DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KOBİ VE YENİ GİRİŞİMCİ DESTEK MEKANİZMALARI
Çalışmanın bu bölümünde; beşinci bölümde ele alınacak modele referans teşkil etmesi amacıyla KOBİ’lerin ve girişimci adaylarının faydalanabileceği destek mekanizmalarına yer verilmiştir. Bu bölümde belirtilen desteklerden farklı, proje bazlı destekler de uygulanmakta olup; burada temel destekler anlatılmıştır.
KOBİ’lerin ve yeni işletme kuracakların finansal açıdan desteklenmesinin ilave istihdam yaratacağına önceki bölümlerde değinilmekle beraber; finans mekanizmalarından faydalanan girişimci ve KOBİ’lerin ne kadar ilave istihdam yarattığı ile ilgili detaylı ve kurum bazında bilgilere ulaşılamamaktadır.
4.1 KOBİ VE GİRİŞİMCİ FİNANSMANI
Finansman, bir işletmenin yatırımlarını ve cari faaliyetlerini finanse etmek için ihtiyacı olan sermayenin sağlanmasıdır.215
İş fikri ne kadar başarılı olursa olsun hatalı finansal tercihler işletmenin başarısızlığı ile sonuçlanmaktadır. Bu nedenle iyi bir iş fikri, fizibilite çalışması, pazar araştırmaları, girişimcilik eğitimi, finansal analiz yanında; alternatif finansman yöntemlerinin her yönüyle bilinmesi işletmenin gerek erken evre kuruluş aşamasında gerek işletmenin ilerleyen dönemlerinde oldukça önemlidir.
KOBİ’ler yapı olarak küçük işletmeler oldukları için üretim sürecinde alan ekonomilerinin ve pozitif ölçek ekonomilerinin girdilerinden ve avantajlarından yararlanamamaktadır. Yeterli sermaye birikimi de sağlayamayan KOBİ’ler bu şekilde bir fasit daire içerisinde finansal sorunlarını otofinansman yöntemleriyle çözmeye çalışmaktadır.216
215 YÜKSEL, a.g.e., s.18.
Dünya bankası Yatırım Ortamı araştırmasında Türkiye’de yeni kurulan işletmelerin yaklaşık %50’si ilk iki yılda başarısız olmakta ve dördüncü yılın sonunda sadece yüzde 40’ı ayakta kalabilmektedir.217 Bu işletmelerin 2. ve 4. yıllarında yaratılan iş hacmi ve istihdam oranlarının yüzde 10’un altında kaldığına bakılınca işletmelerin hızla büyüyemediği ve yeni işlerin ve ilave istihdamın yaratılmasında kuruluş ve gelişme evresindeki girişimcilerin desteklenmesinin önemi daha iyi anlaşılmaktadır.
Girişimci finansmanının istihdama katkısına bakıldığında; ABD’de 2008 yılında özel sektör tarafından yaratılan istihdam artışı %0,2, girişim sermayesi şirketleri tarafından yaratılan istihdam artışı ise %1,6’dır.218
Bu aşamada işletmelere ve kendi işini kurmak isteyenlere verilen girişimcilik eğitimlerinin önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Temel seviye girişimcilik eğitimlerinin yanısıra; ek modüller ile desteklenen girişimcilik eğitimleri ile girişim finansmanı ve iş planı hazırlama detaylı olarak anlatılabilmekte; girişimci danışmanlığı ile desteklenen eğitim sonrası iyi bir iş planı alternatif yatırım araçları/kurumları tarafından finanse edilebilmektedir.
KOBİ’lerin finansman sorunları incelendiğinde; KOBİ’lerin özsermayelerinin büyük işletmelere göre yetersiz olması ve borçlanırken teminat gösterecek varlıklarının bulunmamasından bahsetmek gerekir. Ayrıca KOBİ’lerin limitet şirket şeklinde kurulması sermaye piyasası araçlarından yararlanamamalarına sebep olmaktadır. Kısa vadeli finans politikalarının etkin finansal planlamayı engellemesinin yanısıra yüksek faiz oranları ile düşük miktarlarda borçlanabilmeleri, işçi ve girdi maliyetlerinin yüksek olması KOBİ’lerin sıklıkla karşılaştığı finansal sorunlar arasında sayılabilmektedir.219
Ayrıca enflasyonun girdi maliyetlerini sürekli artırması ve artışların ürün fiyatlarına aynı zamanda yansıtılamaması sorunu KOBİ’lerin özsermayelerinin zaman içinde erimesine sebep olmakta; özellikle konjonktürel dalgalanma dönemlerinde
217 Dünya Bankası Yatırım Ortamı Araştırması,
http://documents.worldbank.org/curated/en/2010/05/12786352/turkey-investment-climate-assessment-crisis-private-sector-led-growth, (25.09.2013)
218 Yatmaz; a.g.e., s.15.
işletme faaliyetlerinin tamamı etkilenmekte, yeni yatırımların yapılması ve yüksek teknoloji kullanılması güçleşmektedir.220
Pek çok akademik araştırmaya göre küçük işletmeler finansmana erişimi en önemli sorun kaynağı olarak görmekte; buna karşın işletme ölçeği büyüdükçe finansman imkanlarına erişim de artmaktadır.
KOBİ’ler için “finansman açığı (financing gap)”;birçok KOBİ’nin varolan kaynakları etkinlikle kullanabileceği ancak formal finansal sistemde bu fonlara erişemediği durumlar için kullanılmaktadır. Finansman açığının en temel sebeplerinden biri işletmelerle finans kuruluşları arasındaki bilgi asimetrisidir.221
Finansmana erişim arz yönünden finans araçlarının yetersiz olması, uygun şartlarda sağlanamaması; talep yönünden ise bilgi asimetrisi, teminat sorunları, işletmenin finansal yapısının zayıf olması ve kurumsallaşma eksikliği nedeniyle oluşabilmektedir.
Bu nedenle finansman ve yönetsel destek sürdürülebilir KOBİ’lerin oluşumda katalizör görevi görmekte olup; kurumsal dönüşüm ve profesyonel yönetim anlayışına geçilmesi adına teşvik edicidir. Özellikle yenilik tabanlı yeni endüstriler, yeni iş kolları yaratması ile istihdam ve ihracat artışı ile ekonomiye hız kazandırmaktadır.222
OECD’nin 2013 yılında yayınlamış olduğu KOBİ’lerin ve Girişimcilerin Finansmanı raporunda OECD ülkelerinin 2007-2011 yılları arasında KOBİ kredileri incelenmiş; İtalya, Portekiz, İngiltere ve ABD’de KOBİ’lere sağlanan krediler negatif bir trend izlediği görülmüştür. 2007 yılı baz tutularak yapılan analizde Türkiye 2010-2011 yıllarında KOBİ kredilerinde en fazla artışı yakalayan ülke olmuştur. Türkiye 2007 yılı sıfır puan baz alındığında; 2008 yılında yüzde 10.6’lık KOBİ kredi hacmi genişlemesi yakalamış, 2009 yılında küresel ekonomik krizin etkisiyle kredi hacmi
220 Oktay, Ertan – Alptekin, Güney; “Türkiye’de KOBİ’lerin Finansman Sorunu ve Çözüm Önerileri”, 21.
Yüzyılda KOBİ’ler : Sorunlar, Fırsatlar ve Çözüm Önerileri Sempozyumu, Doğu Akdeniz
Üniversitesi, KKTC, 03-04 Ocak 2002, s.4.
221 OECD, The SME Financing GAP Volume I Theory and Evidence, 2006, http://ec.europa.eu/enterprise/newsroom/cf/_getdocument.cfm?doc_id=624 s.9,19, (12.09.2013).
yüzde 1.6 küçülmüştür. Bununla birlikte 2010 yılında yüzde 50.7, 2011 yılında ise yüzde 29.3 baz puanlık bir kredi hacmi artışına ulaşmıştır.223
Finansman arzında çeşitlilik yolu ile artış deneyimli ve profesyonel işgücü ile dünya pazarlarında rekabet edebilirliği sağladığı gibi iyi yönetişim uygulamalarını da yaygınlaştırmakta ve kaliteli istihdamı artırmaktadır.224
Küçük İşletmeler Yasası’nda belirtilen on prensibe AB adayı ülkelerin uyumu değerlendiren raporda; KOBİ’lerin finansmana erişimlerinin en yüksek puan 5 olmak üzere puanlandığı sistemde Türkiye; Kredi Garanti uygulamasında 4.5, Kamu başlangıç sermayesi fonlarında 3.5, iş melekleri ağında 2.5, mikro kredi uygulamalarında 2.5, finansal kiralamada 4.0, risk sermayesi fonlarına erişimde 4.5 puan almıştır. Bu noktadan hareketle KOBİ finansmanında düşük puanlı finansman mekanizmalarının geliştirilmesi önemlidir. Aynı Raporda finansal okur yazarlığın düşük olması da bu alanda mesleki eğitimlerin verilebileceğini, girişimcilik eğitimleri alan kişilere finansal okur yazarlık eğitimlerinin verilmesinin önemine dikkat çekmektedir.225
4.2 FİNANSMAN YÖNTEMLERİ VE TÜRKİYE UYGULAMALARI
Finansman araçları girişimci evrelerine göre farklılık göstermektedir. Kuruluş aşamasında olan erken evre girişimci; ağırlıklı olarak otofinansman yöntemini tercih etmekte; bunun yanısıra kişisel birikimleri, çevresinden borçlanması, kredi kartları, vadeli mal alımları, yerel yatırımcılar ve melek yatırımcılar aracılığıyla da girişimini finanse edebilmektedir. Buna karşın gelişme aşamasında girişimci; iç nakit akışı, banka kredileri, risk sermayesi, birincil halka arz ve varlığa dayalı borçlar ile finansman kaynağı sağlayabilmektedir. Olgunluk aşamasındaki girişimci ise ikincil pay teklifleri, hisse senedi satışları, banka kredileri, değerli kağıtlar ve varlığa dayalı borçlar aracılığı ile finansman imkanı bulabilmektedir.226
223 OECD, Financing SMEs and Entrepreneurs 2013 An OECD Scoreboard, Recent trends in SME and Entrepreneurship Finance, s.22-23-24.
224 TTGV; Girişim Sermayesi: Türkiye için Çıkarımlar ve Öneriler, TTGV Yayınları, Ankara, 2012, s.x
225 OECD, SME Policy Index: Western Balkans and Turkey 2012: Progress in the Implementation
of the Small Business Act for Europe, OECD Publishing, 2012, http://dx.doi.org/10.1787/9789264178861-en s.42 (29.09.2013)
226 Luecke, R.; Girişimcinin El Kitabı, Çeviren: Ümit Şensoy, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010, s. 108.