Giderler - ANKARA DOĞAL ELEKTRİK ÜRETİM VE TİCARET AŞ (ADÜAŞ)

Sayıştay

yanında Bakanlıkça aranılan yetkilere sahip gerçek kişi tıp hekimlerinden de hizmet alınıp alınamayacağı konusunda Bakanlık görüşü sorulmuştur.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve İş Güvenliği Genel Müdürlüğü’nün 28.03.2013 tarih, 7667 sayılı yazısıyla TTK Genel Müdürlüğü’ne cevap verilmiş ve “ …sadece OSGB’lerden hizmet alımı zorunluluğu bulunmadığı, gerçek kişilerden de iş sözleşmesi yapılmak suretiyle hizmet satın alınabileceği”

yolunda uygun görüş bildirilmiştir.

Denetim tarihinde (Ağustos 2013) yapılan incelemelerde Bakanlıktan alınan uygun görüş çerçevesinde TTK Genel Müdürlüğü’nce işyeri hekimliği hizmeti satın alınması konusunda açılacak ihalelere gerçek kişilerin de katılımını sağlayacak şekilde hazırlıkların sürdürüldüğü görülmüştür.

Müessesede işgücü kayıplarının önlenmesi, iş verimliliğinin artırılması ve işyeri disiplini sağlanması amacıyla;

- İzinsiz ve mazeretsiz işe gelmemeyi, hastane izni kullanmayı alışkanlık haline getiren, disiplinsiz hareket eden, iş amirlerine ve arkadaşlarına karşı uygunsuz ve fiili davranışlarda bulunan, işyeri moralini ve disiplinini bozarak üretimi aksatan işçilere 4857 Sayılı İş Kanununun ilgili hükümlerinin uygulanması konusunda Kurum yöneticileri tarafından gösterilen kararlılığın tavizsiz olarak sürdürülmesi,

- Personel Devam Kontrol Sistemiyle ilgili olarak TTK Genel Müdürlüğünce çıkarılan genelge ve talimatlarla ilgili uygulamanın Kurum Teftiş Kurulu’nca yapılan denetimlerde izlenmesi ve sonucuna göre işlem yapılması,

- PDKS kayıtları ile lambahane kayıtları ve kamera görüntülerinin ilgili birim amirlerince aylık olarak kontrol edilmesi, vergi kayıplarına ve kamu zararına yol açan haksız ödemelerin önüne geçilmesi,

önerilir.

3-Sosyal konular ve giderleri :

Müessese personeli için 2012 yılında yapılan sosyal giderler geçen yılla mukayeseli olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir

Sosyal giderlerMemurlarSözleşmelilerİşçiler Toplam Fark BinTL2011 Bin TL 2012 BinTL2011 Bin TL 2012 Bin TL 2011 Bin TL 2012 Bin TL 2011 Bin TL 2012 Bin TL A- Cari yılla ilgili: 1-Aile ve çocuk yardımı 4 10152143 156153(3) 2-Evlenme, doğum ve ölüm yardımı 7 6 7 6 (1) 3-Sosyal yardım 2.2952.3672.2952.36772 4-Barındırma giderleri 2.6062.2852.6062.606 5-Yedirme yardımı 1.6441.6661.6441.66622 6-Giydirme Yardımı 7-Taşıma gideri 6096166096167 8-Sosyal güvenlik ve genel sağlık sigortası primi işveren payı ve ek karşılığı565774882713.504 13.776 14.308 14.660 352 9-Emekli ikramiyesi, işten ayrılma tazminatı 9 15298251307266(41) 10-İşsizlik sigortası primi işveren payı 1.0071.0231.0071.02316 11-Sağlık giderleri 12-Eğitim giderleri 1227212272(50) 15-Personel dernek ve vakıflara yardımlar 3473503473503 16-Ayni ve nakdi başka sosyal giderler 1 5 1349 145440 Toplam (A) 61729221.03422.439 22.412 23.422 23.839 417 B-Geçmiş yılla ilgili: 1-Emekli ikramiyesi, işten ayrılma tazminatı 2532114.0824.6904.3354.901566 2-Diğer ödemeler3939 3939 Toplam (B)39392532114.0824.6904.3744.940566 Genel toplam (A+B)1001111.1751.24526.521 27.102 27.796 28.779 983

Sayıştay

Armutçuk Müessesesi personeli için 2012 yılında gerçekleşen sosyal giderler toplamı önceki yıla göre % 6,1 oranında azalmak suretiyle 28.458 bin lira olmuştur.

Sosyal giderlerdeki azalmanın sebebi, 2012 yılında emekli olan işçi ve sözleşmeli personel sayısıyla doğru orantılı olarak sosyal harcamalarda meydana gelen azalıştır.

Sosyal giderler toplamının % 0,4’ü memurlara, % 4,3’ü sözleşmeli personele, % 95,3’ü de işçilere ait bulunmaktadır.

Cari yılda işçi, memur ve sözleşmeli personele yapılan sosyal giderlerin ağırlıklı tutarını; sosyal güvenlik kurumu primleri işveren ve çalışan paylarına, sosyal yardımlar, yedirme ve işsizlik sigortası primi işveren payı tutarlarına aittir.

Cari yılda işçi personele yapılan sosyal giderler; Genel Maden İşçileri Sendikası ile imzalanan Toplu İş Sözleşmesi gereğince yapılan ödemelerden oluşmakta, işsizlik sigortası primi işveren payı sosyal giderler içinde yer almaktadır.

İşçi personele 24. Dönem Toplu İş Sözleşmesinin 62’nci maddesinde, yemek bedeli, evlenme, doğum, ölüm, hastalık yardımı, taşıt yardımı, ayni ve nakdi sosyal giderler olarak verilen kömür yardımı düzenlenmiştir.

Geçmiş yılla ilgili sosyal giderleri; emekliler için SSK’ya ödenen sosyal yardımlar ile emekli ikramiyesi ve işten ayrılma tazminatının geçmiş yıllarla ilgili kısmı oluşturmaktadır.

Sayıştay

Armutçuk Müessesesi personeli için 2012 yılında gerçekleşen sosyal giderler toplamı önceki yıla göre % 6,1 oranında azalmak suretiyle 28.458 bin lira olmuştur.

Sosyal giderlerdeki azalmanın sebebi, 2012 yılında emekli olan işçi ve sözleşmeli personel sayısıyla doğru orantılı olarak sosyal harcamalarda meydana gelen azalıştır.

Sosyal giderler toplamının % 0,4’ü memurlara, % 4,3’ü sözleşmeli personele, % 95,3’ü de işçilere ait bulunmaktadır.

III. MALİ BÜNYE A- Mali durum :

Müessesenin mali bünye incelenmesine uygun hale getirilen varlık ve kaynakları aşağıdaki çizelgede sunulmuştur. azalarak 49.243 bin TL olarak gerçekleşmiştir.

Müessesenin bilançosunda yer alan varlıklar ve kaynaklar tasnif edilerek rapor ekleri arasına (Ek: 6) ve (Ek:7) yer almıştır. Mali bünye analizine esas olan bu çizelgelerdeki veriler baz alınarak yukarıdaki mali durum çizelgesi düzenlenmiş ve Müessesenin temel mali tablolarının kalemleri arasındaki oransal ilişkiler bin TL bazında aşağıda irdelenmiştir.

Faaliyet dönemlerini sürekli zararla kapatan ve kaynak yaratamayan Müessese tüm faaliyetlerini yabancı kaynaklarla ve ana teşekkülce her yıl sermaye artırımına gidililerek karşılanmaktadır.

Müessesenin yabancı kaynaklarının varlıklarına oranı önceki yıla göre bir puan artarak 22 olmuştur. Buna göre, Müessesenin her 100 TL tutarındaki varlığına karşılık 22 TL yabancı kaynağı bulunmaktadır.

b) Mali yeterlilik (finansman) :

2012 2011

% %

Öz kaynaklar x 100 Yabancı kaynaklar = 38.373 x 100 = 353 10.870 388

Müessesenin hesap döneminde öz kaynaklarının yabancı kaynaklara oranı 35 puan düşerek 353 olmuştur. Bu durumda, Müessese her 100 TL tutarındaki yabancı kaynağı için 353 TL tutarında öz kaynağa sahip olmaktadır.

Müessese, öz kaynakları ile yabancı kaynaklarını büyük oranda karşılamasına ve yabancı kaynakları faize tabi, kredi niteliğinde yabancı kaynak olmamasına rağmen, faaliyet dönemlerini zararla kapatmaktadır.

Başka bir ifadeyle yukarıdaki rasyoda, öz kaynaklar yabancı kaynakları karşılıyormuş gibi görünmekle birlikte, Hazine olanakları ile her yıl sermaye artışı yapılarak öz kaynak oluşturulduğundan, bu rasyo Müessesenin gerçek durumunu yansıtmamaktadır.

c) Oto finansman (iç kaynaklar) :

Müessese ana faaliyetini, her yıl faaliyet zararla sonuçlandırmakta, olağan ve olağan dışı gider ve zararların etkisiyle dönem zararı önemli boyutlara ulaşmakta, keza kaynak yaratılamadığı gibi, tahsis olunan kaynaklar da tüketilmektedir. Bu nedenle, Müessesenin iç kaynaklarına (oto finansman) ilişkin rasyo düzenlenmemiştir.

d) Bağlı değerlerin finansmanında kullanılan kaynaklar ve bu değerlerin kaynaklar içindeki yeri :

2012 2011

% %

Bağlı değerler x 100

= 34.208 x 100

= 89 84

Öz kaynaklar 38.373

Bağlı değerler x 100 = 34.208 x 100 = 69 67

Varlıklar 49.243

Maddi duran varlıklar (net) x 100 = 24.145 x 100 = 49 43 Varlıklar 49.243

Sayıştay

b) Mali yeterlilik (finansman) :

2012 2011

% %

Öz kaynaklar x 100 Yabancı kaynaklar = 38.373 x 100 = 353 10.870 388

c) Oto finansman (iç kaynaklar) :

d) Bağlı değerlerin finansmanında kullanılan kaynaklar ve bu değerlerin kaynaklar içindeki yeri :

Müessesenin her 100 TL tutarındaki öz kaynağına karşılık 89 TL tutarında bağlı değerleri bulunmaktadır. Ayrıca varlıklarının her 100 TL’sinin 69 TL’si bağlı değerlerde, 49 TL'si ise maddi duran varlıklardadır.

Ancak, Müessese faaliyetleri sonucunda öz kaynak yaratamadığından ve tüm öz kaynağı Hazine tarafından sermaye artırımı suretiyle oluştuğundan, yukarıdaki

oranlara ilişkin sonuçların bu kapsamda anlaşılması gerekmektedir.

e) Hazır değerlerin varlıklar içindeki yeri :

2012 2011

% %

Hazır değerler x 100 Varlıklar = 298 x 100 49.243 = 0,6 1,2 Müessesenin varlıklarının çok küçük bir kısmı hazır değerlerdedir.

2- Likidite oranları :

2012 2011

% %

Cari oran = Dönen varlıklar x 100 = 15.018 x 100 = 140 162 Kısa vadeli yabancı kaynaklar 10.765

Likidite = (Dönen varlıklar-stoklar) 100 = (15.018-13.614) 100 = 13 85 Oranı Kısa vadeli yabancı kaynaklar 10.765

Kısa vadeli yabancı kaynakların vadelerinde karşılanabilmesi bakımından dönen varlıkların kalite ve yeterliğinin bir ölçüsü olan likide rasyolarının yukarıda sıralanan sonuçlarına göre, Müessese dönen varlıkları ile kısa vadeli borçlarını karşılayabilmektedir.

Şöyle ki, Müessesenin her 100 TL tutarındaki kısa vadeli borçlarına karşılık, 140 TL dönen varlığı, 13 TL de stoklar dışında kalan dönen varlığı bulunmaktadır.

Ancak stok devir hızının 14, diğer bir ifadeyle bir aydan daha kısa sürede nakde tahvil kabiliyetinin bulunması cari oranın daha anlamlı olduğunu ortaya koymaktadır.

Gerek önceki yıl, gerekse cari yıldaki bu rasyo da, Müessesenin mali yapısının gerçek durumunu göstermemektedir. Zira Müessese sürekli sermaye artırımı ile varlığını sürdürmektedir. Keza, üretim maliyetleri hatta işçi ücretleri bile karşılanamadığından, Genel Müdürlük Hazine desteği olmadan, Müessese ise Genel müdürlük desteği olmadan faaliyetlerini yürütememektedir.

Sayıştay

3- Varlıkların kullanım oranları :

2012 2011

Dönen varlık devir hızı : Net satışlar

= 37.274

= 2,5 1,9

Dönen varlıklar 15.018 Net satışlar

= 37.274

= 87 146

Ortalama ticari alacaklar 427 Satışların maliyeti

= 74.716

= 14 38

Ortalama mamul stokları 5.508

Net satışlar

= 37.274

= 0,8 0,6

Varlıklar toplamı 49.243 Net işletme sermayesi devir hızı :

Net satışlar

= 37.274

= 9 5

Net işletme sermayesi (15.018-10.765) Öz kaynak devir hızı :

Net satışlar

= 37.274

= 0,9 0,6

Öz kaynaklar (ortalama) 40.038

Aktif kıymetlerin işletme faaliyetlerinde kullanımlarındaki etkinlik ya da verimliliklerini gösteren devir hızı oranlarından görüleceği üzere, Müessese faaliyet döneminde, ortalama ticari alacaklarını 87 kez, dönen varlık toplamını 2,5 kez, varlıklar toplamını 0,8 kez, satış hasılatı sağlamış, ortalama mamul stoklarını ise 14 kez devrini sağlamıştır.

Öteyandan, müessesenin satışları ortalama net işletme sermayesinin 9, ortalama öz sermayesinin 0,9 katıdır.

Rasyolarda yer alan ortalama değerler, Müessesenin yılbaşı ve yılsonu sonuçlarının aritmetik ortalamaları alınarak bulunmuştur.

Sayıştay

3- Varlıkların kullanım oranları : Net işletme sermayesi devir hızı :

Net satışlar

Öteyandan, müessesenin satışları ortalama net işletme sermayesinin 9, ortalama öz sermayesinin 0,9 katıdır.

Rasyolarda yer alan ortalama değerler, Müessesenin yılbaşı ve yılsonu sonuçlarının aritmetik ortalamaları alınarak bulunmuştur.

Kurumun öz kaynakları sadece Genel Müdürlükten aktarılan sermaye ödemeleriyle oluşturulduğundan ve dönem zararları sermayeye mahsup edildikçe sermaye aktarımları her defasında yenilendiğinden, bu rasyonun anlamı bu doğrultuda değerlendirilmelidir. Müessese cari yılsonu itibariyle her 100 TL tutarındaki öz kaynağına karşılık 156 TL zarar etmiştir. Yukarıda da değinildiği gibi kaynak yitirilişinin azaltılabilmesi için üretim ve satış miktarının artırılması zorunlu bulunmaktadır.

2- Mali sonucu ilgilendiren etkenler :

Müessesenin ortalama maliyetleri ile ortalama satış fiyatı arasındaki olumsuz fark, faaliyet zararı oluşmasına neden olmakta ve sağlanan hasılat ile ancak satılan malın maliyetinin %50’si karşılanabilmektedir.

Nitekim faaliyet döneminde satılan çeşitli boyutlardaki kömürün ortalama ticari maliyeti 636,65 TL/ton olarak gerçekleşirken, ortalama satış fiyatı 244,61 TL/ton olduğundan, ton başına 392,04 TL zarar edilmiştir.

2012 2011

% %

Toplam işçi ücret ve giderleri Net satışlar = 69.864 x 100 37.274 = 187 208

Satışların maliyeti Net satışlar = 74.716 x 100 37.274 = 200 222 Yukarıdaki rasyoda görüldüğü üzere, Müessese her 100 TL tutarındaki satışları için 187 TL işçi ücret ve gideri yapmakta, 208 TL de satış maliyeti oluşmaktadır.

İşgücü ağırlıklı derin yeraltı madenciliğinin özelliği nedeniyle işçilikler dahil üretim maliyeti giderlerinin tamamına yakını sabit nitelik taşımaktadır. Bu nedenle üretim miktarı azaldıkça sabit giderlerden birim üretim başına düşen pay artmakta üretim maliyetleri yükselmektedir. Artan maliyeti satış fiyatlarına yansıtma imkanı bulunmadığından sabit giderler doğrudan zarara dönüşmektedir. Üretim miktarı azaldıkça buna bağlı olarak satış miktarı da azalmakta satışlardan elde edilen hâsılat işçi ücretlerini bile karşılayamamaktadır.

Zararın azaltılması ve mali yapının iyileştirilebilmesi için, işyeri disiplinine önem verilmesi ile işgücü verimliliğinin yükseltilmesi, üretim ve satış miktarlarının artırılması gerekmektedir.

Sayıştay

IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI

TTK Armutçuk Taşkömürü İşletme Müessesesi (TİM), Zonguldak İli Ereğli ilçesinin Kandilli Beldesinde kurulu Zonguldak merkezinde yerleşik ana teşekkül Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğüne 35 km. uzaklıktadır. Müessesenin 100 km^2’lik imtiyaz sahasında mevcut 33,4 milyon ton taşkömürü rezervinin 11,5 milyon tonluk kısmı redevans karşılığı işletilmek üzere 20 yıl süre ile bir şirkete verilmiş, Müesseseye ait sahada 21,9 milyon ton rezerv kalmıştır.

Tüm havzada olduğu gibi Kandilli yöresindeki ocaklarda da 1840 yılından itibaren üretim yapılmaktadır. Tarih boyunca çok sayıda yerli ve yabancı kişi ve kuruluşlar tarafından işletilen ocaklar 1940 yılından buyana doğrudan Devlet eliyle işletilmektedir.

Müessese, yeraltı ocaklarından çıkardığı yarı koklaşabilir nitelikteki taşkömürünü lavvarda yıkayıp satılabilir niteliğe getirdikten sonra Genel Müdürlüğün yaptığı satış anlaşmaları çerçevesinde alıcılara sevk edilmektedir.

İşletme faaliyetleri, Müessesece hazırlanarak Yönetim Komitesi kararına bağlanan ve Ana Teşekkül Yönetim Kurulu tarafından onaylanan yıllık iş programı ve bütçelere göre yürütülmektedir.

TTK Armutçuk Müessesesi tarafından hazırlanan 2012 yılı İşletme Bütçesi ve İş Programı Müessese Yönetim Komitesinin 23.12.2011 tarih, 44 sayılı kararı ile kabul edilmiş, TTK Yönetim Kurulunun 30.12.2011 tarih, 38/451 sayılı kararıyla onaylanmıştır.

Müessesenin 2012 yılı iş programında; 10’u memur, 119’u sözleşmeli, 1.297’

si de işçi olmak üzere toplam 1.426 personel ile çalışılacağı programlanmıştır.

Bu dönemde Müessese işletmelerinde 205.847 ton satılabilir kömür üretileceği, bu miktarın 4.545 tonunun iç tüketimde sarf edieceği ve kalan 201.302 tonun satışa sunulacağı öngörülmüştür.

Satışa arz edilecek 201.302 ton taşkömüründen 42.919 bin lira tutarında satış hasılatı elde edileceği ve 2012 yılı sonunda Müessese faaliyetlerinin 61 milyon lira zararla sonuçlanacağı tahmin edilmiştir.

Müessesenin 2012 yılı işletme faaliyetleri sonucunda ise; 1.281’i işçi, 130’u sözleşmeli ve 9’u da memur olmak üzere toplam 1.420 personel çalışmış, 166.568 ton satılabilir üretim gerçekleşmiş, bu miktarın 4.987 tonu iç tüketimde kullanıldıktan sonra 159.052 ton satılabilir taşkömürü üretimi gerçekleşmiş, bu miktarın 152.380 tonluk kısmı satılmış, kalan 6.672 ton kömür stoku da ertesi yıla devredilmiştir.

Sayıştay

IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI

Müessesenin 2012 yılı iş programında; 10’u memur, 119’u sözleşmeli, 1.297’

si de işçi olmak üzere toplam 1.426 personel ile çalışılacağı programlanmıştır.

Müessesenin 2012 yılında kömür satışından elde ettiği 37.273,7 bin lira tutarındaki net satış hasılatına ilave olarak diğer faaliyetlerden sağladığı gelir ve karların toplam tutarı 40.651,9 bin lira olmuş, toplam giderlerin 100.391,4 bin lira tutarında gerçekleşmesi sonucunda 59.739,5 bin lira tutarında dönem zararı meydana gelmiştir.

İşletme faaliyetlerini oluşturan unsurlar, raporun ilgili bölümlerinde değerlendirilmiştir.

durum Gerçekleşen fark (son

duruma İlk

Armutçuk Müessesesinin 2012 yılı işletme bütçesinde faaliyet giderleri için başlangıçta toplam 101.178 bin lira tutarında ödenek tahsis edilmiş, yıl sonu itibarıyla bu ödeneğin % 96 oranında 96.637 bin liralık kısmı harcanmıştır. Yıl içinde işletme bütçesinin tamamını etkileyecek ölçüde revize işlemi yapılmamış, bazı fasıllar arasında küçük tutarlı aktarmalar yapılmış ve bütçe büyüklüğü yıl sonu itibariyle aynı kalmıştır.

Toplam harcamaların, % 78,7’si işçi, memur ve sözleşmeli personel giderlerinden, % 10,2’si ilk madde ve malzeme, % 5,1’i dışarıdan sağlanan fayda ve hizmet giderlerinden, kalan % 6’sı da diğer harcamalardan oluşmaktadır.

Sayıştay

Belgede ANKARA DOĞAL ELEKTRİK ÜRETİM VE TİCARET AŞ (ADÜAŞ) (sayfa 22-32)