Giri úimci Bireylerin Temel Özellikleri

Giriúimci kiúi, daimi surette etrafõnõ izleyerek ihtiyaçlarõ belirleyen, yeni ihtiyaçlarõ düúünen, ihtiyaç açõklarõnõ kapatmak için tesis kuran ve üretim yapan, bu iúleri yaúam nedeni sayacak úekilde benimseyen, yaratõcõ yetenekli ve risk almayõ seven kiúidir (Müftüo÷lu, 2000).

Giriúimcilik becerisinin geliúimi, E. Erikson!un "Psikososyal Geliúim Kuramõna# göre, çocukluk döneminin 3-6 yaú döneminde baúlar. Bu evre okulöncesi dönem olup "giriúimcili÷e karúõ suçluluk# evresi olarak bilinir. Bu dönemde çocuk, çevresiyle iyi iliúkiler kurar. Merak ve araútõrma duygularõnõ tatmin etmeye çalõúõrlar. Bu nedenle çocuklar bu dönemde cesaretlendirilmeli, baúarõyla yaptõklarõ çalõúmalar desteklenmeli ve hata yapan çocu÷a anlayõú gösterilmelidir. Çocu÷un kendini ve çevresini keúfetmek için gerekli yaúantõlar hazõrlanmalõdõr. Böylece çocuk, ba÷õmsõz bir úekilde hareket eder, isteklerini söyler. Bu durum onun ileri yaúlardaki giriúimcilik becerilerini destekler. Bu ça÷da çocuk, merak etti÷i her úeyi sorar, sorgular ve giriúimlerde bulunur. Yaptõklarõ iúler yetiúkinlerce eleútirilerek engellenirse, suçluluk hissederler. Sorumluluk almak isterler, bu yönde giriúimlerde bulunurlar. E÷er bu dönemde yaptõklarõnõn yanlõú oldu÷una inanõrlar veya inandõrõlõrsalar, suçluluk duyarlar. Giriúimcili÷i desteklemek için, çocuklarõn kendileri için bir úeyler yapmalarõ cesaretlendirilmelidir ve baúarõlõ olmalarõ için uygun ortamlar oluúturulmalõdõr. Çocuklara yapma, etme, dokunma gibi yasaklar konulmamalõ, yanlõú gösterilmeli, yaptõklarõnõn de÷er bulmasõ sa÷lanmalõdõr (ùahin, 2007).

Holland (1985), mesleki ilgilerin altõ grupta toplamõútõr ve mesleki ilgilerine dayanarak insanlarõ gerçekçi, araútõrmacõ, sanatçõ, sosyal, gelenekçi ve giriúimci tipler olarak sõnõflandõrmõútõr (Kluger, Stephan & Ganzach, 2002: Akt, Kuzgun, 2004). Giriúimci tipler hedeflerine ulaúmak için insanlarõ etkilemeye ve kullanmaya yönelik etkinlikleri tercih etmektedirler. Liderlik, kiúiler arasõ iletiúim ve ikna yetene÷i becerilerine sahip olmak ve bu becerilerini geliútirmeye önem vermek de giriúimci tiplerin özelliklerindendir (Gömleksiz ve Kan, 2009).

Giriúimcilik becerileri; kendine güven duymak, sorumluluk almaya istekli olmak, problemlerle baúa çõkmak için yenilikçi ve yaratõcõ fikirler üretmek, belirsizliklerin üzerine gitmek ve risk almaktan oluúmaktadõr; bu beceri ve tutumlar bireyin iú hayatõndaki baúarõsõ kadar sosyal hayatõndaki baúarõsõna da etki etmektedir (Ofsted-Better Education ve Care, 2005).

Baúarõlõ giriúimcilerin kiúisel özellikleri de úu úekilde ifade edilebilir; a. Yaratõcõ düúünme becerisi

b. Yüksek düzeyde çalõúma arzusu c. Cesaret, tutku ve kararlõk

d. ønsanlarla üst düzeyde iliúki kurabilme becerisi, e. Kendisini yazõlõ ve sözlü ifade edebilme becerisi, f. øúini sevmesi ve iú motivasyonu,

g. Zengin bir bilinç altõ ve hayal kurma gücü, h. Ekip ve takõm çalõúmasõna yatkõnlõk, i. Kiúisel vizyonu ve misyonunun olmasõ, j. De÷iúime, dönüúüme açõk ve istekli olmasõ, k. Esnek toleranslõ davranabilme gücü,

l. Samimi, güvenilir, sempatik ve esprili kiúilik,

m. ønsanlarõ inandõrma ve ikna kabiliyetinin yüksek olmasõ, n. Yönetim becerisi ve liderlik yetene÷i,

o. øú bitirme azmi ve heyecanõ,

p. øleri görüúlülük ve fõrsatlarõ yakalama alõúkanlõ÷õ (Hisrich ve Peters, 1973; Akt, Yõlmaz ve Sünbül, 2009).

Giriúimci çok yönlü, farklõ bakõú açõlarõyla düúünebilen , yaratõcõ, sorunlarõ hõzlõ bir úekilde çözebilen, üretken, kendi kaynaklarõnõ oluúturabilen kiúidir. Bunlar göz önünde bulunduruldu÷unda giriúimcilerin sahip oldu÷u özellikler, di÷er insanlarõn sahip oldu÷u özelliklere oranla daha farklõdõr.

Tablo 2.1. Baúarõlõ giriúimcilerin baúlõca ortak özellikleri úu úekilde tablolaútõrõlabilir:

(Kaynak: John Kao, 1989, s.168; Mümeyyizo÷lu l, 1995)

Titiz ( 1994), !Giriúimcinin baúkalarõnõn göremedi÷i fõrsatlarõ görüp bunlarõ birer iú fikrine dönüútürebilmesi ve risk alma yatkõnlõ÷õdõr." Diyerek giriúimci kiúilerin özelliklerini vurgulamõútõr. Giriúimci kiúilerin baúarõ arzularõnõn yüksek oldu÷u, yeni

DUYGUSAL_YÖNEL7M Yaratõcõ veyapõcõ,çokyönlüolan BaƔarõlõ olmakisteyen,kendineözgübirƔeylergerçekleƔtirmekvebugerçekleƔtirdiŒiyleanõlmakarzusundaolan, KiƔiselçõkarlarõnõ,imajõnõönplandatutan KendiyeteneklerinigeliƔtirmeyeönemveren birketinesadõk Belirlioranlardavedurumlardarisküstlenmeyehazõr,

Kendisezgilerinegüvenen,karƔõlaƔacaŒõ tümsorunlarõnüstesindengeleceŒineinanarakçalõƔan

ANAL7T7KYÖNEL7M UzunvadelidüƔünen ModelleribirbütünolarakgörmeyeteneŒiolan K7b7SELYÖNEL7M KiƔisel,politik,insanlarayakõndavranan Merkeziyetçi,kendisinisorgulayan AilebaŒlarõnaönemveren Duygusal,sabõrsõz 7ƔlerinzamanõndavedoŒruyapõlmasõnõ isteyenprogramlõ YAPISALVEKONUMSALN7TEL7KLER 7ƔletmesahibiolmanõnöncelikleriniverisklerinitaƔõyan birketinsahibiolduŒuiçinkonumundaneminolan Konumunedeniyledikkatçeken

Aileçõkarlarõ ileƔirketçõkarlarõ arasõndabirseçimyapmakzorundaolan Yöneten

fikirler yaratmayõ sevdikleri, devamlõ çalõúma ve üretmekten zevk aldõklarõ görülür. En belirgin özelliklerinin ise risk alma oldu÷u söylenebilir.

Giriúimcilik literatüründe önemle üzerinde durulan bir giriúimci özelli÷i risk almadõr. Giriúimcinin risk almasõ, bilinmeyen bir do÷rultuda yol almasõ gibi düúünülebilir. Risk alma davranõúõ, giriúimcileri di÷er sosyal gruplardan ayõrmada temel faktör olarak ileri sürülmüútür.

Kar elde etmede belirli kontrol ve yetene÷e sahip olduklarõ durumlarda, giriúimciler, orta derecede riskleri almayõ tercih etmektedirler. Çünkü giriúimcinin di÷er özelli÷i olan baúarma ihtiyacõ faktörü, daha yüksek düzeyde risk almasõnõ engellemektedir (Keskin ve di÷erleri,2002).

Iredale ve Motsa (2002: 1) giriúimcilik becerilerini; problem çözme, yaratõcõlõk, ikna etme, plan yapma, do÷ru karar verme, kendine güven duyma, özerk olma, kendine yetebilme, baúarõya yönelme, çok yönlü olma, becerikli ve dinamik olma úeklinde sõralarken giriúimci davranõúlarõn úunlarõ kapsadõ÷õnõ belirtmektedir (Han, 2006):

xKendi inisiyatifinde ba÷õmsõz hareket etme, xAmaca ulaúmak için aktif olmak,

xøtirazlara karúõlõk verebilme esnekli÷i,

xBelirsizliklerle u÷raúmak ve bu durumdan keyif almak, xRisk almak,

xProblemlere yaratõcõ çözümler sunmak, xZõtlõklarõ aramak/belirlemek,

xYapabileceklerini vaat etmek, xBaúkalarõnõ ikna etmek.

Giriúimcilerin ortak özelliklerine yönelik pek çok çalõúma mevcuttur. Yõldõz!a (2007) göre de, iyi giriúimcilerde görülen ortak özellikler úu úekilde sõralanabilir:

xGözlem: ønsanlarõn ihtiyaçlarõnõ görmeli, hissetmeli, empati kurabilmeli. Gözlerini dört açõp aramalõ, !ben olsaydõm bunu almak isterdim" demeli, yapmalõ, satmalõ.

xøú ve Görevlere Ba÷lanma: Büyük baúarõlarõn kolayca ve çabuk elde edilemeyece÷ini bilen giriúimciler, iúi úansa bõrakmadan projelerini baúarõlõ bir úekilde tamamlayõncaya kadar o yönde büyük gayretler gösterirler.

xLiderlik: Ekibini ve çevresindekileri çalõúmaya teúvik etmeli, motive etmeli, organize etmeli, önderlik etmeli.

xBelirsizlikle Yaúama Becerisi ve Orta Düzeyde Risk Alma: Yaygõn olarak düúünülenin aksine baúarõlõ giriúimciler büyük risklere girmezler, iúletmenin gelece÷ini tehdit altõna sokacak büyük risklere girmekten ve bu yönde kararlar almaktan kaçõnõrlar.

xObjektif Olma: Giriúimciler iúlerini yürütürken ve organize ederken duygusal olmaktan ziyade kararlarõnõ objektif olarak almalõlar. Arkadaúlar ya da akrabalarla çalõúmak yerine uzman kadrolar oluúturmayõ ilke edinmelidir.

xPratik Zekâ: Esnek düúünmeli, çabuk çözüm üretmeli, detaylara ve kurallara takõlmamalõ.

xøyimserlik: Giriúimciler devamlõ risk ve belirsizlik altõnda çalõútõklarõ için, en kötü durumlarda bile iyimser olabilme özelli÷i onlarõn mücadeleci gücüne katkõda bulunur. Giriúimcinin yüksek motivasyon gücüne sahip olmasõnda bu iyimserlik de katkõda bulunmaktadõr.

xøkna: Fikrini yatõrõmcõlarõna, iúini çalõúanlarõna, malõnõ müúterisine satmalõ. Fikirlerine inanmalõ, baúkalarõnõ ikna etmeyi becerebilmeli.

xUzlaúma: østeklerinde õsrarcõ ve dirayetli olmalõ ama inatçõ olmamalõ. Uzlaúmak gerekti÷inde ara çözümler bulmalõ. ønsanlarla iyi iliúkiler kurabilmeli.

xProaktif Yönetim: Baúarõlõ giriúimcilerin geleneksel yöneticilerden en büyük farkõ proaktif yönetim anlayõúõ ile çalõúmasõdõr. Proaktif yöneticiler günlük operasyonel çalõúmalarõn iúleyiúine kafa yorarken, aynõ zamanda gelece÷e yönelik ataca÷õ adõmlarõnõn planõnõ da úimdiden yapar. Proaktif çalõúan giriúimciler sorunlar ortaya çõktõ÷õ zaman ya da bir sonraki ataca÷õ adõmõ úimdiden bilir.

xAzim: Zorluklardan ve baúarõsõzlõktan yõlmamalõ. Riskten korkmamalõ, stres altõnda çalõúabilmeli.

xBilgi: øúi hakkõnda detaya dalmamalõ ama, esasõnõ bilmeli. Hukukta kendini kurtaracak hükümleri, üretimde kârõ zararõ oluúturan unsurlarõ ayõrt etmeli, iúin özünü ö÷renmeli, aklõna yazmalõ.

xÇevre: øúi getiren, kaynak yaratan, ba÷lantõ kuran, sorun çözen çevresi olmalõ. xHesap: øúin getirisini, maliyetini, nakit akõúõnõ, zaman planõnõ, risklerini hesaplayabilmeli. øú planõnõ yapabilmeli.

Kinay (2006) giriúimci kiúili÷i oluúturan faktörler içerisinde en ayõrt edici olanlarõ úu úekilde belirtmiútir:

xÖ÷renmeye elveriúlilik: geçmiú deneyimlerini yeni iú fikirlerini oluúturmada kullanabilmeli ve bunu sürekli bir davranõú durumuna dönüútürebilmelidir.

xKendilik de÷eri ve baúarõ güdüsü: kendilik de÷eri, kiúinin kendisi hakkõnda olumlu düúünme gereksinimidir. Kendilik de÷eri gereksinimi baúarõ yoluyla doyurabilir, baúarõ ise kendilik de÷erini geliútirme yolu olarak kullanõlabilir. Baúarõ güdüsü yüksek olan bireyler ise giriúimci kiúili÷e sahiptir.

xÇalõúkan ve güvenilir kiúilik: giriúimciler fikirlerini hayata geçirebilmek için çok çalõúmasõnõn yanõ sõra, ihtiyaç duydu÷u kaynaklara ulaúma noktasõnda, verdi÷i sözü tutan ya da buna çaba harcayan bir kiúili÷e sahip olmalõdõrlar.

xFõrsatlarõ ve tehditleri algõlama: baúkalarõnõn göremedi÷i fõrsatlarõ görme ve olasõ tehditleri önceden sezinleyebilmektir.

xøyimserlik ve sorunlarla baúa çõkma: en olumsuz koúullar altõnda dahi iyimser olabilmek ve sorunlarla baúa çõkma gücüne sahip olma gücüdür.

xHedefe odaklanma: giriúimciler, öngördükleri hedeflere ulaúabilmek için yürüttükleri faaliyetlere odaklanõr ve çok dikkatli olurlar.

Kinay (2006), giriúimci kiúilerin özelliklerini bu úekilde özetlemiú, giriúimcilerin sahip olmasõ gereken bir takõm yetenekleri oldu÷u konusuna dikkat çekmiútir. Yenilikçi ve yaratõcõ olan, risk alabilen, liderlik yetene÷i olan, vizyon sahibi, stratejik planlama yapabilen, karúõlaútõ÷õ problemleri çözebilen ve proaktif (koúullarõn sõnõrlandõramadõ÷õ, fõrsatlarõ kollayan, inisiyatif sahibi, hareketli ve de÷iúimi yakalamaya yönelik kiúilik) bir kiúili÷e sahip olduklarõnõ dile getirmiútir.

Avúar (2007), giriúimci kiúilerin özelliklerini sõralarken, giriúimcileri, bireysel risk alma davranõúõ sergileyebilen, içsel kontrol mekanizmasõ geliúmiú, baúarma ihtiyacõ yüksek, yaratõcõ, yenilikçi, belirsizli÷e karúõ tolerans sergileyen, ba÷õmsõzlõk ihtiyacõ yüksek, insanlarla iyi iliúkiler kurabilen kiúiler olduklarõnõ dile getirmiútir.

Bu özellikler içerisinde dikkat çeken önemli iki maddeyi ise úöyle açõklamõútõr (Avúar, 2007):

øçsel kontrol, bireyin, olaylarõn dõú etkenler tarafõndan úekillenmesinden ziyade

kendi davranõúlarõ sonucu úekillendi÷ine inanmasõdõr (Mueller ve Thomas, 2001). øçsel kontrol, Rotter (1966) tarafõndan karakteristik bir giriúimci özelli÷i olarak, kabul edilmiútir. øçsel kontrol düúüncesi, giriúimciye, tüm olaylar senin davranõúõnla úekilleniyor düúüncesini vererek, úans ve di÷er çevresel etkenlerin olaya etkisini, göz ardõ etmesini sa÷lar. øçsel kontrol özelli÷i giriúimciye, hareketlerinde ba÷õmsõz olma ve kendi önceliklerini belirleme imkânõ vermektedir. Bu anlayõú, giriúimciye kararlarõnõ kendisinin vermesini ve hareketlerini de bu kararlar do÷rultusunda úekillendirmesini telkin eder.

Belirsizli÷e tolerans, rahatsõzlõk ve tehdit oluúturan koúullara tahammül etmeyi,

kabullenebilmeyi içeren, bir özelliktir (Brice,2002,38; Akt, Avúar, 2007).

Gözek (2006), baúarõlõ bir giriúimcinin risk alabilen, yenilikçi ve fõrsatlarõ de÷erlendiren, lider, planlõ çalõúma ve araútõrma ruhuna sahip kiúilerden oluútu÷unu dile getirmektedir.

Kuvan, giriúimcili÷in sõradan insanlardan farklõ özellikler ve beceriler gerektirdi÷ini, giriúimcilik özelli÷ine sahip olan bireylerin giriútikleri iúlerde karúõlaúabilecekleri güçlük ve baúarõsõzlõklardan yõlmayan ve hatta bu tür olumsuzluklardan ders çõkarabildiklerini dile getirmiútir. Kuvan!a (2008) göre giriúimci kiúilerin özellikleri di÷er sayfada verilmiútir:

ùekil 2.3: Giriúimci Bireylerin Temel Özellikleri

Giriúimci bireylerin temel özellikleri genel hatlarõyla yukarõda özetlenmiútir. Bu özelliklerin farkõnda olup, bireylerin küçük yaútan itibaren giriúimcili÷ini teúvik edecek ortam ve unsurlarõ hayatlarõna yerleútirerek, bireylerin giriúimcilik becerisi geliútirilebilir. Yani bireylerin e÷itimle giriúimci olarak yetiútirilmesi mümkündür.