Gerçek Opsiyon Teorisinin Uygulanabilirliği

Belirli bir projenin değerlendirilmesinde gerçek opsiyon teorisinin uygunluğunun araştırılması için aşağıdaki temel niteliklerin varlığına bakılmalıdır (Dixit & Pindyck, 1994):

 Çıktı hakkında belirsizlikler olması ancak

 Bu belirsizliklerin yönetsel aksiyonlarla sınırlanabilir olması  Yine de geri alınamaz bazı yatırımlar içermesi ve

 Gelirlerin düzensiz (asimetrik) oluşuyor olması.

Gerçek Opsiyon teorisinin uygulama alanı belirsizliğin yoğun olduğu alanlar olmasına karşın belirsizlik üzerinde çok sınırlı araştırma yapılmış durumdadır. Standart opsiyon teorisinde yalnızca 2 farklı kategori tanımlaması yapılmıştır (Copeland ve Antikarov, 2001; Dixit ve Pindyck, 1994) içsel (endojen) ya da teknik belirsizlikler ve dışsal (exojen) pazarla ilişkili belirsizlikler. Herhangi bir proje ya da DKK kararında etkili olabilecek içsel ve dışsal belirsizliklerin listesi Çizelge 4.4.‗te verilmiştir. Durum özelinde bu liste detaylı olarak tanımlanmalı ve geliştirilmelidir. Her bir belirsizlik türü için bu belirsizliğin gerçekleşmesi durumunda kullanabileceğimiz opsiyonlarla eşleştirme ve proje yada sözleşmenin değerini bu opsiyonların değerlerine bakarak belirleme belirsizlik ortamında karar verme açısından yararlı bir yöntem olacaktır.

Gerçek opsiyonların etkin bir biçimde uygulanabilmesi için, uygulanacak işletmenin ve o işletmenin içinde bulunduğu pazarın belirli özellikleri taşıyor olması gerekmektedir. Bu işletmelerin özelliklerinin başında akıllı ve saygın bir yönetim kadrosuna sahip olması gelmektedir. Yönetim kadrosu opsiyonları belirleyebilmeli, kararlarını alırken opsiyonları göz önüne alabilmelidirler. Özellikle kendi pazarında lider olan işletmeler; etkin bilgi akışları, gerçek opsiyonları deneyimleyebilecek sermaye yeterliliği ve yetkin ve deneyimli işgücüne sahip olmaları nedeniyle gerçek opsiyonların uygulanabilir olduğu işletmeler olarak düşünülmektedir. Son olarak gerçek opsiyonlar, pazarda belirsizlik ve değişimin yoğun olduğu durumlarda uygulanma olanağı bulmaktadır (Mauboussin, 1999).

Gerçek opsiyonlar yaklaşımı birçok yatırım kararı açısından etkin bir uygulama aracı olsa da her proje için kullanışlı değildir. Bu nedenle gerçek opsiyonlar yaklaşımının, İNA yöntemi veya diğer alternatif değerleme tekniklerinin yanlış veya olması gereken değerden daha az değerlediği durumlarda kullanılması uygun olacaktır (Alleman, 2002).

Çizelge 4.2 : Belirsizlik alanları çizelgesi (Benaroch, 2002‘den esinlenerek). Belirsizlik Grubu Belirsizlik Türü

Proje Proje Süresi

Karmaşıklık Maddi Olmayan Konular İşgücü verimliliği

İşgücü dalgalanmaları Bilgi Marka değeri Finansal Maliyet Likidite Ürün/Hizmet Kalite Performans

Fikri mülkiyet hakları Standartlar

Pazar İşlem hacmi

Fiyat

Rekabet durumu

Bölgesel Savaş durumu

Bağlayıcı düzenlemeler Vergi mevzuatı Yasalar Doğal olaylar Altyapı Sosyal konular Bilinmeyen belirsizlikler

Geleneksel yöntemler opsiyonların yer almadığı yatırım kararlarında veya belirsizliğin oldukça düşük olduğu durumlarda oldukça iyi sonuç vermektedir. Her ne kadar belirsizlik, yatırımların her aşamasında olsa da bazı projelerde bu belirsizlik göz ardı edilebilecek kadar küçüktür.

Opsiyonlar söz konusu ise, bir başka deyişle büyüme, erteleme, vazgeçme gibi opsiyonlar projenin yapısında mevcutsa, opsiyonların değeri modele dahil edilmelidir. Bu da sadece gerçek opsiyonlar yaklaşımı ile mümkündür.

Çizelge 4.3 : Gerçek opsiyonların uygulanabilmesi için gerekli unsurlar (Mauboussin, 1999).

Akıllı ve yetkin yönetim kadrosu Tanınmış, saygın

Sermayeye ulaşabilen

Opsiyon düşünme yaklaşımını kavrayabilen Opsiyonları açıkça belirleyip, tanımlayabilen Opsiyonları deneyimleme olanağı olan Pazar lideri iĢletmeler

Etkin bilgi akışı Ölçek ekonomileri Hareket serbestliği

Belirsizliğin yoğun olduğu pazarlar Kaynak

Yönelim (trend) Değişim

Gerçek opsiyonlar teorisinin ortaya çıkışından yıllar geçmiş olsa da uygulamaya dökülmesi henüz oldukça yenidir. Teorii riskli yatırımları olan birçok şirkete başarı ile uygulanabilmektedir (Copeland ve Antikarov, 2001).

 Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) süreci,

 Proje değerleme yöntemi,

 Optimal fiyatlama, lisans anlaşmaları

 Sermaye yatırım stratejileri

Gerçek opsiyonların sektörel olarak kullanımına örnek vermek gerekirse, ilaç sektöründe yeni bir ilaç geliştirmek amacı ile başlatılan AR-GE çalışmaları gerçek opsiyonlar yaklaşımının kullanılması açısından oldukça uygundur. Uzun bir dönemi kapsayacak olan çalışmalarda belirsizlik çok yüksektir. Örneğin, çalışmaların yapıldığı dönemde alternatif bir ürünün piyasaya sürülmesi olasılık dahilindedir. Bir başka örnek olarak petrol ya da doğalgaz arama çalışmalarını verebiliriz. Bir

araştırma kuyusu kazılırken petrol ya da doğalgaz bulunup bulunamayacağına ilişkin yüksek bir belirsizlik söz konusudur. Belirli bir derinliğe inildiğinde yöneticiler yeni elde edilen bilgilerle (ölçüm değerleri ile) aramayı sürdürme ya da sonlandırmaya karar verebilirler. Genelde belirli bir bölgede arama yapılırken birkaç adet araştırma kuyusu kazılıp, yapılan ölçümler sonucunda olasılığın yüksek olduğu kuyunun çevresinde araştırmalar genişletilebilir. Böylelikle yöneticiler genişletme ya da sona erdirme opsiyonları ile arama maliyetlerini en düşük düzeyde tutarak en kısa sürede petrole ya da doğalgaza ulaşmayı hedeflemektedir. Gerçek opsiyonların kullanıldığı sektörler ve hangi tür projelere uygulanabileceği aşağıdaki Çizelge 4.4‘de verilmiştir. Çizelge 4.4 : Gerçek opsiyonların uygulandığı sektörler (Copeland ve Keenan,

1998).

Havacılık ve savunma Sigorta

Örn: Müşteri Kontratlarına göre opsiyonların değerlenmesi

Örn: Poliçe değerlemesi

MakineleĢme Medya ve Eğlence

Örn: Yeni fabrika kurulumunda yatırım zamanlaması

Örn: Yeni ürün lansmanları

Otomotiv Metal

Örn: Yeni araba tasarım kararı

değerlemesi, ürün geliştirme Örn: Yeni maden ocağı kurulumu zamanlaması için öğrenme opsiyonu

Bankacılık,aracılık Ġlaç

Örn: Gayrimenkul Kira Değerlemesi Örn: Olası AR-GE projeleri arasında önceliklerin belirlenmesi

Kimya Endüstrisi Kâğıt

Örn: Yeni Yatırım Projeleri Orman hasadının zamanlamasında

Ambalajlı ürünler Dayanıklı Tüketim

Örn: Yeni ürün AR-GE çalışmalarında

öğrenme opsiyonları Örn: Yabancı pazarlara girme projesi zamanlamasında

Elektronik Telekomünikasyon

Örn: Bilgisayar sektörüne girme çıkma opsiyonları

Örn: Coğrafi genişleme projeleri

Enerji UlaĢtırma

Örn: Petro ve gaz sahaları geliştirmede öğrenme opsiyonu

Örn:Genişleme ve küçülme opsiyonları şekli

5. DIġ KAYNAK KULLANIMI SÖZLEġMELERĠNĠN GERÇEK OPSĠYON