m 2.08086 0.1274 Red
Tablo – 2.6‟da görüldüğü gibi reel döviz kurları ile dıĢ ticaret arasında çift yönlü bir nedensellik iliĢki görülmektedir. Sadece ihracattan ithalata doğru bir nedensellik iliĢkisi bulunmamaktadır. Ġhracattan ithalata doğru Granger nedenselliğin bulunmaması ihracat hacmindeki meydana gelen artıĢların ithalatı etkilemediği diğer bir değiĢle ithalatın ihracat miktarında dıĢsal bir etkiye neden olduğunu da göstermektedir. Reel döviz kurundan ithalata olan çift yönlü nedensellik döviz kurunun ithalat miktarına etki ettiğini desteklemektedir. Yine aynı Ģekilde reel döviz kuruyla ihracat hacmi arasındaki çift önlü nedensellikte ihracat hacmin de reel döviz kurunun etkisini aynı zamanda döviz kurunun da ihracat miktarı üzerindeki etkisini ispatlar niteliktedir.
SONUÇ
Bu çalıĢmamızda ülkemizde uygulanan döviz kuru sistemlerinin dıĢ ticarete yapmıĢ olduğu etkileri görebilme açısından bir seri oluĢturulmuĢtur. Analize RER (Reel döviz kuru), X (Ġhracat), M (Ġthalat) değiĢkenleri katılarak öncelikle birim kök testleri yapılmıĢ ve serilerin durağanlıkları test edilmiĢtir. Durağan olmayan seriler durağanlaĢtırılarak birim kök giderilmiĢtir. Daha sonra serilerin düzey değerlerinde durağan olmamasından dolayı seriler arasındaki uzun dönemli iliĢki test edilmiĢtir.
DeğiĢkenler arasında iki adet eĢ bütünleĢme iliĢkisi olduğundan iliĢkinin yönünü tespit etmek amacıyla nedensellik analizleri yapılmıĢtır. Nedensellik analizlerinin birden çok yapılmasının nedeni seriler arasındaki iliĢkinin yönünü tam olarak tayin etmek içindir.
ÇalıĢmamız da ADF (Augmented Dickey-Fuller ) birim kök testi, Zivot Andrews birim kök testi ve Lee Strazicich birim kök testleri uygulanmıĢ, değiĢkenler arasında iliĢkinin sağlaması olarak Granger nedensellik analizi yapılmıĢtır. ADF birim kök testi durağan olmayan serilen durağanlaĢtırılması ve böylece sahte regresyon problemleriyle karĢılaĢılmaması için uygulanmıĢtır. Uygulama sonucu kullanılan ekonomik seriler düzey değerlerinde durağan olmadıkları ve ekonomik dalgalanmalara karĢı tepki gösterdikleri görülmüĢtür.
Bu durum uygulanan Zivot Andrews tek içsel yapısal kırılma ve Lee Strazicich çift yapısal kırılma birim kök testlerinde detaylı bir Ģekilde ortaya koyulmuĢtur. Yapılan testler sonucunda sadece uygulanan kur sisteminin dıĢ ticaret bağlamında rekabete olan etkileri ortaya çıkmamıĢ aynı zamanda ekonomik krizlerin öngörülmesi hususunda önemli bulgulara rastlanmıĢtır.
Özellikle yapılan testler, 1993 yılında ülkeye giren kısa vadeli sermaye hareketleri sebebiyle Türk Lirasının aĢırı değerlenmesi sonucunun etkileri ve ardından 1994 yılında yaĢanan büyük krizin ekonomide meydana getirdiği dalgalanmaların yol açtığı kırılmaları tespit etmiĢ, 1997 yılına ait kırılma 1995 yılında uygulanmaya baĢlayan ve 1996 – 1997 yıllarında da devam eden geniĢletici politikalar sonucu meydana gelen dalgalanmaları göstermiĢtir.
Bununla birlikte çalıĢmamızda ele alındığı üzere Türkiye‟nin 2001 yılında esnek kur sistemine geçmesiyle dıĢ ticaret açıkların arttığı gözlemlenmiĢtir. Bu açıkların en büyük sebebi ise TL‟nin aĢırı değerlenmesiyle birlikte ithalatın ön plana çıkması ve ihracatın dolayısıyla Türkiye‟nin dıĢ ticaretteki rekabetinin olumsuz etkilenmesi sonucunu doğurmuĢtur. Bu durum ayrıca ithalata dayalı bir sanayileĢmeye sebep olmuĢtur.
Esnek kur sisteminde kurların aĢağı ve yukarı doğru oynaklığının ( volatilitesinin ) en büyük kaynağı kısa süreli sermaye hareketleridir. Bu sebeple uygulanması gereken politikalardan biride bu sermaye hareketlerini engelleyici Tobin Vergisi gibi kısıtlamalara gitmektir. Bu sayede kısa vadeli ve özelliklede spekülatif amaçlı sermaye hareketlerinin maliyeti artırılarak, uzun vadeli yatırımlara yönlendirilecektir.
Bu sayede dalgalanmaların önüne geçilebilinecektir.
KAYNAKÇA
ARAT K., (2002) “Türkiye‟de Optimum Döviz Kuru Rejimi ve Döviz Kurlarından Fiyatlara GeçiĢ Etkisinin Ġncelenmesi” (çevrimiçi) http//www.tcmb.gov.tr/, s.15.
AYTAÇ A., (2004), “Döviz Kuru Rejimlerinin Ekonomik Etkileri: Türkiye Örneği (1980-2001)”, (Doktora Tezi, Ġ.Ü.), s. 29.
BANERJEE, and J. GHOSH, (2004), “Frequency Sensitive Competitive Learning for Balanced Clustering on High Dimensional Hyperspheres,", IEEE Transactions on Neural Networks, 15(3),
BEN-DAVID, D., LUMSDAINE, R.L. and D. H. PAPELL (2003) Unit roots,postwar slowdowns and long-run growth: evidence from two structural breaks, Empirical Economics, 28, 303-319.
BILSON, J. F. O. (1978) “ The monetary approach to the exchange rate: Some empirical evidence”, IMF Staff Papers, Vol. 25.
ÇAĞLAR Ü., (2003), “Döviz Kurları, Uluslararası Para Sistemi ve Ekonomik Ġstikrar”, 1. bs., Ġstanbul, Alfa Yayınları, s.22 - 28 .
CHRISTIANO, L.J. (2002), “Solving Dynamic Equilibrium Models by a Method of Undetermined Coefficients”, Computational Economics: 1-2
DAVIDSON, RUSSELL and JAMES G. MACKINNON (1993).Estimation and Inference in conometrics, Oxford University Press.
DEMĠR G., (1999) “Asya Krizi ve IMF”, Ġstanbul, Der Yayınları, s.3.
DORNBUSCH, RUDIGER, (1976), "Expectations and Exchange Rate Dynamics,"
Journal of Political Economy, Vol. 84.
DICKEY, D. A., FULLER, W. A., (1981), “Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series with a Unit Root.” Econometrica 49, pp: 1057-72.
ERSEL H. (2000), “Managing Financial Liberalization in Turkey: Consistent Banking Regulation”, Financing Development Workshop, TESEV ve World Bank Institute, Mart.
ERTEKĠN M., (2004), “Döviz Kuru Rejimleri ve Türkiye‟nin DıĢ Ticareti”,(çevrimiçi) ttp//www.dtm.gov.tr, 13.11.2006.
FISCHER, S. (2001). “Exchange Rate Regimes: Is the Bipolar View Correct?” New Orleans, American Economic Association.
FRANKEL, J. A. (1999). “No Single Currency Regime is Right for All Countries or At All Times”, http://www.nber.org/papers/w7338.pdf
FRANKEL, J. A. (1996), “Real Exchange rate Experience and Proposal for Reform”, American Economic Review, Sayı 86.
FRANKEL, J. A., (1981)"Flexible exchange rates, prices and the role of 'news':
Lessons from the 1970's", Journal of Political Economy-Sayı.89.
FRANKEL, J. A. (1976) “A monetary approach to the exchange rate:Doctrinal aspects and empirical evidence”,Scandinavian Journal of Economics,Sayı.78.
GARAMAZZA F., AZĠZ J. (1998), “Fixed Or Flexible? Getting the Exchange Rate Right in the 1990s”, Economic Issues, IMF.
HESTON, A. and R. SUMMERS (1996). “International Price and Quantity Comparisons: Potential and Pitfalls.” American Economic Review 86.
GÜLOĞLU B., EYS ders notları, Birim Kök Testleri, 2008
GRANGER, G.W.J., NEWBOLD ,P., (1974), “ Spurious regressons in Econometrics”, Journal of Econometrics 2, ss:111-120
GRANGER, C. W. J. (1969) Investigating causal relations by econometric models and cross spectral methods, Econometrica, 37, 424- 38
GUJARATI, D.N. (1999), “Temel Ekonometri”, (Çev. ġenesen, Ü.: ġenesen, G.G.), Literatür Yayınları, Ġstanbul.
KARLUK R., (2002), “Uluslararası Ekonomi Teori ve Politika”, Ankara, Turhan Kitabevi, s.181.
KRUGMAN P.R (1993), “Recent Thinking About Exchange Rate Determination and Policy”, Reserve Bank of Australia, Sydney.
LEE, J., STRAZICICH, M., (2003), “Minimum LM Unit Root Test with Two Structural Breaks”, Review of Economics and Statistics, pp. 1082-1089.
LEE, J., STRAZICICH, M., (2004), “Minimum LM Unit Root Test with One Structural Breaks”, Apalachian State University Working Papers, No:04-17, pp. 1-17.
LUMSDAINE, L.R., PAPELL, D.H., (1999), “Two Structural Breaks and The Unit Root Hypothesis: New Evidence About Unemployment in Australia, Working Paper Series Victoria Univ. Applied Economy Working Paper No. 3/00.
MUSSA M., MASSON P. (2000). Exchange rate Regimes in an increasingly Integrated World Economy, Occasional Paper, IMF
MÜSLÜMOV A., HASANOV M., ÖZYILDIRIM C., (2002) “Döviz Kuru Sistemleri ve Türkiye‟de Uygulanan Döviz Kuru Sistemlerinin Ekonomiye Etkileri”, TÜGĠAD, s.18.
UZUNOĞLU S., (2000), “Para ve Döviz Piyasaları”, 1.bs., Ġstanbul, s.11-12.
UYGUR E. (2000). Kriz Sürecinde Türkiye, YayınlanmamıĢ Makale, Ankara Universitesi.
UYGUR, E. (1997): "Export Policies and Export Performance: The Case of Turkey,"
ERF Working Paper Series, 9707.
ÖZGÜL A., (2002) “Döviz Kuru Sistemleri ve Türkiye Ekonomisine Etkileri”, Ankara, (çevrimiçi) http//www.politics.ankara.edu.tr/, s.7 – 26.
ÖZBAY P. (1999). “The effects of Exchange Rate Uncertainty on exports- A Case Study for Turkey”, TCMB.
ÖZDEMĠR K.A. (2000). Alternatif Döviz Kuru Sistemleri, ÇalıĢma Tebliği, TCMB
PAYA M., (1998)“Para Teorisi ve Para Politikası”, Ġstanbul, Filiz Kitabevi, , s.33.
PARASIZ Ġ.,(1994), “Uluslararası Finansman”, 1.bs. Bursa, Ezgi Kitabevi, s.79.
PERRON, P., (1989), "Test Consistency with Varying Sampling Frequency," Papers 345, Princeton, Department of Economics - Econometric Research Program.
PINTERIS G. (2002). Contemporary issues in the World Economy, University of Illinois at U-C.
RUDIGER D, STANLEY F.,(1998), “Makro Ekonomi” ed. Erhan Yıldırım, çev. Ak Salih, Fisunoğlu Mahir, Yıldırım Fefia, Ġstanbul, McGraw Hill- Akademi Yayınları, s.155.
SACHS J, TORNELL A. and VELASCO A. (1996). The collapse of the Mexican peso: What have we learned? Economic Policy, 22.
SAVASTANO E., SAVASTANO M.A. (1999). Exchange rates in Emerging Economies, NBER Working Papers Series, 7228.
SUMMERS, R. and A. HESTON (1991). “The Penn World Table (Mark 5) An Expanded Set of International Comparisons, 1950-1988.” Quarterly Journal of Economics 106.
SUMMERS, LAWRENCE H. (2000). “International Financial Crises: Causes, Prevention, and Cures”, American Economic Review, Papers and Proceedings, 90, 2 (Mayıs).
SEYĠDOĞLU H., (2001), “Uluslararası Ġktisat, Teori Politika ve Uygulama”, GeliĢtirilmiĢ 14. bs., Ġstanbul, Güzem Yayınları, s.534 – 536.
SÖYLER H.,(2004), “Döviz Kurları Üzerine ĠĢlemler”, (çevrimiçi)http://www.alomaliye.com,
ġAHĠNBEYOĞLU G., ÖZDEMĠR K.A., (2000), “ Alternatif Döviz Kuru Sistemleri
”, TCMB AraĢtırma Müdürlüğü TartıĢma Tebliği
TEMURLENK M.,S., OLTULULAR, S., (2007), “Türkiye‟nin Temel Makro Ekonomik DeğiĢkenlerinin BütünleĢme Dereceleri Üzerine Bir AraĢtırma” ,Ġnönü Üniversitesi Ekonometri ve Ġstatistik Kongresi.
WISE C., ROETT R. (2000). Exchange Rate Policies In Latin America, Brookings
YELDAN E. (1997). Türk Ekonomisinde Krizin OluĢumu, Türk Harb-ĠĢ Sendikası
ZIVOT, E., DONALD W., ANDREWS K., (1992), “Further Evidence on The Great Grash, The Oil- Price Shock, and The Unit-Root Hypothesis”, Journal of Business and Economic Statistics, July 1992, Vol. 10, No. 3.