3.1. Araştırma Modeli
Nicel araştırma olarak uygulanan bu çalışmanın modeli, genel tarama modelidir. Çalışmada bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişki derecesini belirlemek amacıyla ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Nicel bir araştırma olan bu çalışmada bireylerden bilgiler soru formu kullanılarak toplanmıştır.
Çalışmada, yerli ve yabancı literatür incelenmiş, araştırmanın amaç, önem ve sınırlıkları tespit edilmiştir. Ardından veri toplama metodu belirlenmiş, veri toplama aracı hazırlanmış ve örneklem tespit edilmiştir. Pilot uygulama yapılmış ve uzman görüşü alınmıştır. Sonrasında anketler uygulanmış ve doldurulanlar değerlendirilerek veri kodlaması ve analizi yapılmıştır. Son olarak araştırma bulguları ortaya konmuş ve değerlendirmesi yapılmıştır. Bu çalışmada öncelikle doktor ve hemşirelerin tıp (sağlık) etiği/ deontoloji, hasta hakları ve İDHT konusundaki bilgi düzeylerindeki mevcut durum tespit edilmiştir. Daha sonra doktor ve hemşirelerin sağlık hizmet sunumunda hasta özerkliği ve genişletilmiş özerklik ilkesinin uygulanmasına yönelik yaklaşımları belirlenmiştir. Son olarak ise doktor ve hemşirelere ait değişkenler ile sağlık hizmeti sunumu esnasında hasta özerkliği ve genişletilmiş özerklik ilkesinin uygulanmasına dönük yaklaşımları arasındaki ilişki ortaya konmuştur.
3.2. Araştırma Evren ve Örneklemi
Araştırma evrenini Konya’daki tıp fakültesi hastanelerinde çalışan doktor ve hemşireler oluşturmaktadır. Konya İl Sağlık Müdürlüğü’nün 2017 verilerine göre bu kurumlarda çalışan toplam doktor ve hemşire sayısı Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Hastanesi 1375 (Doktor: 769, Hemşire: 606), Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi 874 (Doktor: 530, Hemşire: 344) olmak üzere 2249 olarak tespit edilmiştir. Örneklem hesabında bu veri dikkate alınmıştır.
Araştırmada örneklem seçimi için olasılıklı örnekleme yöntemlerinden basit tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu araştırmada evreni oluşturan sağlık kurumları birbiriyle benzer yapıda oldukları için ve her bir bireyin seçilme şansı eşit ve birbirinden bağımsız olduğundan homojen olarak kabul edilebilir. Basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile 2249 (doktor: 1299, hemşire: 950) kişilik evrenden ulaşılması
gereken en az örneklem sayısı aşağıdaki formül (İslamoğlu 2009) ile hesaplanarak %95 güven düzeyinde 328 olarak bulunmuştur.
n = 𝑍 2𝑃𝑄 𝐸2+𝑍2𝑃𝑄 𝑁 = 1,96 2∗ 0,5 ∗ 0,5 0,052 +1,962∗ 0,5 ∗ 0,5 2249 = 328
Formülde verilen parametrelerin anlamları ise şunlardır:
Z: 1,96 (Standart normal değişken = %95 güven düzeyinde)
N: Evren büyüklüğü
P: Anakütle oranı = (%50) 0,5 sapma payı (Maksimum hata olarak alındı),
Q: 1-P = 0,5
E: Varsayılan hata (%5) = 0,05
Araştırmada anket formu Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Hastanesi ve Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde çalışan doktor (öğretim üyesi ve araştırma görevlisi) ve hemşirelere yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulanmıştır ve 372 anket araştırmaya dâhil edilmiştir. Uygulamanın yapıldığı hastaneler için alınan izin belgesi (EK-C ve EK-D)’de gösterilmiştir.
3.3. Ön Uygulama
Veri toplama formundaki soruların anlaşılabilirliğini değerlendirmek amacıyla hasta hakları ve etik alanında uzman kişiler ile görüşme yapılmıştır. Ardından 30 doktor ve hemşire ile pilot uygulama yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar üzerinden anket formu gözden geçirilerek, gerekli düzenlemeler yapılmıştır.
3.4. Veri Toplama Araçları
Çalışmada ilgili literatür taranarak elde edilen sorulardan oluşan anket formu kullanılmıştır. Anket formu, sosyo-demografik özellikleri belirleyen sorular ile genişletilmiş özerklik ile ilgili bilgi ve tutum ölçmek üzere oluşturulan soruların
bulunduğu iki bölümden oluşmaktadır. Uygulanan anket formunun içeriği ise aşağıda yer almaktadır.
Çalışmada kullanılacak veri toplama araçları (EK-A):
Bölüm 1: Sağlık Çalışanları İçin Kişisel Bilgi Formu
Bölüm 2: Genişletilmiş Özerklik İlkesi Bilgi ve Tutum Soruları
3.4.1. Sağlık Çalışanları İçin Kişisel Bilgi Formu
Araştırmacı tarafından hazırlanan, sağlık çalışanlarının yaşı, cinsiyeti, medeni durumu, öğrenim düzeyi, gelir durumu, görev yaptığı kurum, mesleği, çalıştığı bölüm, mesleki tecrübe süresi ve uzmanlık dalı bilgisini içeren sosyo demografik sorular bulunmaktadır.
3.4.2. Genişletilmiş Özerklik İlkesi Bilgi ve Tutum Soruları
Araştırmacı tarafından sağık çalışanlarının genişletilmiş özerklik ilkesi bilgi ve tutumlarını ölçmek amacıyla yerli ve yabancı literatür incelenerek geliştirilen soru formu, tıp (sağlık) etiği/deontoloji ve hasta hakları dersi alıp almadığı ve bu konulara ilişkin bilgisini nasıl değerlendirdiği ve HHY’yi okuyup okumadığına ilişkin sorular bulunmaktadır. Ayrıca doktor ve hemşirelerin hastanın özerkliğini nasıl değerlendirdiği, hasta bilgilendirmesinin nasıl olması gerektiği, genişletilmiş özerklik ve ileriye dönük hasta talimatı hakkında soruların yer aldığı bilgi ölçüm soruları yer almaktadır. Bunun ardından hasta bilgilendirmesi, hastadan alınan onam, hasta özerkliği, özerkliğe saygı ilkesi ve genişletilmiş özerklik ilkesi hakkında 5’li likert tipinde hazırlanan önermelerin bulunduğu tutum ölçümü formudur.
3.5. Verilerin Toplanması
Veriler araştırmacı tarafından yüz yüze görüşme yöntemi kullanılarak 04.10.2017-27.11.2017 tarihleri arasında toplanmıştır. Bir anketin doldurulması için ortalama 10 dk. süre ayrılmıştır.
3.6. Veri Analizi:
Araştırmada, veriler toplandıktan sonra bilgisayar ortamına aktarılmıştır. İstatistik programından yararlanılarak verilerin analizi yapılmıştır. Tanımlayıcı istatistikler, sayı, yüzde, ortalama ve standart sapma ile hesaplanmıştır. İki kategorik veri arasındaki ilişkiyi incelemeyi sağlayan ki-kare (x2) testi yapılmış, p<0,05
anlamlı olarak kabul edilmiştir. Değişkenlerin ilişki düzeyi hesaplanırken r×r sayıda tablolarda Contingency Coefficient, r×c sayıda tablolarda Cramer’s V değeri incelenmiştir (Gamgam ve Altunkaynak, 2008). Değerler 0-1 arasında değişmekte olup, tıpkı korelasyon katsayısının büyüklüğünün yorumlanmasında olduğu gibi, 0- 30 arası değerler zayıf, 31-60 arası değerler orta, 61-100 arası değerler ise güçlü bir ilişkinin varlığını göstermektedir (Özbay, 2008).
3.7. Araştırmanın Etik Boyutu
Araştırmanın yürütülebilmesi için Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi İlaç ve Tıbbi Cihaz Dışı Araştırmalar Etik Kurulundan 22.09.2017 tarihli ve 2017/1015 sayılı (Bkz. EK-B) kararı ile etik kurul izni alınmıştır.
Araştırmanın ilgili kurumda yürütülebilmesi için Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Hastanesi başhekimliğinden 04.10.2017 tarihli ve 13592 sayılı yazılı izin (Bkz. EK-C) alınmıştır.
Araştırmanın ilgili kurumda yürütülebilmesi için Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi başhekimliğinden 07.10.2017 tarihli ve 23374 sayılı yazılı izin (Bkz. EK-D) alınmıştır.
Araştırmaya katılan doktor ve hemşirelere araştırma ile ilgili açıklama anket formunun ön kısmında belirtilmiştir ve sözel onam alınmıştır.
3.8. Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırma Konya’da Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Hastanesi ve Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde çalışan doktor ve hemşireleri kapsamaktadır.
Bu araştırmada doktor ve hemşirelerin genişletilmiş özerklik ilkesine bakışları, daha önce mevcut konu ile ilgili herhangi bir uygulamaya rastlanmadığı için, araştırmacının oluşturduğu soru formu verileriyle sınırlıdır.
3.9. Araştırma Soruları
Doktor ve hemşirelerin sağlık hizmeti sunumu esnasında genişletilmiş özerklik ilkesi ve İDHT bilgi düzeylerini tespit etmek ve İDHT’nın uygulamaya konmasına yönelik bakış açılarını değerlendirmek için yapılan çalışmanın temel soruları şu şekildedir:
1. Doktor ve hemşirelerin hasta hakları ve etik konularında bilgi düzeyi hangi durumdadır?
2. Doktor ve hemşirelerin hasta özerkliği kavramını tanımlayabilme oranı ne düzeydedir?
3. Doktor ve hemşirelerin hasta özerkliği kavramına ilişkin görüşleri nelerdir? 4. Doktor ve hemşireler hastanın bilinci kapandığı durumlarda, hasta için karar verici seçimlerinde en sık tercih ne olmaktadır?
5. Aydınlatılmış onam sürecinde en fazla tercih edilen bilgilendirme biçimi hangisidir?
6. Doktor ve hemşirelerin paternalist davranış eğilimleri hangi düzeydedir? 7. Doktor ve hemşirelerin genişletilmiş özerklik ilkesi konusunda bilgileri hangi düzeydedir?
8. Doktor ve hemşirelerin genişletilmiş özerklik ilkesi konusundaki tutumları nasıldır?
9. Doktor ve hemşirelerin ileriye dönük hasta talimatının uygulanmasına yönelik tutumları nasıldır?
10. Doktor ve hemşirelerin uzmanlık alanları ile genişletilmiş özerklik ilkesine/İDHT’ye bakışları arasında anlamlı bir ilişki bulunmakta mıdır?
11. Doktor ve hemşirelerin ünvanları ile genişletilmiş özerklik ilkesine/İDHT’ye bakışları arasında anlamlı bir ilişki bulunmakta mıdır?
12. Doktor ve hemşirelerin tecrübe süresi ile genişletilmiş özerklik ilkesine/İDHT’ye ilişkin mevzuat bilgisi ile ilgili bilgileri arasında anlamlı bir ilişki bulunmakta mıdır?