Veya “gezi”, ipek kumaşın kalitesi.

NÂBÎ, V E H BÎ VE VÂSIF’IN ESE RLER İN D E T Ü R K KADINI 567

Girdin a dilbaz artık onüçünci yaşına.

Et pourtant, petite devergondee, tu as deja treize ans.

(Tahmis, kıt’a 10 (S, 4))

Soysuzluk etm e gayri değilsin kızım küçük/Oldun şükür yetiş- diren işte büsbüyük.

Ne sois pas insupportable, tu n’es plus petite, ma fillette, tu es deja adulte, grâce â Dieu.

{Tahmis, kıt’a 9 (3, 4)

Bundan sonra anne, kızına, onu farkedecek evlenmeye hazır genç ada­ m ın bulunduğu tanıdıklarla ahbablık etm esini teklif eder:

Çekdir çiçekli 'anterine telli bir şerit/Akranlarına pâça günü giy de gürlük it/Kaküllerini bağla saçı düğünine git/Alur seni de belki bugünlerde bir yiğit/Olma sokak süpürgesi, kadın kadıncık ol.

Decore joyeusem ent ta parure au style fleuri d’une ceinture aux fils d’or, habille-toi, noue des relations (compare-toi) avec tes camarades le jour du paça, refais ta coiffure et va au je t de la petite monnaie, peut-etre attireras-tu l’attention d’un jeu n e hom m e qui te prendra (vite pour epouse), ne sois pas une co- urtisane, mais une dame convenable.

{Tahmis, kıt’a 27)

Genç kızın hânesi birçok görücünün ziyaret konusu olur. Görücü ler, sonradan evlenecek genç kızı oğlana ve onun ailesine anlatır:

Tak elmâsım cevahirini giy de şalvarın.

Mets tes pantalons bouffants, m on tresor et pare-toi de bijoux

{Tahmis, kıt’a 28 (3))

Bu şekilde anne, kızını teşvik eder; sonra da kız, görücünün faaliyeti­ ni anlatır:

Gelse görici kocayacak elli kerecük/Der burnucıkla ağzı büyük, dişi seyrecük/Yok yok yaşı da anlayışım kırkım geçük,/Sarf ey- leyüb de varî yogi bârl şimdicük/On beş yaşında kendim e bir oynaş arayım.

Si l’entrem etteuse nous rend visite, elle me fera cinquante fois plus vieille, le nez trop long, la bouche trop grande, les dents rares dira-t-elle, alors,si je com prends bien, elle a depasse la

568 DANUTA CHMIELOVVSKA

quarantaine, aussi vaut-il m ieux gaspiller tout ce que je posse- de et chercher un amant de quinze ans.

(Cevâb-nâme, kıt’a 8) Şurası tamamen açıktır ki, kızın ana-babası onun iyi bir evlilik yap­ masını isterler. Bu evlilik onların ailesinin durum unu düzeltecektir. Ana kızı için şunu tem enni eder:

Baban vereydi de seni bolaykım mevâlîye/Sâyende biz de taşı- nuruz bari yâlıya.

Que ton pere te marie a un riche magistrat et, grâce a toi, no- us pourrons habiter une villa sur le Bosphore.

(Tahmis, kıt’a 11 (1, 2)) Vâsıf, bu sahneleri canlı canlı ve muhayyilemizi harekete getirecek şekilde sunar. Eserin birinci bölüm ünde, anne, kızına, evlenmeye namzet olanda bulunması gerekli olan faziletleri ve kocasını m em nun etmek, evi idare etm ek ve giyinm ek hususunda kadının sarfetmesi gerekli gayretleri anlatır. Pratik açıdan, annenin nasihatları elbette doğrudur, ama, ne ya­ zık ki, yontulmamış, hattâ bazan da bayağı bir dille ifade edilmiştir.28

İkinci Muhammes’te, annesine birçok hususlarda, kendisinin, kendi­ ne mahsus fikirleri olduğunu isbata gayret eder. Onun bütün hayatını, il­ kin ona baba evinin, sonra da koca evinin dört duvarı arasında geçirmeye zorlayan âdetin karşısında galeyana gelir:

Bak sözlerine cos deyü versün â fos ‘aceb/Genç iken evde ten­ hâ oturdun mı bl-sebep/Gitdi ‘arabayile konu komşu seyre hep. Peu m’im portent tes propos, sote, je m’en fiche de toi, toi aussi quand tu etais jeu n e gardais-tu la maison sans but? Toutes les voisines sont parties se prom ener en voiture.

(Cevâb Nâme, kıt’a 3, (2))

İzin alma neymiş erden, â kızlar dajıi neler?/İç güveysi darğın olur mı yâ bu kadarP/YoJjsa yeni mi çıkdı bu kanün-i nev- eşer/Ardından itüb anı kuyuya teker meker.

Oh filles! devons-nous dem ander au mari la perm isson pour sortir voilâ l’affaire, est-ce que iç güveysi peut avoir pis? Est-ce

18 Meselâ, “Her merdüm-i şebâba takılma söbek gibi/Her gördüğün üstüne düşme kö­ pek gibi/Her yosmayi görünce yayılma döşek gibi” TafymJs, 4. kıt’a.

NÂBÎ, VEHBÎ VE VÂ SİF’IN ESERLERİN DE T Ü R K KADINI 569

peut-etre une nouvelle loi qui nous l’ordonne? Jetons-le dans un puits, peut-etre reviendra-t-il â la raison.

(Cevâb-Nâme, kıt’a 29)

Habs olmak gibi birinci fikir onu öyle bir hale korki, annesine yö­ nelttiği sözler, koca hakkında sarfettiği sözler acılar ve ithamlarla dolu­ dur. Ne bahasına olursa olsun, o, hürriyetini ilân etmeye karar vermiştir. Bütün cevabı, annesine karşı uzun bir tiraddır:

Sözün tutarsam ey bunamış, ger yetişmeyim/Sen yat babamla her gecede ben sevişmeyim?/Bir dajıi ben de nafile matbahda pişmeyim/Bir bildiğim e uğramayım, hiç alışmayım.

II vaudrait m ieux que je ne grandisse pas, si j ’ai â ecouter tes tirades. Toi, tu couches chaque nuit avec mon pere, et moi, n’âi- je pas le droit d’aimer? N ’insiste pas pour que je fasse aussi la cuisine, ne pas m’habituer â rendre visite â une conna- issance....

(Cevâb-Nâme, kıt’a 2) Genç kız kendisinin nefret etmekte olduğu ilkelere annesinin riayet etmekte olduğunu farkeder. Bir çok kıtalarda, m üellif, bir çok dramatik fiilleri tasvir etmektedir, özellikle kızının dikkatle dinlem ediğine hükme­ den annesinin gazabının ve hiddetinin ortaya çıktığı parçalarda bu böyledir:

Buldun belânı dinlem edin çünkü sohbetim/Döğsün ko â hasba oh m ehel olsun ne hâcetim/Görsün ne hâli varsa eylik sana min- netim/Mengüş-i güş-ı fâhire kıl bu nasihatim.

Tu n’as pas suivi mes conseils-alors tu n’as que ce qui te revi- ent, qu’il te rosse-gamine, c’est juste de te punir, d’apres moi, et tu respecteras mes conseils, tout com me une boucle d’o- reille...

( Tahmis, kıt’a 18) Aynı şekilde herşeyin kendine karşı çıkmakta olduğunu düşünen genç kızın hiddetini de tasvir eder.

Kendi tercübelerine dayanan ana nasihatları, devrin ahlâk anlayışı hakkındaki kanaatlarm sâdık bir aksidir. Biz, bu suretle, genç kızların ve genel olarak da Türk ailesinin sahip olması gereken faziletlerin neler ol­ duklarını öğrenmekteyiz. Metin kimin ana mevkii işgâl etmekte olduğu­

570 DANUTA CHMIELOVVSKA

nu, açıkça göstermektedir. Bu, tabiî, erkektir. Tamamen onun iradesine tâbi olmak gerekir. Genç kız, babasının sözünü dinlem eye ve em irleri doğ­ rultusunda hareket etmeye mecburdur. Çünkü onu besleyen, giydiren, is­ tikbaline dair karar veren odur. Metin bize şunu da haber verir: Kadın akılca erkekten daha aşağı seviyede bulunmaktadır. Vâsıf şöyle söyler. “Ek- siklülerin er düzer eksik gediklerin.”29 “Tout ce manque aux fem mes est fourni par rhom m e”. Zamanın yasalarına uygun olarak, kadın, daima, ikin­ ci sıradan bir yer işgâl eder; erkekle eşit olm asında kendisinde bulunma­ yan şey “eksik” veya “eksikli” kelim esiyle gösterilir.

Genç kızın en büyük görevi ve esas amacı evlenmektir. Önem li nok­ ta, küçük kızlıktan çıkıp kadın olm a haline dönmesidir. İşte o zamandan itibaren en kısa zamanda bir koca bulması gerekir.

V âsıf ın eserindeki kadın kahramanın adı Pembe’dir ve 13 yaşında­ dır. Onun, ne özel hayatı, ne de fikirleri bakımından bir hakkı vardır. Ev­ lenir evlenmez de, o, kendisini kocasının vesâyeti altında bulacaktır ve tamamiyle onun idaresine girm ek zorunda kalacaktır.

Anne, kızını, ne sarhoşla, ne de kaygısız bir damadla olamayacağı ko­ nusunda ikna etm ek için elind en geleni yapar:

İp takma sakın ipsiz edebsize sarboşa/Yan çiz koparma dest- malin ellerin boşa.

Ne provoque pas celui qui ne vaut rien, eloigne-toi, ne prends pas le m ouchoir si tu n’es pas sûre de ton choix.

(Tahmis, kıt’a 12 (2, 3)) Baldırı çıplak alup oturtdurma halıya.

Ne t’occupe pas du polisson aux pieds nus, ne le fais pas asseo- ir sur le tapis.

(Tafyrriis, kıt’a 11 (3)) Başın tutar yeter yorılırsın koşa koşa.

Tu risques de perdre ton temps â courir, ainsi tu te fatigueras.

(Tahmis, kıt’a 12 (4))

Çift hayatında mesut olmak için, kocasıyla ve ailesiyle tam bir ahenk içerisinde yaşamalıdır: