Girişimcilik ve Yenilikçilik

Girişimcilik, bir sektörde yeni firmaların çıkmasını sağlayarak rekabetin artması ve bu fir-maların yeni yöntemler arayarak verimliliği artırmasıdır. Yenilikçilik, en geniş anlamıyla bir ürün, hizmet, teknoloji ya da sürecin bir bölgede ilk kez kullanımını ve yaygınlaştırılma-sını kapsar.⁴⁶ Girişimcilik ve yenilikçilik birbiriyle etkileşim içinde bulunan iki kavram olarak ortaya çıkmaktadır. Yenilikçilik, girişimciler için yeni iş fikirlerinin kaynağını oluşturmaktadır.

Gelişmiş ülkelerde hızlı büyüyen başarılı girişimlerin önemli bir bölümü geliştirilen ürün ya da süreçlerden, diğer bir bölümü de yeni teknoloji ya da süreçlerden kaynaklanmaktadır.⁴⁷ Ülkelerin girişimcilik faaliyetlerini ölçmek ve ülkeler arası karşılaştırma yapabilmek için girişimcilikte en kapsamlı uluslararası araştırma projesi olan GEM (Global Entrepreneurship

46 UNDP, Rekabet Odaklı Bölgesel Kalkınma Gündeminin Geliştirilmesi

47 OECD (2010), High-Growth Enterprises: What Governments Can Do to Make a Difference, OECD Studieson SMEs and Entrepreneurship, OECD Publishing.

99

Monitor), Türkiye’nin girişimcilik ekosistemi için bir referans olmuştur.⁴⁸ 2013 yılında yapı-lan araştırmada Türkiye’de 33 bin anket uyguyapı-lanmıştır. GEM, girişimciliği dönemlerine ve ne-denlerine göre ayırmıştır. Önümüzdeki 3 yıl içinde girişimcilikte bulanacaklar; erken dönem girişimciler, fırsat sonucu iş kurmuş girişimciler ve ihtiyaç sonucu iş kurmuş girişimciler ola-rak alt gruplara ayrılmaktadır. Erken dönem girişimciler, kuruluş aşamasında ve yeni iş sahibi girişimler olarak tanımlanmaktadır. İhtiyaçtan dolayı girişimci olanların en fazla olduğu Düzey 1 Bölgesi, yüzde 38 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi olurken; Balıkesir ve Çanakkale’nin içinde bulunduğu Batı Marmara Bölgesi yüzde 36 oranıyla Türkiye ortalamasından daha yüksek bir değer almıştır.

Şekil 89: Düzey 2 Bölgelerine Göre İhtiyaçtan Dolayı Girişimcilerin Oranı, 2013 Kaynak: KOSGEB

Güney Marmara Bölgesi, fırsat sonucu iş kuranların oranında geride kalan bölgeler arasın-da yer almaktadır. Şekil 90’arasın-da fırsat sonucu iş kurmuş girişimcilerin oranın verildiği Türkiye haritası gösterilmektedir. Fırsatları en iyi değerlendiren girişimciler, yüzde 81,42 ile İstan-bul olmuştur. Balıkesir’de girişimciler fırsatları değerlendirmekte yüzde 55,23 ile gerilerde kalmıştır. Fırsat sonucu iş kurmuş girişimcilerin oranı Güney Marmara’ya yakın bölgeler-den İzmir’de yüzde 64,89, TR22 Bölgesi’nde yüzde 67,90, TR41 Bölgesi’nde yüzde 57,64 ve TR21 Bölgesi’nde yüzde 59,05’tir. Söz konusu bölgelerin tümünde oranlar Güney Marmara Bölgesi’nden daha yüksekken; bölgenin bu yönüyle sadece TRB2 (Van) ve TRC1 (Gaziantep) bölgelerinin önünde yer aldığı görülmektedir. Bu durum, bölgede girişimciliğin zayıflığını or-taya koymaktadır.

48 KOSGEB, http://kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Haberler.aspx?ref=988, 16 Kasım 2015’te erişilmiştir.

Şekil 90: Düzey 2 Bölgelerine Göre Fırsat Sonucu İş Kurmuş Girişimcilerin Oranı, Yüzde, 2013

Kaynak: KOSGEB

Türkiye’de en hızlı büyüyen 100 şirket arasına Güney Marmara Bölgesi’nden, biri Balıkesir Merkez’de, diğeri Bandırma’da olmak üzere 2 şirket girmiştir. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) tarafından düzenlenen All World Türkiye 100 oluşumu, her yıl firmalardan gelen bilgiler doğrultusunda Türkiye’nin en hızlı büyüyen şirketlerinin listesini oluşturmaktadır. Listeye giren firmalar başarılı giri-şimcilik örnekleri göstermekte; yeniliğe açık, sektör takibi yapan ve bu doğrultuda öngörülü firmalardan oluşan bir yapı sunmaktadır. Bu kapsamda TR22 Bölgesi’nden 2014 yılında listeye yalnızca 2 firma girebilmeyi başarmıştır. Listede Balıkesir’den Paksan ve Karen Mühendislik bulunmaktadır. Karen Mühendislik, yeni alanlarda yaptıkları işler, Ar-Ge ve üniversite işbir-likleri ile hızlı büyüyen girişimcilere önemli bir örnek teşkil etmektedir. Balıkesir Üniversitesi Makine Mühendisliği ile çalışmalar yürüten firma, kendilerine gelen farklı alanlardaki her işi öğrenmek ve firma vizyonunu geliştirmek adına yenilikçi bir yapı sergilemektedir. Paksan, tarım makineleri üretiminde eksikliği fark edip sipariş üzerine üretim yapmaya başlamış ve balya makinesi üretimi ile belirgin bir büyüme göstermiştir. Firma, dünyada balya makinesi üretiminde lider olan İtalya ile aralarındaki farkı kapatmanın yolunun kalite ve yenilikçilik ol-duğunu belirterek girişimciliğin önemini vurgulamıştır.

Tablo 16: All World Türkiye 100 Listesinde Yer Alan Güney Marmara Bölgesi Firmaları, 2014

Şehir Firmalar

Balıkesir Paksan Makina Sanayi Ve Ticaret A.Ş.

Balıkesir Balıkesir Karen Mühendislik Ltd. Ştd Kaynak: TEPAV Türkiye 100 Araştırması

Daha önce de bahsedildiği gibi, bölgede Balıkesir Üniversitesi, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi olmak üzere 3 üniversite eğitim vermektedir. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi 2015 yılında kurulan yeni bir üniversitedir.

Bölgenin diğer üniversitelerinin araştırma ve uygulama merkezleri bulunmakta ancak bun-lar sanayi-üniversite işbirliğine gitmede başarılı olamamaktadır. Bölgede az sayıda firmanın üniversitelerle koordinasyonlu çalışması; çalışmayanlara ise üniversitelerin danışmanlık

sağ-101

lamada yetersiz kalmaları, bölgenin girişimcilik ve yenilikçilik ekosistemini zayıflatmaktadır.

Türkiye’nin en girişimci ve en yenilikçi ilk 50 üniversitesinin sıralandığı 2015 TÜBİTAK Giri-şimci ve Yenilikçi üniversite listesine bölgeden hiçbir üniversitenin giremediği görülmektedir.

2012’den beri hazırlanan endeks verilerine göre, ilk yıl Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 45. sıradan listeye girse de sonraki yıllarda ilk 50’ye girme şansını yakalayamamıştır. Bölgenin yakın çevresindeki illerden İzmir, 2014’e kadar 4, 2015’te ise 5 üniversite ile bu listede yer al-maktadır. Bursa’da Uludağ Üniversitesi ise sıralamada giderek yükselmesiyle dikkat çekmek-tedir. Uludağ Üniversitesi’nin bu performansı, ildeki Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerini olumlu etkilerken; Balıkesir ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitelerinin bu listeye 2013’ten beri gi-rememesi, bölgenin yenilikçilik ve girişimcilik faaliyetlerini kısıtlamaktadır.

Tablo 17: Seçilmiş Üniversitelerin Girişimci ve Yenilikçi Üniversite Endeksi’ndeki Sıralamaları

Bulunduğu Şehir 2012 2013 2014 2015

İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü İzmir 7 6 9 8

Ege İzmir 12 14 15 15

Uludağ Bursa 25 29 19 19

Dokuz Eylül İzmir 27 32 33 23

İzmir Ekonomi İzmir 34 35 28 39

Trakya Edirne 44 -

-Balıkesir Balıkesir - -

-Çanakkale Onsekiz Mart Çanakkale 45 -

-Gediz İzmir - - - 41

Kaynak: TÜBİTAK

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nin sanayicilerle işbirliğinin ve ekonomik etki-leşiminin zayıf olduğu görülmektedir. ÇOMÜ’nün listede yer aldığı 2012 yılında Bursa Uludağ Üniversitesi ile alt bileşenlere göre kıyaslaması yapıldığında 5 alt bileşenin 3’ünde başabaş bir performans sergilemeleri dikkat çekmektedir. Buna karşın Uludağ Üniversitesi özellikle işbirliği ve ekonomik etkileşim alt bileşeninde ÇOMÜ’nün epey önündedir. Uludağ Üniversitesi’nin sonraki yıllarda hızlı bir şekilde yukarı sıralara çıktığı, ÇOMÜ’nün ise liste dışı kaldığı göz önüne alındığında girişimci ve yenilikçi bir üniversite olmak için işbirliği ve ekonomik etkileşime önem verilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.

Şekil 91: ÇOMÜ ve Uludağ Üniversitesi’nin Girişimcilik ve Yenilikçilik Endeksi Alt Bileşenle-rine Göre Kıyaslanması, 2012

Kaynak: TÜBİTAK

Bölge illeri, patent başvurularında Batı Anadolu’nun başarılı performans sergileyemeyen illeri arasında yer almaktadır. 2000-2014 yılları arasında, Balıkesir’de 153, Çanakkale’de ise 67 olmak üzere toplam 220 patent başvurusu yapılmıştır. Aynı dönemde yakın çevredeki iller-den Manisa’da 994, Tekirdağ’da ise 760 başvuru yapıldığı göz önüne alındığında Güney Mar-mara Bölgesi’nin yenilik alanında zayıf kaldığı anlaşılmaktadır. Patent başvurularının yoğun olduğu iller arasında İstanbul, İzmir ve Bursa gibi metropollerin yanı sıra, Kayseri, Kocaeli ve Sakarya gibi hızlı büyüyen Anadolu Kaplanlarının da olduğu görülmektedir.

Şekil 92: İllere Göre Patent Başvurularının Dağılımı, 2000-2014 Kaynak: TPE ve TEPAV Hesaplamaları

103

Şekil 93: Her 10.000 Firma Başına Düşen Marka Tescil Sayısı Kaynak: Türk Patent Enstitüsü (TPE) ve TEPAV Hesaplamaları

TR22 Bölgesi’ndeki markalaşma faaliyetleri giderek artmaktadır. Yeniliğin kullanılması ve yaygınlaştırılması olarak adlandırılan markalaşma, bölgede yıllar itibariyle artış göstermekte-dir. Balıkesir ve Çanakkale’de her 10 bin firmaya düşen marka tescil sayısı yıllar itibariyle artış göstermiş olup Balıkesir’de markalarını tescil ettiren firma sayısı Çanakkale’ye göre daha fazla gerçekleşmiştir.